29 Ekim 1933 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 7

mın damgası gibi alınan (Fes) atılarak (Şapka) giyiliyor!. Ve bunu ilk giyen de her ha- yılı mkuabın rehberi olan Gazi Mustafa Kemal oluyor. (25 ağus- tos 1925) ve o andan itibaren haki- katen medeni olan Türk halkı, baştan aşağı harici görünüşü ve duruşu ile de medeni ve olgun bir | alk manzarasını göstermeğe baş- lıyor. Türk inkılâbı yürüyor ve (ka- din) «da kurtarıyor : Ötedebenberi memlekette (ka- dm) hakkında bir (Doğm) hali | de yaşıyan kanaatleri yıkıyor: Me- deni kanun ile kadını sadece bir (mal) dan ibaret olmaktan çıkarı- Yor, (Poligami) — (bir kaç karık aile) sistemine nihayet veriyor.. Kadını (miras) ta, (şahitlik) te, &xexi3 bir kılıyor.. Böylece hakiki ve medeni ai- i kuruyor. Bütün mektepleri kadına açı- yor. Türk kadını, önüne açılan bu hürriyet yolunda hayata atılı- Yor, ve başka hiç bir memlekette görülmemiş bir çabuklukla, Türke bas olan istidadını . gösteriyor. Peçeli ve çarşaflı kurunu vustai kiyafetini atıyor.. Pencerelerinden kafeslerini çıkartıyor.. Bugün ada- let sandalyesine hâkim olarak otu- racak kadar muvaffakıyet göster- diğini, göğsümüz kabararak gö- rüyoruz, , “Vatandaşların siyasi hakları noktasında farkı gözetmiyen Türk | inkl Türk milletinin yüksek ve derin tarihinde içtimai yaşa- Yısını her noktadan (birlik) e da- yanmış olduğunu sezdiği (için, (Töre kadını) nın belediye seç- melerinde olduğu gibi, mebus 8e- Gminde de haklarini kul lanmaları icin lâzım gelen zemini her sahada hazırlamaktadır. ,, Türk inkılâbı, ancak buna da €rdikten sonradır ki “tarihi ve şerefli yaşayışımızı yeni şartlara yar simasile yaratmış,, olacak- ar. Nitekim, inkılâpçı (Cümhuri- yet Halk Fırkası) bu umdeyi de, Programının esasları arasına almış ulunuyor.. Türk kadını, unutma, sana hak- | kını veren Cümhuriyettir... Dil İnkılâbı Tü nl ürüyor, ve (Dil) İizi de kendi benliğimize kavuş- turuyoruz., Türk halkçılığını ve Türkiye hall cümhuriyetini kuran Cümhuri yet Halk Fırkası ve onun büyük Sefi, okuyup yazmayı kolaylaştır. mak işinin en başlı işlerinden sa- Yılıyordu; hiç bir inkılâbı evelin- den bütün etrafile hazırlayıp ol. gunlaştırmadan, yapmamayı, ve vaktinden sonraya bırakmama- Yı da, herkesten iyi bilen Büyük Şef, Türk halkının okuyup yaz- masma engel olan ne varsa,onlarm yerine halkın okuma ve yazması- Bı kolaylaştiracak elemanlar koy- mak ülküsünü de bir an gözlerin- den ayırmıyorlardı.. Nitekim daha (İzmir) in kur- tarıldığı günün ertesi günü: “Memlekette Maarif vekili 0- larak hizmet etmek isterdim.,, Sö- Ziyle bu ülküsünü de işaret etmiş bulunuyorlar.. Daha o zamandan- ri, haıkı, yalnız okutmak ve yaz- dırmak kolaytığına değil, ayni za- Yada okuduğunu anlayabilmek ko aylığına da iyi bir dirsek lâzım Oldugunu düşünüyorlar... İşte bu köklü düşüncelerinden: (Harf inkelâbı) ve (Dil inkılâbı) doğuyort lık önce, yüzlerce yıllardanbe- ri, “kafalarımızı demir çenber i- çinde bulunduran, anlaşılmayan ve anlayamadığımız işaretlerden ken- dimizi kurtarmak ve bu lüzumu anlamak mecburiyetinde,, olduğu- muzu işaret buyuruyorlar. Bu su- retle 9 ağustos 1928 günü Saray- burnu parkında Halk Fırkası müsameresinde verdikleri bu işa- retle de bugünkü yeni Türk harf- leri kabul ediliyor. O günden itibaren profesörün- den hamalma, vekilden işçiye ka- dar her işbölümü kümesine dahil Türk halkında, bir (okuma) ve (Yazma) seferberliği başlıyor... (Şapka ve kıyafet inkılâbı) Türk milletini haricen de nasıl me- deni ve olgun bir millet görünü- şüile bezenmişse, harf inkılâbı da, gene Türk milletinin medeni mil- İetlerin (okuma) ve (yazma) ko- laylık ve görünüşlüğüne ermiş o- luyor.. Hele fonetik esasını kabul ede- rek, kolaylık hususunda hiç bir milletin henüz varamadığı yük- sekliğe çıkıyor. Fakat, Büyük Şef bunu da kâ- fi görmüyor: İ rih) ve (Türk tarihinin ana hai Türk dilini, Türkün anlayama- lardanberi çekilen milli musibetle- dığı ve anlayamıyacağı, (Arabi), rin intibahı, ve bu aziz (Farisi) (Kelime) ve (Terkip) le- rinin boğuntusundan da kurtar- mak inkılâbını yapmağa karar ve- riyor. Bundan da (Dil inkılâbı) doğuyor.. İşte bu inkılâbın tahak- kuku için, bugün bütün kuvvetile çalışan (Dil Tetkik Cemiyeti) bu inkılâbın işçileridir.. Bu neticeyi, Türk gençli- ğine emanet ediyorum.. Ey Türk Gençi Birinci vazifen Türk istiklâlini, Türk cümhuriyetini ilelebet muha- faza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin, istikbalinin ye- güne temeli budur.. Bu temel, se- nin en kıymetli hazinendir.. İstik- balde dahi, seni, bu hazineden mah rum etmek istiyecek, dahili ve ha- rici bethahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cümhuriyeti e müdafaa (mecburiyetine düşer. İnkılâp yürüyor: sen, vazifeye aıtlmak için buluna- Bütün şarkın ve garbın felse. | cağın vaziyetin imkân ve şartla fesi, insanlara “kendini bil, diye | yanı düşünmiyeksin.. Bu imkân ve hitap ettiği halde, Osmanlı salta- | sartlar, çok namüsait bir mahiyette natını, asırlarca, Türk milletine, | #ezahür edebilir! “kendini unut,, diye hitap etmiş İstiklâl ve cümhuriyetine kaste- ve bunu bir terbiye sistemi olarak | decek düşmanlar, bütün dünyada kabul etmiş.. Ve o kadar ki, | emsali görülmemiş bir galibiyetin “Türk!,, sözü, adeta bir “hakaret, | mümessili olabilirler. kelimesi yerine kullanılmağa baş- Cebren ve hiyle ile aziz vatanın lamıştı.. bütün kaleleri zaptedilmiş, bütün Bu terbiye sistemidir ki, Os- | tersanelerine girilmiş, bütün ordu. manlı imparatorluğunun çürüyüp | arı dağıtılmış ce memleketin her yok olmasında en derin âmil ol. | köşesi bilfül işgal edilmiş olabilir.. muştur. Bütün bu şartlardan daha elim “Kendini bil!,, tezini bir terbi- | ve daha vahim olmak üzere, mem ye sistemi olarak Türk halkına su- | leket dahilinde, iktidara sahip o- nan ve onu kendi tarihinin derin- uf liklerine götürerek dünyanın, dün- yaya medeniyet dersi vermiş en eski bir milleti olduğunu öğre- ten, Gazi Mustafa Kemal inkılâbı- olmuştur. (Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti) de, bu inkılâbın işçileridir. (Ta- Cümhuriyet çocuğu, ne mutlu | sana. Kolay okuyorsun ve kolay yazıyorsun, kolay anlıyorsun... Bunları (Cümhuriyet) e, cümhuri- yeti kuranlara borçlusun. Bunu hiç unutma.. - faatlerini, müstevlilerin siyasi emel. lerile tevhit edebilirler.. Millet, fakr ve zaruret içinde harap ve bitap düşmüş — olabilir. Ey Türk istiklâlinin evlâdı. İşte bu haller ve şartlar | içinde dahi, vazifen, Türk istiklâl ve cümhuriye tini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret damarlarındaki asil kanda mevcuttur. rı) eserlerile bu inkilâbın en ve- rimli meyveleridir. İşte, (Türk cümhuriyeti) nin Al RİZA i|Cümhuriyet nasıl İlZlân edildi? Yazan: S.M. On sene evvel 29 teşirinievvele tekaddüm eden günler, Türk dev. letinin tarihinde mühim ve mühey yiç sahifeler Otutacak günlerdir, O güne kadar devletin teşkilâtı e- sasiyesi tamamile yerini bulmuş değildi. Mecliste teşkil edilen he. yeti mütehassısa günlerce uğraşa- rak devletin Teşkilâtı esasiye ka- nununu tesbit etti, Bu kanunun ilk cümlesi şudur: Türkiye “cümhuriyet usulile ida- ve olunur,, bir halk devletidir. Zaten mecliste de kat'i ekseri- yet devletin cümhuriyetle idare e dilmesi lehinde idi. Aşağı yukarı herkes teşkilâtı esasiye kanununun bir çok cihet- lerden noksan olduğunu ve ihti- yacı tatmine kifayet etmediğini söylüyorlardı. Bunun üzerinde ka- nunda tadilât icrası zaruri görü- lüyordu. Bu zaruret kendisini iyi- den iyiye hissettirince, Gazinin ri- yaseti altında Heyeti Vekile erkâ- nı ile kanun! esasi encümeni aza- sından ve mütehassıslardan mü- rekkep bir hususi encümen teşkil edildi. Encümen bir çok içtima- lar yaptı, muhtelif projeler hazır- ladı, Bu projelerin her biri ayrı ayrı tetkik edildi. Eski kanunun esaslı surette değiştirileceği ve ye- ni rejimin tayin edileceği muhak- kaktı. Encümen O cümhuriyetin kat'i şeklini tekarrür ettirmiş bu- lunuyordu. Şimdi 29 teşrinievvele gele- Mustafa Kemal Hazretleri Mülli Mücadelenin ilk günlerinde Gazi Mustafa Kemal Türkiyesinin ğdırdığı on asırlık inkı- lâp silsilesi (o böyle emsalsiz zor. luklar içinde emsalsiz dehanın sevk ve idaresi ile başarılmıştır.. tarihin, “Cümhuriyet,, bütün medeni mil- letlerin gitgide ulaştıkları en ol gun bir idare şeklidir. Dünyanm, (Büyük kavga)dan önce duruşu ile bugünkü görünüşü- nü yanyana korda, (karşılaştırır. sak, son 19 yılın içinde yalnız Av- rupa çevresinde, bir imparaturlu- ğun, ve krallığın çöktüğünü, on- ların yerlerine, doğan yetlerin yirmiyi geçti Dünyada, artık en iyi hükümet | şekli nedir? Tezini ortaya süren kalmadı... Tek tük kalmış krallık- ların da, herhalde ömürleri uzun sürmiyecektir.. Kaldı ki dünyada hiç bir cümhu- riyet olmasaydı o gene bugünkü Mustafa Kemal Türkiyesine, ya- yaşan, en doğru, en iyi, ve en gü- zel idare sistemi Türkün özmalı, özmayasıdır; Tarihten a lim: Bütün İstanbul gazeteleri şu ha- vadisi verdiler: ; “Bugün Büyük Millet Meclisi Türk devletinin şeklinin cümhuri- yet olduğunu ilin (o etmiş ve Gazi mi idi?. Yani “belli smırlar içinde, müş- terek ülkede, muhtariyet ve lâl sahibi (Site) ve (Klan)lar ha- linde toplanmış grupların (konfe- derasiyonu) şeklinde değil mi idi? Bu (Konfederasiyon)un reisleri, bu sitelerin reisleri arasında sıra i- le seçilmez mi idi?. Bu şekil, aşağı yukarı bugünkü modern cümhüri- etlerin ilk nüvvelerinden başka bir şey midir?. Bunun içindir ki, Türk Cümhuri- yeti, ezelidir; ve (ebedi) kalacak- tr. Çünkü asırlarca sonra, eşsiz rehberliği ile emsalsiz mücadelesi ile Türk milletini ona iriştiren bü- yük Şef, onu, Türk gençliğine ba- kmız nasıl emanet ediyor: “Bugün vardığımız netice, asır. Mustafa Kemal Paşayı 158 reyle mütt ın Reisicümhurluğa inti- hap etmiştir. Yeni Reisicümhur İs- met Paşa ile birlikte Meclisten çı- karken büyük bir kalabalık azim tezahüratta bulunmuştur. Otomo- biller hareket ederken, yirmi kişi- ik bi iye silâh at- lamışlardır. Geceleyin Ankarada yüz bir pare top atılarak Cümhu- riyet ilân ve tes'it edilmiştir.,, Türk devletinin şeklini tespit e- den tarihi celse 29 kânunuevvelde saat altıda açıldı. Çorum meb'usu İsmet Bey riyaset mevkiinde idi. İçtima salonu ve Meclisin koridor. ları kalabalıktan © geçilemiyecek halde bulunuyordu. Meclis toplanınca evvelâ ufak meseleler görüşüldü. Fakat yalnız i değil, pılan teklifini büyük kararin verileceği büyük a- na gelmişti. Evvelâ şu mazbata o- küridu: “Millâtitniği refah ve saadete isal ve istiklâli tamme mazhar e- den mücahedöi hüdapesendanede hakimiyetmilliye esası sureti kat- iyede kabul edilmiş ve daima buna riayet edile gelmişti. Bu o usulün Türkmilleti necibesine ne (azim muvaffakiyet temin ettiği aşikâr- dır. o Hakimiyetin bilâkaydışart millete aidiyeti ve idare usulünün mukadderatı milleti bizzat ve fiil idare etmek esasına müstenit bulunması zâten cümhuriyet demek olduğundan saltanatı ferdiyeyi kat iyen dafi olan bu £ kelimenin isti- malli ve Türkiye devletinin şekli hükümeti cümhuriyet olması hak- kında teşkilâttesasiye kanununun maddei mahsusasının bir fıkra ile tavzih edilmesi hukukan ve mâs- ii görülmüştür. Bir cümbhuriyet tesis kılındıktan son- ra bu cümhuriyetin mümessili ola- cak riyaset makamının ihdasi tabi- idir. Bundan başka hükümet teşkil edecek olan Başvekilin Rei - hur tarafından tayini mes'uliye- tin tespiti noktai nazaraımdan ümu- ruzaruriyedendir. Binaenaleyh El- yevm mevcut olan şeklidevlet tes- pit edilmek üzere teşkilâtıesasiye kanununun buna ait 1,3,8,9 uncu maddeleri bervechitadil ve tavzih ve devletimizin dini İslâm ve lisanı Reisicümhur Hz. Müşür Fevzi Paşa Hz. nin elini / sikiyorlar Se ii er Cumhuriyetin ilk ilân edildiği gün İstanbul Vilâyeti hükümet konağı önünde merasim yapılıyor... tükçe olduğuna dair mahsusa tedvin edilmişti dı mezküreyi kanuniyet iktisap et- mek üzere heyeticeliyeye (arz ve teklif ve müstacelen müzakeresini istirham ederiz.,, Kanunuesasi encümeni tarafın- dan tadili teklif edilen maddeler şunlardır: Madde i — Hakimiyet bilâkay- dışart milletindir. İdare usulü hal- kın mukadderatını bizzat ve bilfi- il idare etmesi esasına müstenittir ve Türkiye hükümetinin şekli hükü meti cümhuriyedir. Madde 2 — Türkiye devletinin dini, dini ır. o Resmi lisanı türkçedir. Madde 4—Türkiye devleti Büyük Mevad-. nur. Meclis hükümetin inkisam et- tiği şuebatı idariyeyi İcra Vekille- ri vasıtasile idare eder. Madde 10 — Türkiye Reisicüm- huru Türkiye Büyük Millet Meclisi heyeti umumiyesi / tarafından ve kendi azası meyanından bir inti- hap devresi için intihap | olunur. Vazifei riyaset yeni | Reisicümhu- run inti Tekrar intihap olunmak caizdir. Madde 11 — Türkiye Reisicüm- huru devletin reisidir. Bu sıfatla lüzum gördükçe, meclise, Heyeti- vekileye riyaset eder. hur tarafından ve Meclis azası me - yanından intihap edilir. Diğer ve- killer Başvekil — tarafından gene Meclis azası arasından intihap olun duktan sonra, o heyetiumumiyesi Reisicümhur tarafından Meclisin tasvibine arzolunur. Meclis halüç- timada değil ise, heyfiyet bittasvip, | Meclisin içtimaına talik olunur.,, Mazbata okunduktan sonra kür- süye gelen Yunus Nadi Bey Mond- lisin de bunun tadil ve takviyesi şe- refine mazhar olacağını söyledi. Yunus Nadi Beyden sonra Vasıf Bey söz aldı. Kara günlerden ve hâlâ saray etrafında toplanan bir zümrenin mevcut olduğundan, mil- letin artık bir sultan istemediğin- len ve kanunucsasi encümeninin ka rarının musip olduğundan bahsetti — Türk Milleti hiç (bir şahsın hiç bir tacidarın esiri olmayacak- tır. Kendi kendisinin efendisi ola- caktır. Türkiyenin idaresi cümhu- riyettir, Vasıf Beyden sonra Eyüp Sabri Efendi kürsüye geldi ve cümhuri- | ve dedi bına kadar devam eder. | Madde 12 — Başvekil Reisicüm-, bir maddei | | Millet Meclisi tarafından idare olu. | Gazi Hazretleri Halkevinin yet lehinde idareikelim ederek, teklif edilen şeklin derhal kabulü- bu karar şerefine yüz pare top atılmasını ve Reisicümhur intiha- bını teklif etti, Aydın meb'usu Mazhar, İstan- bul meb'usu Riza Beyler müzake- renin kifayetine dair takrir verdi. ler. Bunun üzerine o bütün Meclis hep bir ağızdan bağırdı: — Yaşasın Cümhuriyet.. Bu heyecanlı an içinde şair Mehmet Emin atşein o bir hitabe inşat etti ve Meclis kaimen üçdefa: — Yaşasın cümhuriyet.. Diye bağırdı. Müteakiben verilen takrirler okun du. Derhal Reisicümhur intihabına ve yüz paretop atılmasına karar verilerek, hazır bulunan 158 aza müttefikan Gaziyi (o Reisicümhur çayında intihap etti. Bu intihap sürekli | alkışlarla karşılandı. Bunun üzerinde Türk devletinin ilk Reisi kürsüye geler rek dedi i “ Muhterem arkadaşlar, | “Mühim ve cihanşamül hâdisatı fevkalâde karşısında muhterem milletimizin teyakkuz ve intibaht hakikisine bir vesikai kıymettar o- | lan teşkilditesasiye kanunumuzun. bazı maddelerini tavzih için encümeni omahsus (tarafından heyeticelilenize teklif edilen kanun lâyihasının kabulü münasebetile yeni Türkiye devletinin zaten ci- hanca malüm olan, malâm olması lâzmgelen mahiyeti | beynelmilel maruf ünvanile yadedildi. Bunun olmak üzere bugüne kadar doğrudan doğruya meclisi- niz riyasetinde bulundurduğunuz arkadaşınıza ifa ettirdiğiniz vazi- feyi Reisicümhur ünvanile gene arkadaşınıza tevcih © buyurdunz, Bu münasebetle şimdiye kadar mükerreren hakkımda izhar buyur. muş olduğunuz muhabbet, samimi: yet ve itimadı bir defa daha gös- termekle yüksek kadirşinaslığınızı ispat etmiş oluyorsunuz. Bundan dolayı heyeticelilenize bütün sa- mimiyeti ruhiyemle arzı teşekkür ederim. (Estağfurullah, Allah mu. valfakıyet versin sesleri| “Efendiler, asırlardanberi şark- ta mağdur ve mazlam olan milleti. miz, Türk milleti o hakikatte mef- tar olduğu hasailden muarra telâk ki edilmiyordu. Son senelerde mil- letimizin gösterdiği kabiliyet ve istidat ve idrâk kendi . hakkında suizanda bulunanların o ne kadar gafil ve ne kadar tetkiklen uzak, zavahırperest insanlar olduğunu pek güzel ispat ediyor. Milletimiz haiz olduğu evsaf ve liyakatini hükümetin yeni ismile cihan medeniyetine daha çok sühu- (Lütfen sayıfayı çeviriniz)