29 Ekim 1933 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 34

Memlekette iktısadi hayatm teş | kilâtlanması ve millileşmesi cüm - huriyet ile başlar.. Teşkilâtlanmak bütün çalışmaları milletin şuurun- | dan çıkan muayyen bir hedefe doğ ru, program tahtında sevketmek demektir. Cümhuriyetten evvel sırf Av - rupayı taklit tarzında meselâ İs - tanbulda bir Ticaret odası var idi.. Bir esham ve tahvilât borsası var- dı. Fakat bunlar yabancı unsurla- rın hâkimiyeti altında, bu hâ yelin idamesine hâdim mi ler olmuştu... Camianın yüksek menfaatleri kaygusu, menfaatler arasında âhenk ve tevazün temini arzusu, memleketin iktısader yük- selmesi endişesi bu teşekküllerin si nesine giremezdi. Cümhuriyetin ilk işlerinden bi - ri bu müesseseleri iptida millileş- tirmek, sonra da kuvvetlendirmek olmuştur.. Ticaret odaları, ticaret sicilinin ihdasile mühim varidat elde etmiş ve bu sayede aralarmdan bazıla - rı; başta İstanbul Ticaret ve Sana- Yi odası olmak üzere, Avrupada em sallerile hemâyar bir derecei mü - kemmeliyete yükselmiştir. Meselâ bugün İstanbul et ve Sanayi odası, teşkilât rile, ticaret ve sanayi âlemimizin hakiki bir messili, hükümetin en emin bir is- tihbar vasıtası, hariç piyasalarla te masları temin ve tevsi edici en iyi bir tavassut ve tenvir müessesesi ol muştur. Bu müessese camianın menfaati mefhumunu, eski bazı şahsi, husı emellerin, cereyanların yerine bakkin ikame edebilmiştir. Tica - ret odalarının mıntakavi olmaları da memleketin iktisadi temsili hu- susundaki vazifelerini teshil et - mektedir... Herhalde Cümhuriyet bu müesseseleri rollerini bil - meleri len bütün ve - Bunların ba şma geçenlerin istifaya uğraması ve görgülerinin artması odaların faydalarmı her gün arttırmakta - dır. *. Türkiyede Ticaret Borsaları Memleketimizde ticaret borsala- rı umum borsalar hakkındaki 1302 tarihli nizamnameye teyfikan teş - kil edilmiştir. Bu nizamnamenin birinci mad « desinde borsa; “Tüccar veya ban- ker ve komisyon ve mübayaacı ve köşe sarrafları ve emtea dellâlları ve kaptan ve sigortacı ve sefine sa- hipleri ve Seyrisefajin kumpanya - larının acentalarile doğrudan doğ- ruya veya bi ita ticaret veya bankerlik ve tahvilâtı umumiye ve sair muamelâtı sarrafiye icrasile meşgul bulunan kâffei kisanın te- cemmülerine mahsus bir mahal” o- larak tarif edilmiştir. Nizamnamenin dördüncü mad - desinde de borsada berveçhi peşin veya vadeli olarak cereyan edecek m———— — — hazeret etmekle bu hususta şayant kayt hizmetlerde bulunmuştur. Ticari ve zirai ( sahalarda“ ki kredi ihtiyacı için busu- retle tedbirler (e ittihaz eden Cümhuriyet (O hükümeti (odiğer kredi sahaları için de azami suret- ; te sarfı mesai esi geri kalma mıştar. Bu meyandı yeni başlayan teşekküllerinin kredi ihtiyacını tat- min için, Sanavi ve Maadin ban - kasını tesis etmiştir. Fakat uzun vaveli yüz muyonlarca iira isteyen memleketimizin sanayileşme hare ketini ve bunu için lâzım olan kre- dileri bir hamlede elde etmek şüp- hesiz kabil olamazdı. Fakat hükü- metimiz gayesini temin için bu ban | kayı her fırsatta ve her vesilede | takviye ederek müzaheret göster - | mektedir. Netekim “ son zamanlar da Sümer Bank ünvanile yeniden ve organize edilen bu bankanın ser mayesi tezyit olunmuş, ve vazifesi- ni tamamen yapmak için lâzım o - Jan imkânların devamlı bir surette temini için tedbirler ittihaz olun - muştur. imi mühtaç şehirlere yardım â de kabil olmuştur. Emlâk ve Eytam | Bankası ünvanile teşekkül ederek sessiz çalışan bu bankamızın bil - hassa merkezi hükümet olan Anka- ranın imarında ehemmiyetli bir his #ei şerefi vardır. Bundan maada, küçük esnaf ve tüccar kredilerini temin için, son zamanlarda İktisat Vekâletinin kiy metli teşebbüsile Halk Bankası ve Halk sandıkları teşkili de kuvvei karil gelmiştir. Burün Ku kredi mekanizması - muamelât “her gâna zehair ve.em- tea bey ve şirası, her nevi eşya ve meskükâtı madeniye bey ve şira - sı, sefain sigorlası, sefine navlun- ları, berren ve bahren yapılacak eşya nakliyatı, poliçe ve sipariş tah vilâtı devri, devletin tahvil | miyesile devairi devletten ni İ ihraç olunup bey ve şirası caiz o - lan her nevi şirketler ve anonim kumpanyaların borsaya kayıt ve ithal olunan her nevi eshamı umu- miyenin bey ve devri” hususların- dan ibaret olarak gösterilmiştir. Nizamnamenin bu maddesine müsteniden o memleketimizde ilk defa İstanbulda bir (Esham ve tah vilât ve kambiyo ve nukut borsası) küşat edilmiş ise de nizamname - nin bu pek eski olan tarihine ba - karak Türkiyedeki Ticaret borsa » larının teessüs ve inkişaflarına bu tarihi bir mebde ittihaz etmek doğ ru olamaz. Memleketimizin İstanbul, İzmir, Adana, Ankara... ilh gibi mühim umum borsalar nizamnamesinin neşrinden sonra daha 45 sene geç- mek lâzım gelmiş. Saltanat devrinin iktısadi işler ve büyük bir kıymet ve ehemmiyet atfetmeyen mekanizması zaman zaman bu yolda yapılan temennile- ri bir an evvel intaç etmekteki lü- zum ve zarureti hissetmemiştir. İstanbul Ticaret ve Zahire Borsa» sının Muamelât ve faaliyeti ve ge- girdiği tahaovüllerle | tekâmüller safahatı ve sair Borsalar İstanbulda bir Ticaret ve Zahi- re Borsası küşadı, Odanın ilk faa- Niyet ve tesis senelerinden beri bil- hassa musirrane uğraştığı işlerden biri olduğu ve her sene müteaddit içtimalarda, komisyonlarda mev- zuubahs olduğu halde saltanat ida resinin köhne zihniyeti maalesef bu kıymetli ve yüksek düşüncenin mevsu tatbike vazına mano muş ve bu mevani sebebile İstan- bulda Borsa teşekkül edememiş ve ticari muamelât, Galatada Ömer Abit hanında hiç bir kuyut ve şu- ruta tabi olmıyarak cereyan etmek- te bulunmuş idi. Muasır cemiyetler ; için tekem- mül etmiş bir buhar makinesinden ve bir elektrik cihazından nasıl is- tiğna edilemezse, borsalar da ikti- sai hayatın tanzim ve tevzininde o kadar mübrem bir zarurettir. Bu zarureti yakinen takdir buyuran hükümeti cumhuriyemiz 925 sene- sinde İstanbulda bir Ticaret ve Za- hire Borsası küşadına müsaade et- miş ve bu suretle Borsanın teessü- süne muvaffakiyet hasıl olmuştur. Borsanın tesisinde, buğday, ar- pa, bakla, bezelye, börülce, bul- gur, burçak, çavdar, darı, fasulye, irmik, kaplıca, kenevir, kepek, ke- ten tohumu, kuşyemi, EN mın iyibir surette işlemesi için Va. zım olan “Bankalar Bankası” va - ziyetinde bir ihraç bankası memle- kette mevcut bulunmuyordu. İşte bu noksanı ilk günden beri görüp böyle bir bankanın tesisi esaslı ga | yelerinden biri olan Cümhuriyet hükümeti iyi bir surette hazıri"na- rak bu bankayı da kurdu. Ve Cüm huriyetin en yüksek ve muvaffek & gerlerinden biri olarak “Türkiye Cümhuriyeti Merkez Bankası senedir memlekette faaliyete baş - Jadı. İlk vazife olarak, Türk para- sın fili istikrarını temin ve ida - me mesuliyetini üzerine ş olan Merkez bankamız, hü tin key. metli yardımile bu gaye uğurunda muvaffakıyetle yürümektedir. Sağ lam esaslar ve temeller üzerine ku rulmuş, müdebbirane ve durendiça , wed'de merkez - bankılarına has bir tarzda idare edilen Merkez bankamızdan istikbalde memleket için hayırlı ve verimli neticeler bekleyel z. Maziden hemen he- ren bir hiçten başka bir şey alma- yan Cümbhuriyet rejiminin Banka- cıfık sahasmda yarattığı eserler inkılâbin ve yeni Türk kurtuluş bereketinin en esaslı âbideleri ola rak kaydedilecektir. İnkılâbımıza ilk günlerinde her şeyde olduğu gibi , bankacılıktaki lüzum ve za - | ruretleri derhal meydana çıkarmak kudretini gösteren ve bu eserleri yaratan Böyük Kurtarıcıya ve ban kaların muvaffakıyet yolunda en kuvvetli yardımcısı olan İsmet Pa- sam daimi siren hislerini bildir. mek, Türk iktısadiyatında yer a- lan her fert ve her müessese için bir borçtur F. mısır, nobut, un, paspal, razmol, susam, mısır unu, yulaf Borsaya a- lınmış ve bunların satışları tanzim kılınmıştır. Bu zamana kadar pek iptidai ve gayrı muntazam surette salılan bu mallar borsaya alındıktan sonra cins ve nev'ine göre tohumları ve mevadı ecnebiyesi tesbit olunmuş ve bazı ahkâmı umumiye tesbit e- dilmiştir, Satışların bu esas dahilinde ce- reyanı temin edilerek 926 senesin- de memleketimizin başlıca ticaret ve ihracat maddelerini teşkil eden afyon, fındık, pamuk tohumu, tif- tik, yapak, 927 senesinde de ba- dem, ceviz, roza, ipek; av derisi ve müteakiben de ay çiçeği yağı, haşhaş tohumu yağı, keten yağı, pa muk yağı, susam yağı, beyaz ve kaşar peynirlerle zeytin yağı alı- narak bu maddelerin satışlarının tanzimi temin edilmiş ve hepsi için ayrı ayrı ahkâm vazedilmiştir. Vazedilen ahkâmı (o tatbikini kontrol etmek üzere bir de Lâbo- ratuar tesis edilmiş ve Lâboracuur hikemi ve kimyevi tahliller, mufas sal ve mutavassıt un tahlilleri, un- larda mevadı ecnebiyei madeniye, haşarat ve nebatatı muzirre mua- yeneleri, tiftik, yapaka ve pamuk- larda mahlutiyet ,incelik ve kalın- lık ve mevadı ecnebiye ile sair muayene ve tahlilâtı yapılması te- min olunmuştur. Evvelce Ömer Abit hanındaki gayri mes'ul ellerin tarafgiranı yap tığı analiz ve muaycncier “Or suvu bitarafane yapılmağa başlanmış ve bu harexet mustansu , ve tuccarın memnuniyetini celp etmiştir. Şim- di bütün satışlar Borsada cereyan etmekte ve günün fiatları kara tahtada ilân edilmektedir. İ — Cihanı medeniyetle'pek sıkı te- masta bulunan Türkiye Cümhuri- yeti umumi ticaretinin günden gü- ne inkişaf ve tevessüü (hasebile mallarımızın cihan piyasalarına arzı ve bu pazarların seyrini takip etmek için dahili ve, harici Borsa- larla telgraf servisine ye menabii istihbariyesi kuvvetli merkezler» den malümat celp veğeşriyala baş lanmıştır. Bu meyi Londra, Liverpul, Anvers, Şikago, Marsil- ya Borsalarile Marsilya Simsarlar cemiyeti, Roma Ziraat enstitüsü, Cenevrede beynelmilel Argos şir- ketinin bütün dünya risale ve gaze- telerinden alıp gönderdiği kopür- ler mühim bir mevki tutmakta ve bilhassa şehbender ve Ticaret mü- messilliklerimizden aldığımız ma- lümatın ilân ve meteoroloji mer- kezinden alınan. günlük yağmur telgrafları arzu edilen hususatın te mininde mühim âmil; olmaktadır. Bucün bu neşriyat salonda yapıl: makla beraber neşredilen fiat öv. teni de memleketimizin enuzak yer lerine kadar gönaerlerek ve sr yo ile ve neşriyat yapılarak müs- tahsil ve erbabı Ticaret cihan pi- yasalarının tahavvülâtından ha- berdar edilmektedir. Yağmur telgrafları harita üze- rinde o günkü bir gün evvelki ve daha evvelki günlere ait olarak gösterilmekte ve alâka ile takip o- lunmaktadır. Borsanm küşadmdan şimdiye kadar vazedilen esaslar alman ted birlerle Borsada muamele gören mevadın kıymet ve miktarları mer but (1) ve Borsaya mukayyet aza adetleri de (2) Numaralı cetvelde gösterilmiştir. Borsanın açılışmı takip eden s€- neler zarfındaki tezayüdün son se- nelerde devam etmemesi sebepleri, bütün cihanı saran iktisadi buhra- nın memleketimizde de icra etti tesirden ileri gelmektedir. Hükümeti Cümhüriyemizin al. dığı teabirler sayesinde buhranın diğer memleketlerde yaptığı tesira- | tanazaran bufark ehemmiyetli ! değildir. Aza adedinin azalmasına gelin- ce : bunun sebeplerini de buhran- da aramak lâzımdır. İktisadi buh- ranın diğer memleketlerin tcare- tini felce uğrattığı, “ ve iflâsların yekdiğerini takip ettiği bir zaman- da arada görülen fark lâşey mesa- besinde telâkki edilmeğe seza ve mübeccel Cümhuriyetin İkt bada aldığı tedbirlerin ne lunmaktadır. Bütün bunlara rağmen İktisadi sahada da inkilâp yapmağa âzmet miş hükümeti cümhuriyemizin ic- raatından mülhem olarak mahsu- lâtımızın daha ziyade temizliğini temin için Borsamız bazı karar ve tedbirler almağa başlamıştır. Bil hassa bu sene iptidasından itiba- ren tatbike başlanan yeni buğday ahkâmı, buğdayda birçok Avru- pa Borsalarırida tatbik edilen hek- tolitre usulünün tatbiki, ve Bor- sadaki muamelâtta kiloğram esa- sının kabulü, Ticaret hayatında mühim bir bavte telâkki edilebilir. Zahire ve hububat için vazedi- | Jen ahikâmun da Eyiül iptidasından itibaren tatbikine ( başlanacaktır. Wu ahkâm ile temizliğe ve stan- dardizasyona doğru bir “tekâmül temin edilerek mahsulâtımızın ya bencı memleket mahsulâtı ile re- kapeti teshil edilmektedir, Borsaya dahil bilcümle madde- lerimızın müteaddit nevilerini ıh- tiva etmek ve bu nevilerin hike- mi ve kimyevi evsafını tayin eyle- mek suretile bir müze teşkil edil #iğtür. 5U SUUZEGO yanl ladücac- rin cins ve evsafı hikemi ve kim- yevi tahuilleri ve içinde bulunan mevadı ecnebiye ve sâiresi ve tica- ri maddelerin de evsat ve kalıteie- ri ve mahsullerin her mmtakanmn diğer mıntaka mahsulleri ile mu- kayesesi temin edilmektedir. İstatistik muamelâtımız da inki- get etmektedir. Evvelce yalnız Borsada satılan “maddelerin kıy- met, miktar ve menşeteri hakkın- da istatistik tanzim edilirken şim- dı bunarla beraber bütün memle- ketin ekin sahaları, | istiheal mık- tarları, ve rekolteleri ile itlhalât ve ihsacat ve stok miktarları, tesbit ve bunlar gerek tahtariz ve gerek Borsa neşriyatile erbab; (ticarete ve Iktisatçuara bildirilmektedir. Günlük Borsa haberleri Radyo i- le dahil ve harice verilmektedir. #laitalık , İstatistiklezimiz cari nin haftasile bir evvelki “haf- , bir sen&evvelki haftanm fiat ve mıntakalarını ithalât ve ihracat ve #lüxü göstermentevir Sene sonlarında müh'üa istihsal v: ihracat maddelerimiz hakkında broşürler ile bu mahsullerin diğer memleket mahsulleriie mukayescı€ ri yapmakta ve satış mıktar ve kıymetleri rakkam ve grafikler ile gösterilmektedir. Ticari il lar: Evvelce Borsa- da ancak istişari mahiyette bir ha- kem pey'eti teşkil edilir. Ve tetkik stüği mes'eleye ait ihticaca salih bir vesika mahiyetinl: ( kararlar verirdi. Halbuki bu sekli tahkimin maksadı temin etmediği görülmüş ve hayatı iktısadiyenin ve bilhassa Maviseti MEvEmyE Çare ti Ziya de ve en çok tahavvülât ve tebed- dülöta maruz kalan ticari mesail ve snalarların sür'atle halli için tabkim usulünün yeniden tetkik ve bu hususta bazı esaslar vaz'mni ten Sip clerek 929 senesınd> alım ve satın ibtilâflarınm Borsaca inti- hup edilecek hakemler tarafından tetkiki esası kabul edilmiştir. Bu esas dahilinde zuhur eden her hangi bir ihtilâf derhal Borsa- ya bildirilmekte ve Borsaca inti- hap olunan hakemler ihtilâfı hal ve fasletmektedirler. ihtilâfın hal- line dair verdikleri kararlar ayni mahkeme ilâm hüküm ve kuvvetni haiz bulunmakta ve turuku temyi- Zıyeye tabi bulunmaktadır. yiz larikine tevessül takdirde karar i mekic ve kazi; muhkeme ha- , İini alarak icraya tevdı ve infaz o- Jumsaktadır. Bu şekli tahkim ile kavanini u- mumiye esas tutularak mevadı müs tacrlede hakem heyetinin ihtiyati tedbir kararları bilhassa Larafey- nin bukukunu siyane! hususunda pek mühim mevki almaktadır. Bü- tün İu mesail ve ihtilâfar Borsaya arzından itibaren kavaniri O umu- miyenin tayin ettiği müddetve mühle dere riayet etmek şartile en kısa bir zamanda hal olunmakta- dır. Hölâsa edilebilir ki evvelce sa- tışlar gayri mes'ul ve tarafgir eller. de iken istenildiği gibi satılan bir / Dial ithaliaden , Borsaya yen şartlar: zim olunmuştur. Ew velce bakılarak şekil, koku, berraklık ve ağza alımarak vaziye- ti tayın edilen maddeler. o şimdi fennin tayin ettiği esaslar üzerine lâborabıarda tahlil olunarak ves- wi bir ,apora istinaden satılmakta- dır. Dürya Borsaların daz eden bavadisleri günü gi alınarak erbabı ticarete bildiril. mektedir. Resmi dairelerin kilhassa ciheti yenin mubayaa:ında verilen i muamelâta esas teşkil wekredir, İstanbul Belediyesi dn narh tes- biti de, ber hafta Borsadan alınan fiatlara göre yapılmaz Bor- samızın Belediyeye A'ğer mühim bir hizmeti de tiplerirun tesbiti ve ır. Borsanın bidayeti teşekkülünden sonra | d evsalının tayinidir. İstanbul Borsası örmek ittihaz e- k Uümhuriyetin şu geçen on arfında mem'eketin her t» Ja müteaddit borsalar açıl. mıştır. Bunlardan İzmi”, Trabron, Giresun, Adana, Mersin ve ilâh.. satan terzi etmiş ve en mü buna bir actısacı ece Oi icap eden “ itünderdisiiieni a doğru iühim adımla: atılmasını temin etmiştir. Borsada muamele gören meva- du kıymeti umumiyeji £ 32, 6 36, O 05 56, 9 09, 8 45 62, 5 35, 7,25 75, 1 53, 005 59, 5 99, 685 40, 5 14, 670 32, 6 76, 665 31, 4 14, 060 1933 senesi iplidasına kadarher sene Borsada mevcut abone, mübayaacı, simsar ve memur adedini cetveldir. 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 180 320 334 340 311 301 287 254 25 31 28 28 37 32 27 23 26-32 33 M 28 27 31. 25 43 52 74 67 42 41 S0 41 255 274 435 467 469 418 401 395 353 Şirketler rindeki esas öermeyieleri E milyar Memlekette, milli zaferin ta - kukuna kadar, sermaye toplan raası ve şirket teşkili gibi iktısa: faaliyetler pek ehemmiyetli değ' di. Eski devirde teşkil edilen şir- ketler o zamanın pek fena ve sakat müdevvenatile azasına ve dolayısi- le ticarete kâfi derecede müfit ola. mayordu. Halbuki hâdisatı mede - niye içinde en ziyade ve en çok ta- ât ve tebeddülâta maruz ka- Wa sünhe yok ki ticari mesaildir. Bu noktai nazardan evvelâ Ticaret kanunumuzun yeniden tedvini ihti yacı çoktan tahakkuk etmiş bir key fiyetti. o Cümhuriyet hükümetinin kabul ettiği ticaret kanunile ikti - sadi hareket te başlamıştır. Hükü- metin gösterdiği gayret ve halkın verdiği ehemmiyet üzerine yeni şir kiler Anmam haslamıs ve sor - maye birikintileri.meydana gelmiş- tir/Şermaye birikintilerinin çoğu - 2u Anonim şirketler teşkil etmek - tedir. Eevvelce 61,669,250 Türk li- ve 14,750,000 frank sermaye- si olmak üzere 106 şirket mevcut | — iken bugün 158,227,000 Türk lira- sı sermayeli 196 Anonim şirket te- şekkül etmiştir. Cümbhuriyıt hükü- İnetinin teessüsünden evvel hiç ol- mayan ve yeni ticaret kanunu ile kabul edilen Limited şirketleri de şayanı ehemmiyettir. Bugün 113 Limited şirketi mevcut ve sermaye leri mikdarı 7,477,400 lirayı bul - maktadır. o Cümhuriyet rejiminin yabancı sermayedarlara temin et - tiği emniyet ve itimat üzerinedir ki ecnebi şirketler adedi de gix k- ce artmaktadır. Kendi memleketle- i ç 239 milyon 293 bin 927 Türk lira- sı olan 71 şirket memleketimizde çalışmaktadır. * * “Anonim şirket” in zamanımız ikusadiyatının en mühim bir yük - seltici müessesesi olduğunu bihak- kin idrak ve bu teşekküllerin arttı rılmasının kanuni ve ruhi şeraitini hazırlamak ta Cümhuriyete nasip olmuştur: “Tasarruf” bu teşekküllerin kuvvet alacakları yegâne memba : dır. Cümhuriyet idaresi halkı ta - sarrufa, semere verilmesi, bugün faydalr olan şuurlu tasarrufa teş - vik için gerek nümalandırma, ge . rek emniyet altına alma hususund her şeyi yapmaktadır. Bu hareket neticesi biriken sermayelerin en fayda verici sahalara, anonim şir » ketlerin hisseleri mukabilinde yatı eaallanıl, , ve an m artması, Sti çin hülümerii “TANYELİ ve aka edeceğik hizmetini "DOKUMACILIK MALZEMESİ” BÜYÜK DEPOSU HİLMİ 1STANBUL -SİRMECİ-NURHAN 21. Ki Her yerde her sınıf halk arasında en çok tanınan içki hiç şüphesiz BİRAdır. BİRAnın muntazamen kullanılması pek faideli bir surette gıdanızı ikmal eder. Yorgunluğu giderir, mukavemeti arttırır. Binaenaleyh BİRA tamamen ideal bir içkidir EB mer Yerde BOMONTİ ASI isteyimiz.