10 Ocak 1959 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 20

İKTİSADİ Avrupa Ortodoksiye donuş eni yıl arifesinde Avrupa mem- leketlerinin aldıkları dış konver— tibilite kararlarının akisleri bu haf- 20 .esaslı bir muvazenesizlik olursa ütçe komisyonunda şu sıralarda Bgörüşülmekte olan ve yakında Millet Meclisine intikal edecek o- lan 1959 1960 mali yılına ait bütçe- nin Türk FEkonomisi için hususi ehemmiyeti ' aşikârdır. 4 Ağustos tedbirleriyle, D. P. iktidarı, memle- keti bir çıkmaza sürüklemiş olan enflâsyon politikasından vazgeçti- ğini ilân etmiş ve Türkiyeye kredi veren yabancı memleketlere, gerek devletin, gerek iktisadi devlet te- şekküllerinin masraflarını karşıla- mak için, bundan böyle, Merkez Bankası emisyonuna başvurulma- yacağım taahhüt etmiştir. 4 Ağustostan beri hükümetçe yürütülmek istenen istikrar politi- kasının dahildeki temellerı bir yan- dan âmme sektörünün masrafları bakımından yukarıda mevzuubahis edilen taahhüt, diğer yandan husu- si sektöre açılabilecek banka kredi- leri seviyesinin tahdit edilmiş ol- masıdır İstikrar siyasetinde iktidar sa- mimi midir? Hedefe varılıncaya kadar bu siyasette israr edecek mi- dir? Alınan tedbirler ve bu arada yeni bütçenin yapısı,, istikrar siya- setini tahakkuk veya takviye ede- cek mahiyette midir? Bunlar haya- ti suallerdir. Bu sefer de istikran temin hu- susunda muvaffak olunamadığı tak- dirde Türk ekonomisi için istikba- lin ne kadar karanlık olacağı hiç kimsenin meçhulü değildir. Devlet bütçesi, istikrarın temin edilip edil- miyeceği meselesinde büyük ehem- miyeti hâizdir. Düşünün M, takri- ben 31 milyar Türk lirasını bulan gayrı-safi milli gelirimiz dahilin- de, katma bütçeler dahil, Devlet bütçesinin yekün sarfiyatı 6 mil- yar 250 milyon lirayı bulacaktır. Diğer bir deyişle, bütçe sarfiyatı milli masrafların B 20 sini teşkil eder. Bu nisbetin yüksekliği Dev- let masraflarının milli ekonominin seyri üzerinde icra ettiği tesirlerin Öönemini gösterir. Şöyle ki, bütçede , bu muvazenesizlik ekonomiye sirayet ederek ekonominin bütün muvaze- nesini ve bu arada umumi fiyat se- viyesini alt üst etmeğe kâfi gelir. Şimdi gelelim yeni bütçenin ya- VE MALİ ta da devam etmektedir. Batı mem- leketleri ve milletlerarası teşekkul- ler karardan duydukları nuni- yeti Belırtmektedırler Fara Fo nunun yayınladığı bir tebliğde çok taraflı bir tediye sisteminin tesisine doğru mühim bir adım atıldığı söylenmek- SAHADA tedir: Avrupa İktisadi İşbirliği Teş- kilâtı Genel Sekreteri Rene Sergettt, n “"Avrupa, dünya çapında ti- caret serbestisi fikrine yaklaşmak— tadır" diye selâmlamaktadır. Müş- terek Pazarın kurulmasından dolayı altı Avrupa memleketine mal sat- BÜTÇE, BİR İSTİKRAR pısına ve bugünkü şekliyle, bu büt- çenin istikrar siyaseti bakımından icra edeceği müsbet veya menfi tesirlere. Yeni bütçe tasarısını ele alır al- maz, maalesef geçmiş senelerden miras kalan bir acayiplikle karşı- laştığımızı ifade edelim. Filhakika, masraf tahminleri ile varidat tah- minleri kurusu kuruşuna müsavi olarak takdim edilmiş ve böylece bütçenin, santimine varıncaya ka- dar, denk olduğu yine ilân edilmiş- tir. Bu itibarla, aşağıdaki gerçeği kaydetmek mecburiyetinde kalıyo rum: Bütçelerde, masrafların tah— minine esas teşkil eden düşünce ve mülâhazalar, varidatın — muhtemel seyrini tâyin edecek olan âmil ve hususlardan çok farklıdır. Masraf - tahminine ve varidat tahminine e- sas teşkil eden unsurlar aynı olma- dığına göre, samimiyetle hazırlanan bir bütçede, masraf tahmini ile va- ridat tahmininin, — fevkalâde bir tesadüf eseri müstesna, kuruşu ku- ruşuna müsavi çıkmaları imkânsız- dır. D. P. iktidarının son bütçeleri- ni santimine kadar denk takdim etme yolunu tutmuş olduğu, sonra- dan fiili gidişatın kâğıt üzerindeki denkliği de daima acı bir şekilde tekzip etmış olduğu malümdur. Ta- sarrufa âzami şekilde riayet edile- rek ve samimi olarak hazırlandığı 1dd1a edilen yeni bütçede de, P iktidarı maalesef eski 1tıyatlar1ndan vazgeçmemıştır Böylece, yeni büt- çenin, kâğıt üzerinde denkliği, insa- n derhal tereddüde sevkediyor, va- ridat tahminlerinin samimiyetle de- ğil, fakat masraf yekünuna tıpatıp müsavi olacak şekilde hazırlanmış olduğu intibaını bırakıyor. Masraf zaviyesinden bütçe hak- lımda kısaca soylenecek şeyler şun- lardır: Gelecek sene, umumi - vazeneden yapılacak masraf yekü- nu 5997,8 milyon lira olup, gecen yıla nazaran. 1522.2 mılyon liralık bir artış arzetmektedir. Bu artışın ühim bir kısmi, 670 mılyon hrası— (nisbi olarak & ve emekli maaşlarına yapılacak zam— ları tenkit eder. Maaştan gayrı, dev- letin diğer cari giderleri için 431 milyon İiralık bir artış derpiş edil- miştir. Bunun da yekün artıştaki hissesi B 28 dir. Nihayet yatırım giderlerinde de 421 milyon bir artış vardır. (Yekün artışın B 28 i) Masrafların bünyesi hakkında bu yazıda fazla tafsilâta girişme- mize imkân yoktur. Memur maaş- larına Martta yapdacak z çok- tan beri gayrıkabili içtinap hale gelmişti. Yeni seviyeleriyle bile me- mur maaşlarının, asgari hayat ih- tiyaçlarını temin edip etmiyecegi meşkuktür. Mal ve hizmetlerin pi- yasa fiyatlarında geçen yıldanberi vuku bulan mühim artışlar muva- cehesinde, bu mevzulara tahsis e- dilen gıderlerde de artışı önlemeğe ek imkân yoktur. Bu artış bile devlet hızmetlermın görülmesinde öteden beri müşahade edilen aksak- lıkları bertaraf edemiyecektir. Ka- lıyor yatırım masraflarındaki artış. Bütçe tetkik edilince, yatırım tah- sisatındaki artışların uyuk ölçü- de yol, b man inşaatina sarf edılecegı anlaşılıyor Bütçenin yapısı bakımından, meşkük ve şüp- . heli olan mühim cihet, yatırım masraflarına muteallıktır Aşağıda zah e e çalışacağımız sebeple dolayısıyle şimdiki şekliyle 1959- 60 bütçesinin denk kapanmanı imkân- sız görülmektedir. Kanaatimizce, bu bütçede asgari bir denkliğin te- mini, Türk ekonomisinin sıhhate kavuşması için herşeyden daha mühimdir. Bu itibarla önümüzdeki yd için yatırım tahsisatının 420 milyon lira artırılması değil, ayni seviyede tutulması ve hattâ belki de azaltılması bugünkünden daha doğru bir hareket teşkil ederdi. Yeni bütçe hakkında tam fikir edinmek için, varidat tahminlerini de gözden geçirmek lâzımdır. Bunu da şu satırlarda tafsilâtlı bir şekil- de yapmaya imkân yoktur. (x) Varidat tahminleri - hususunda kısaca şunları Söyliyelim: Bütçe tasarısında, umumi muvazeneye ait varidatın 5997 milyon 1lira olacagı e geçen seneye-nazaran © 3 betinde artacağı derpiş edılmıştır. Hükümet, takriben 1,5 milyar tu- tan bu varidat artısını, daha ziyade vasıtalı' vergilerden' ve bilhassa it- halat ile ilgili vergılerden elde ede- ceğini duşunm tedir. Böylece gümrük — vergisi hasılatının 200 AKİS, 10 OCAK 1959