29 Haziran 1957 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 31

F E N Jeofizik Jeofizik senesi başlıyor u hafta, dünyanın dört bir tarafı- na dağılmı 2500 den fazla rasat merkezinde çeşitli milletlerden ilim a- damları, aletlerinin #on hazırlıklarını tamamlamakla meşguldürler. Gelecek hafta içinde, 1 Temmuzda “milletler da milletler arasında gerçekleştirilmiş en geniş işbirliğini teşkil edecektir. u bakımdan XX. asrın ilim yolunda en önemli gayreti sayılmaya hak ka- zanmaktadır. Daha önce de iki defa 1882-83 ve 1932-33 deki “'milletlera- rTası kutup seneleri”nde böyle millet- lerarası jeofizik çalışmaları yapılmış- tı. Fakat bunlar yalnız kutup bölge- lerindeki incelemelere ayrılmıştı. Bu defa ise, bültün arz, çok daha geniş ölcüde ele alınacaktır. eofizik senesi calışmalarma en büyük ölçüde Birleşik Amerika ile Rusya iştirak etmektedir; fakat ar- kalarından bütün Avrupa devletleri ile öteki kıtalardan da bir çok devlet, paylarına düşen az cok mütevazi gay- Tetlerle geliyorlar. Öyle ki jeofizik ge- nesine katılan devletlerin sayısı 61 i bulmaktadır. Yalnız her nedense Tlir- kiye bu memleketler arasında kendi- ne düşen yeri almamıştır. deofizik nedir ? ] eofizik senesi, asırlardan beri Ü- zerinde yaşadığımız dünyamızı da- ha iyi tanımak için bütün milletlerden Hlim adamlarının birlikte gayretler sarfedecekleri bir sene - daha doğru- su bir buçuk sene - olacaktır. Zaten Jeofizik. adı Üstünde, dünyanın fiziği, yani bir bütün halinde ele alınan dün-. yanın fizik bzellıkleri ile uğrasan ilim " da.lı demektir. Meselâ dünyanın man- etik alanı ne şekildedir ve nasıl de- hş ektedir? Meselâ dünyayı atmosferin bütün tabakalarındaki çe- den iyonosfer tabakasında ne gibi de- ğişmeler olmaktadır? Meselâ güneş lekelerinin atmosferdek; olaylara te- siri nedir? Dünyayı durmadan bom- ıman eden meteorların ve kozmik larındaki şiddetleri, miktarları nedir? Bütün bunlar. jeofiziğin cevaplandır- maya çalıştığı sorulardan bazılarıdır. Bu meselelerin incelenmesi için muh- telif milletler arasında işbirliği ya- pılmasına ihtiyac olduğu da açıktır. le müşterek rasatlar ve ölçmeler ya- ır. önilünüzdeki aylarda elde edilecek ra- Rât sonuçlarının gereği gibi değerlen- tdirilebilmesi için ilim adamlarının se- çelerce uğrs_şmnıarı gerekeceğım de unutmâmalıdır. N .- M AEFİŞ, 29 uzmğ 1957 M B SA İ Antarktika seferleri ütün jeofizik senesi faaliyetleri i- i bilhassa iki tanesi büyük ilgi topliıyacaktır ki bunlar Antarkti- ka'ya yapılacak seferler ile suni peyk- lerin atılmaları olacaktır. Antarkti- a veya Güney kutbu kıtası bugün jeofozikçilerin en çok merakını uyandıran bölgedir. Avust ralyanın hemen hemen iki katı büyuk- lüğünde olan bu arısından fazlası henüz keşfedılmemişur İkli- mi, hava durumu ve coğrafyası hak- kında bilinenler pek azdır. Halbukl Antarktika kıtası, arzın başlıca man- yetik ve meteorolojik faaliyet mer- kezlerinden. biridir. Dünyanın en bü- yük buz tabakası buradadır. Bütün bu sebeplerden Antarktika, önümüz- deki senenin başka hedeflerinden bi- orlar veya kozmik ışınlar gibi - muh- rini teşkil edecektir. En aşağı 10 dev- let, bu arada bi hassa Amerika, İn- giltere ve Rusya bir buçuk sene bo- yunca Antarktika'da üsler bulundu- racaklar ve bu Üslerden hareketle kı- tanın keşfini tamamlamıya çalışacak- adlı buzkıran gemisi Antarktikaya uzun bir sefer yapmış- tı. Bu sefer esnasında Amerikan ilim ada.mları kıtanın batı sahılini baştan ağı dolaşmışlar ve yeni kurulacak üÜç büyük üÜüssün yerlenni tesbit et- mislerdî Bu üÜslerin biri güney batı sahilinde “Küçük Amerika”" büölge- sinde, ikincisi gene batıda fakat sa- hilden iyice ıceride “Marie Byrd" a- razisinde, üçüncüsü de tam güney kutbu yakınında kurulmuştur. Öte yardan İngiltere de Avustralya ve Yeni Zelânda ile birlikte cüretli bir teşebbüse — girişmiştir. Önümüzdeki sene içinde Everest fatihlerinden Sir Edmund Hillary'nin idare ettiği bir sefer heyeti kuzey sahilinden başla- yıp güney sahiline kadar karadan bü- tün Antarktikayı katedecektir. Suni peykler ] eofizik senesinin öteki büyük te- şebbüsü suni peyklerdir. Bu peyk- ler, 400-500 kilometre yüksekteki at- mosfer tabakalarındaki hava durumu ve kozmik ışınlar, meteoritler, üÜltra- viyole ışınlar gibi fiziksel şartların meydana çıkarılmasını sağladıktan başka ayrıca uzay yolculuğunun, aya relere gidişin ilk merhalesini teşkil ettikleri için haklı olarak bütün ili fkârı umumiyesinin merak ve dikkatini üzerlerinde toplamışlardır. merikan ilim adamlarının ilk plân- larına göre ilk suni peyk bu eylül a- yı içinde atılacaktı. Fakat şimdi, ba- zı teknik güçlükler yüzünden, gelecek bahardan önce ciddi bir deneme ya- pılamıyacağı haber veriliyor. Suni peykin kendisi - 11 kilogramlık bir küreden ibarettir - ve içine konacak aletlerin hepsi hemen hemen hazır- dır. Fakat bu küreyi arzın 400 kilo- metre Üstüne çıkarıp orada arz etra- fında onbinlerce kilometrelik bir hız verecek üç kademeli roket sistemi he- nüz iyice güvenilecek kadar geliştiri- lememiştir. Bu arada Rusyada da, ay- şekilde bir peykin göğe fırlatılma- sı için çalışmalar yapılmaktadır. İlk peykin gerçekleştirilmesinde Ameri- kalıların önüne geçmek için Rus ilim adamlarının büyük gayretler cıarfet- tikleri şüphesizdir. Ancak böyle uzun vadeli teknik teşebbüqlerde önce işe başlayan tarafın daima daha an- tajlı olduğu düşünülürse, ilk sııni pey- kin Amerikadan uçurulacağı tahmin edilebilir. ı ——i mammramDOR -— D Amerikalıların suni peyki Roketlerin hazırlanmasını bekliyor