27 Ağustos 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 17

fa'yı ziyaret etti. Teni Sultan çekil- meye mütemayil görünüyordu. Fran- sızlar kendisini tahttan çekilmeye da- vet ederlerse, geldiği gibi gıdecektı Bu Gr andvale cesaret verdi. ki yeni Sultanı uzaklaştırmak husu— sunda bir zorlukla karşılaşılmıyacak- tı. Fakat onun yerine kim getirile- çekti? Butün zorluk buradaydı. Fas halkı eski Sultanın iadesini istiyordu. Tek kaygısı halkı memnun etmek olsaydı, Grandval bu isteğe müsbet cevap vermekten kaçınmazdı. Fakat aynı zamanda Fransanm pres- tijini de korumak gerekiyordu. Dün . Üstelik Merakeş Vali- ultanın geri dönmesine muhalefet edıyorlardı Şu halde baş- a bir çare aramak, başka bir hal tarzı bulmak lâzımdı Grandval uykularım kaçıran bu meselede kurtuluşu eski Sefru Paşa- sının vaktiyle yaptığı bir teklifte a- radı. El Bekai, Sultanın tahttan u- zaklaştırılarak bir niyabet — meclisi kurulmasını istiyordu. Bu, hakiki bir kurtuluş çaresi olabilirdi. Umumi- Va- li hemen bir proje hazırladı: Şimdi- ki Sultan tahttan ayrılacak, fakat eski Sultan da geri getirilmiyecekti. Sultanlık vazıfesı İki sene müddet- le bir niyabet meclisi tarafmdan gö- rülecek, yeni bır Sultanın iş başına gelmesi ise ancak iki sene sonunda bahis konusu olabılecekt .ve hizmeti Grandval tasavvurlarından kimseyi haberdar etmediği halde o sabah bütün gazetelerin kendı projesinden bahsettiklerini görünce gözlerine i- nanamamıştı. Meselenin aslını anla- yınca hayreti hiddete döndü. Mera- keş Valisi £1 Glavi, adamcağızın bü- yük bir emek ve gızlılıkle hazırladığı projeden haberdar olmuş Ve bunu, bir mektupla, FFransız Başbakanına ve gazetelere bildirmişti. * El Glavi, mektubunda, Fransanm 1912 anlaşmasiyle Sultanın hüküm- ranlığını taahhüt altına aldığını, şim- di bir Sultanın uzaklaştırılıp, tahtı i- ki sene boş bırakmanın bu anlaşma- nın hükümlerine aykırı olacağını id- dia ediyordu. Fasta bir İslâhat ya- pılmak isteniyorsa bunun bu günkü Sultanın idaresi altında da mümkün olacağım yazıyor,' Fransaya çatmayı da unutmayarak, görünürlerde, böyle bir İslâhata delâlet edecek hiç bir i- şaretin bulunmadığını ileri sürüyor- du. Merakeş Valisi birden 1912 anlaş- masının hükümlerini hatırlamıştı. Halbuki bizzat kendisi, 3 tosunda, eski Sultanın tahttan ındı— rilmesine yardım ederken bu hüküm leri İhlâl ettiğini düşünmemişti bıle O zaman bahis konusu etmediği nok- taları şımdı bir silâh olarak kullan- ması, El Glâvi'nin, eski Sultanın ge- ri dönmesinden veya az-çok milliyet- çi temayüllü bir niyabet meclisinin kurulmasından korktuğunu gösteri- yordu. Fasta kurulacak demokratik idarenin valiler saltanatına son ve- AKİS, 27 AĞUSTOS 1955 receği ve bundan da en fazla Mera- keş Valisinin zarar göreceği şüphe- sizdi 1 Gavi'nin post kaygısiyle he- men etrafa yaydığı bu proje şimdi Generali güç duruma düşürüyordu. Bulduğu hal tarzı daha tamamen ha- zırlanmadan ve müdafaa edilemeden münakaşa ve red edilmekteydi. Üste- lik, Fasın sadece bir vilayetini idare etmekte olan bir insanın kendisini hiçe sayarak doğrudan — doğruya Fransız Başbakanı ile temasa geçme- si Umumi Vali için alınmış iyi bir not sayılamazdı. Glâvl'nİn bu hareketi Fransız hü- kümetini de zor bir mevkide bırakı- . nsanm halk 'tarafmdan çok tutulan Mareşali Juin tahtta ya- pılacak bir değişikliğin Fransa için bir iflâs sayılabileceğini söylemişti. Efkârı umumiye ve Meclis çogunlugu da bu goruşu destekliyordu. met Grandval'in hal tarzını kabul e— derse durumu sarsılacak, kabul et- mezse Fastaki durum kötüye doğru gidecekti. Gelen haberler kabinenin şimdiki Sultanın uzaklaştırılmasından ve bir niyabet meclisinin kurulmasından vaz geçtiğini göstermektedir. Umumi Va- li Parise çağrılmış ve kendisine Vazı— yette bir değişiklik yapılmasının dü- şünülemiyeceği söylenmiştir. İslâhat, Sultan bin Arafanın saltanatı altında yapılacaktır. Ancak slâhatın ne olacağı hakkında hiç bir açıklama Faslılar eski Sultanın geri dönmesinin ve Fasa en az Tunusunki kadar bir otonomi verilmesinin İslâ- hatın ta kendisi olacağını söylüyor- lar, öyle anlaşılıyor ki Fastaki hu- zursuzluk daha bir müddet devam e- dece Sudan İstikbal endişesi Geçen haftalar içinde Sudandan a- lınan haberler, Iktıdara geldiği Sudan'dan görünüş DÜNYADA OLUP BİTENLER gün Mısır ile birleşmeye taraftar o- lan Başvekil — İsmail El Azhari ile dört Bakan arkadaşının Birlik Parti- sinden ihraç edildiklerini bildiriyor- du. Parti genel kurulu aldığı bu kara- ra sebep olarak, El Azhari ve arka- daşlarının, son günlerde, muhalefe- tin görüşünü kabul ederek Sudanın Mısırdan ayrı müstakil bir devlet ol- ması tezine yanaşmalarını göstermek- teydi. Diğer taraftan, ayni gün, Hatimi- ye tarikatı lideri Seyit Ali el Mirga- ni de bir beyanname yayınlamıştı. rıkat;n lideri El Mirgani, Sudanın ge- leceği hakkındaki kararın — kurucu meclis tarafından değil, bir plebisit vasıtasiyle, bizzat — halk tarafından verilmesini istiyordu Aynı gün 1çınde alman karar ile yayınlan beyanname Sudanda mü- him degışıklıklerın başladığını göste- riyordu. Bilindiği gibi, öteden beri Mısırla İngiltere tarafından müşte- reken idare - condominium - edilen Sudan'ın kaderi, 1953 yılında bu iki devlet arasında aktedilen anlaşmaya göre, bizzat kendi tarafından tayin edilecekti. Bunun için de 1956 yılı ha- . şında ve Mısır ile İngiltere tarafın- dan münasip görülecek milletlerarası bir komisyonun nezareti altında, ku- rucu bir meclisin seçilmesi gerekiyor- du. Meclis, Sudanın bağımsız bir dev- let mi, yoksa Mısıra bağlı müstakil bir Cumhuriyet mi olacağına karar vermekle görevlendirilmişti. Anlaşmanın akdi sıralarında ve ondan sonra Sudanın Mısıra bağlana- cağı muhtemel görülüyordu. Nitekim anlaşmandan sonra yapılan seçimle- ri, Mısırla birleşme taraftarı Birlik Partisi kazanmış ve hükümet de onun tarafından kurulmuştu. Ge- çen- hafta alınan haberler ise şimdi durumda bir-değişiklik vuku buldu- ğunu, Birlik Partisi başkanı ve Su- Herkes üzerine oynuyor olan , ü