8 Ağustos 1929 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 8

570 UYANIŞ No. 1721— 36 Edebiyat ve Sanatta Yenilik Her devrin kendine göre, yeniliği istihdaf eden bir hareketi vardır. Bu mevzu o kadar vasidirki onunla iştigal edebilmek için takip edeceğimiz hattı hareket, nazarı dikkati, bu cereyanı temsil eden misaller üzerinde temerküz ettirmek olacaktır Meselâ 1900 - 1914 arasında İngilterede yenilik taraftarları kimlerdi? Bunların eserleri hangi kıymetler dolayısile rağbet ve kabul görmüş, yahut hücuma uğramıştı? Bu süallere cevap ver - meden evel, hatırlamalıyız ki tarihçiler, 1914 senesini Viktorya devrinin, üzerinde kurulu olduğu ictimai varlığın mefküreleri yirmi sene evvel ka'ti bir izmihlâle Ouğramış bulunuyordu. Beardsley; İbsen, Nietzsche, Butler, bu devrin bütün kanaatlerini tehzil ederek her kesi sarsmışlardı. On dokuzuncu asrın o hitamile eski putlar, parça parça olmuş, fakat yerleri i gelmemişti. Herkes size inanmadığı şeyleri uzun uzadıya anlata bildiği halde, inandığı şeyleri tarif edemiyordu. Fikrin teşevvüş içinde yaşadığı bu devirde beşeri muhayyele esaslı kanaatların hükümferma olduğu devirler derecesinde serbest ve ahenkdar ibdalarda bulunamıyor. Onun için 1916-1914 seneleri arasında edebiyat âleminde bir istikamet ve hareket göremiyoruz Bu sırada en çok göze çarpan Şey, sabık neslin, tahripkâr tenkidatıdır. Bu yıkıcı hareket ötede beride yakıcı bir şekil de almış. Realistler muharirleri bir çok kayıtlardan kurtarmiş, bir hikâyede iki âşıkın oöpüşmesinden ve bir birinin dudağına yapışmasından bahsetmek ayıp şayılmaz olmuştu. Dinin takdisinden azade green mevzubahs etmek günah ve ya imkânsız değildi. Artık Babaları ifesi iradesini ile bir insanın bütün vazifesi hürmet kazanmak ve para kikieekien başka idi. Kızlar, evlerinden çıkıyor, yerde her daire ve mağazada iş bali bu hareket pek tabii telakki ediliyordu. Yeni sosyete âleminde kızlar, genç erkekler kadar çoktu. Bunlar, erkek kardeşlerinden farksız yaşıyor gençler nasıl genç kızlarla ost oluyorsa, kızlarda erkeklerle dost oluyor ve erkeklerin maceralarını geçiri- 1 in açılmıştı. Her şey hoştu. Fakat edebiyat ne yapacaktı Ortada sürük- leyici bir saik yoktu. Aceba yalnız tasvir ile mi iktifa edilecekti?! Fıransadan Zola ile realistlerin Flaubert ile güzel yazmak hevesinin yerini tutacak yeni bir tesir gelmemişti. O halde bu devirde şayanı tetkik olan —— nokta, umumi harbin infilâkına kadar ede Goya ne yaptığını takip etmekten ibarettir. Samuel Buklerin ölümünden bir sene sonra, 1903de « Theway ofali Flesh » eseri bir bomba gibi patlamıştı. Bu eserin Viktorya devrini ne derece sedakatle anlattığı, bir iki sene anlaşılamamıştı Genç nesil, Viktorya devrinden ürkmüş, o devrin alemi olan sıfat, müstahkar bir mana ifade etmişti. gençlere nasıl bir muhitten, nasıl bir havadan kurtulduklarını anlatıyordu. Çünkü bu gençlerin babaları, onlaraj pek karışmamışlar. kendi babalarından gördüklerini evlatlarına tatbik etmişlerdi. Yeni nesil büyük babalarının kendi öz babalarını ve annelerini nasıl yetişdir- diklerini bilmiyordu. oButlerin eseri bunu anlattı çünkü eserin kahramanı bu babalardan biri idi: Butlerin eserindeki baba ilk iradesini kırmak istemiş fakat muvaffak olmamıştı; Dün, çocuğu cezalandırmak için tah- sil onu aldatmak için vazife; ona sevmediği her şey yaptırmak ve tabii sevkile müştak olduğu her şeyden menetmek için vesile ittihaz edilmişti: Butlerin) eseri ;o zamank aile hayatının fena taraflarını bir kitapla ifade edebilmişti. Gençler bu eseri kolaylıkla hazmettiler! Esasen Viktorya devrinin aksülameli geçmiş olduğun- dan tetebbu ve tenkitler başlamıştı . Bu eseri, bir sene sonra şahsiyeti etrafında münakaşalar başlıyan «Bernard shav» da takdir Weils — Romantizme ve hissi şekli tercihe karşı isyan eden yeni bedii düsturlar — etmiş, ve «Galsvorthys ile diger piyes muharrirlerile birlikte İngiliz sahnesini, (iki sene, eserlerile meşgul etmeğe başlamıştı. «Benard Shav> samilerine, asıl belânın ( idealizm ) Iduğunu; But- lerin eserindeki babaların, Romantik ideallerin ilhamı ile hareket Kia halbuki bir insanın kendine karşı vazifeleri olduğunu insa utlerin eserinde ki çocuk gibi kendi sevklerine göre hara- ket ül ebeveynine mukavemet ederse kendini kayt altına alacak sevkleri bulunduğunu da keşfedeceğini anlatıyordu. «Shaw» a göre bütün edyana inanmak caiz degildi. Fakat «tekamül» aki- desi öyle değildi: «Shaw» bunun üzerine «Man and Superman» yani «insan ve fevkal insan» unvanlı eserini yazmış, hayata bu gözle bakan ve onu öylece gören bir dinin lüzumunu göstermek istemişti, «Shaw», bir sosyalist olduğu için eserlerine sanayi ce- miyetine ait mubahaseleri karıştırıyor, ev- lenmek omesailini (o sofracetlere müteallik işleri muhakeme ediyor ve akliselimin ışığını mesele üzerinde odolaştırıyordu, Shaw, sahneye, gazeteler tarafından oyapılması icap eden fakat yapılmıyan işi yaptırıyordu. Hayatı anlamak, hayat mesailini takip etmek Mz gençler, onu merakla dinliyorlardı, haw> yirmi senedenberi bütün bu mesaili gekizin altında döğe döğe işlediği halde, bunların tetkik olunduğunu dinlemiyenlere göre, onun7kadar asri ve yeni bir kimse yoktu , «Shaw»ın zekâsı bu hayati meseleler üzerinde dolaşıyor ve onlari aydınlatıyorken «Galsvorthy»> ile «Gronville Barker» kendi vadilerinde fakat ayni zaman ve ayni yin aynı işi yapıyorlardı. Bu sayede «İbsen» eserleri karşısında ağır kalan İngil üyatrosu, mubahaselerin sahne üzerinde alâk li mile ene kani Ol 904-8 bötelerindi «Thomas Hardy«, teayadmsa son devrin- de şiire avdet ederek «Napoleon» harplarine ait büyük dasitanını yazdı. Dasitan im bütün öz ala mukadderatı tekâmü ktai Bernard Sehaw bazalı nülüyordu. Demek ki tekâmül nazariyesi, artık, şiirede ilham verebiliyo rdu Wells» in berrak mühayyeleni ve canlı ibdaları, tekâmül yolunda vide müsta vilâyetlerde yaşıyan insanları tasvir ediyor ve bu tasvirler haya- tı sedakatle ifade ediyordu . Bernard Sehaw İngiltere de « Sen lavrens » teki evinin balkonunda