3 Temmuz 1961 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 25

DÜNYADA OLUP BİTENLER Küveyt Basra körfezinde fırtına K üveyt Emaretinin 19 Haziranda ilân edilen istiklali, 25 Haziranda ilk büyük tehlikeyle karşılaştı. 19 Haziran pazartesi günü Avam Kama- rasında Mayıs ayı boyunca Küveytte Emir Abdullah Essalim Essabbah ile İngilterenin Basra körfezindeki siya- si komiseri Sir William Luce arasın- da cereyan etmiş olan müzakerelerin neticesi açıklanıyordu. Buna göre Küveyt ile İngiltere arasında 1899da aktedilmiş olan "Advisory Treaty -Himaye anlaşması" feshedilerek Kü- veyt müstakil oluyordu. Ancak, yeni bir anlaşmayla iki hükümran devlet dostluk ve işbirliğini devam ettire- ceklerini, müşterek meselelerde isti- şarede bulunacaklarını ve İngiltere- nin Küveyte gerektiği zaman, harici tecavüzler ve dahili fesat hareket- lerine karşı koymak üzere, yardım- da bulunacağını bildirmekteydiler. Müjde haberini tebaasına bizzat bildiren Emir Abdullah Essabbah derhal kolları sıvayarak ise koyuldu: Küveyt bir hükümran devlet sıfatıy- la müteaddit beynelmilel teşekküllere girdi ve Arap Birliği üyeliğine de a- daylığını koydu. Fakat 25 Haziran gecesi Irak Başbakanı General Abdülkerim — sım, Küveytin Irak topraklarının bir parçası okluğunu söylüyor ve Kuveyt Emirini vali tayin ettiğini bildiriyor- du. Kasıma göre Kuveyt tarih boyun- ca Basra eyaletinden idare edilmiş- tir. İngiltere ile 23 Ocak 1899da ak- a 1 anlaşma hükümsüz sayıldığı 19 Haziran 1961 tarihli « son an- ka da hiç. bir değer taşımamakta- dır. Haber Arap âleminde ve petrol dünyasında bomba gibi patladı ve ilk defa olarak İngilterenin Birleşik A- rap Cumhuriyeti ve Suudi Arabistan ile aynı istikamette reaksiyonlarma şahit olundu. Batılılar tarafında A- merika "Küveyti hükümran bir dev- let olarak tanıdığım" beyan ile zım- nen diğer Arap memleketleriyle İran muhtelif derece ve sekillerdeki reak- siyonlarla Küveyti desteklediklerini bildirdiler. £ Hariciyemiz meselenin Türkiyeye taallük eder tarafı olmadı- ğını ifade etti. Tarihi deliller A bdülkerim Kasım tezini savunur- ken, Osmanlı İmparatorluğu Za- manında Küveytin, bir Osmanlı eyâ- leti olan Basradan idare edildiğini ile- ri sürmektedir. Yâni Basra Valisi yanında Küveyt Emiri bir nevi Kay- makam gibi bir şey olmaktadır. Bu AKİS, 3 TEMMUZ 1961 iddiayı reddedenler, Kuveyt Emirinin doğrudan doğ ermanı ile tâyin edildiğini ve veraset usülü ile yarı-sultanlar tarafından idare e- dilegelmiş olduğunu iddia etmekte- dirler. Münakaşanın beyhudeliği meydan- dadır. Bu elbette, bir Vali -Kayma- kam hikâyesi değildir. Tarihi Ohaki- kat sudur ki, Arap yarımadası üze- rinde Osmanlı hâkimiyeti, bilhassa onsekizinci asır sonlarından, itibaren başlayan İngiliz müdahalesiyle he- men dâima sözde kalmış ve yarıma- danın doğu sahilindeki Emaretler az çok başlarına buyruk (olmuşlardır. Küveyt de bunlardan biridir ve Babı- âli bu Emaret ile zaman zaman meş- gul olmak zorunda kalmışsa, bunun Sebebi Vehhabi gailesidir. Bu yoldaki son hâdise Il. Abdülhamit zamanın- da vuku bulmuştur. Ondokuzuncu asır sonlarında. Os- manlılara sadık olan Şammarlı İb- nürreşit, Vehhabilari mağlüp etmiş, bunun üzerine Abdülaziz İbnissuudun babası olan Abdurrahm: oğluyla beraber Küveyt Emiri Mübarek Es- sabbaha yl hn Mübarekin, smanlıları raştıran Vehhabilere yataklık etmesi Padişahın hoşuna gitmedi. Bağdattaki Altıncı Ordu Kumandam Müşir Fevzi Paşayı Kü- veyt Şeyhliğini ilga ve işgal için ha- rekete getirdi, fakat İngilizler müda- il ettiler ve müzakere açılarak bir "Modus Vivendi"ye v: Neticede İbnürreşit ölmüş ve Ne- cit, Vehhabi hakimiyetine geçmişti. Osmanlı hakimiyeti ise bir müddet El Hasaya inhisar ettikten sonra Vehhabiler 1913'de orayı da almışlar- dır. Yine bir vakıa varsa o da, Kü veyt Emaretinin 1914'den itibaren, Basra körfezinde gemilerini siyanet maksadile, bayrağını değiştirmiş, yâ- ni Iraktan çok evvel bir bayrağa sa- hip olmuş bulunmasıdır. 25