2 Ağustos 1956 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 12

DÜNYADA OLUP BİTENLER da neşredilen tebliğde Mısır'ın Sü- veyş kanalı tesislerine el koyması ü- zerine ilgili diğer devletlerle derhal temasa geçilmiş olduğu bildiriliyor- du. Amerika bu meselede İngiltere ve Fransa ile müşterek hareket etme kararındaydı. Mısır hükümetinin bu kararının milletlerarası münasebet- er sahasında tevlit edeceği kompli- kasyonlarla iktisadi durumları — Sü- veyş kanata yoluyla yapılan nakliya- ta bağlı olası devletlerin maruz kala- cakları zorluklar tebliğde bahis mev- zuu ediliyordu. Amerika hükümeti de Mısır'ın Washington Büyükelçiliğine bir nota tevdi etti. Bu notada Mısır'ın son ka- rarı doğrudan doğruya mevzuu ba- his edilmiyordu. Fakat Nasır'ın son hafta içinde Birleşik Amerika aley- hinde yaptığı ve yanlış fikirler u- yandırabilecek beyanatlara Christian Pineau "Batılılar arasında birlik!" başkanının bu hareketleri sert bir lisânla protesto ediliyordu. Mısır'ın Washingtondaki Büyükelçisi de Pa- tisteki meslekdaşı — gibi bu notayı kabul edılemez olduğunu iddia ede- rek redde İlk tedbirler ngiltere ve Fransa Nasır'ın Pineau tarafından "yağma" olarak vasıf- landırılan (hareketi karşısında ellerim bağlayıp kalmadılar. İngiltere, Mısı- rın sterlin bakiyelerini ve Kanalı Şırketının İngilteredeki para- larını bloke e Mısırın İngilterede 364 milyon dolar tutarında alacağı vardı. İngiliz Hazine Bakanlığı, İn- gilteredeki bütün bankalara Süveyş kanalının yabancı — memleketlerdeki hesapları hakkında Mısır hükümeti tarafından verilecek talimatlara uy- 12 mamalarını emretti. Bu mevzuda bankalar, kambiyonun müsaadesi ol- maksızın hiçbir muamele yapamıya- caklardı. Avam Kamarasında yapılan görüş- melerde Başbakan Elden, İngiliz hü- kümetinin "azim ve dikkatle" hare- ket etmek hususunda kararlı olduğu- nu ifade etmişti. — Muhalefet adına konuşan Mr. Gaitskell de "bu müte- gallibane ve tamamiyle haksız hare- ket" karsısında — İngiliz mılletının duyduğu infiali belirterek hüküm meseleyi Birleşmiş Milletlere akset— tirmesini ve Mısırlıların İngilterede- ki alacaklarının bloke edilmesini tav- tavsiyelerinden mevkiine konacağını venlik Konseyine müracaat mesele- sinin de tetkik açıkladı siye etti. ren Başbakan Mısır'ın . dikkati çekiliyor ve Mısır Cumhur- Bu konuşmaya cevap ve- Eden, — muhalefetin SÜVEYŞ 0 Kasım 1854 tarihinde, Mısır U- mumi Valisi yakın dostu — Fer- dinand de Lesseps'e. bir fermanla Kızıldeniz ile Akdenizi birbirine bağlayacak kanalı açmak imtiyaz - nı veriyordu. Bu ferman bir imti- yaz mukavelesi mahiyetindeydi, kanalın açılacağı arazi Mısır top- rağı olmakta devam edecekti. Ge- ne fermana göre imtiyaz doksan dokuz sene için verilmişti (madde 3-4). Açılacak kanaldan bütün Devletler ayni haklara sahip ola- rak 1s6tıfade edebileceklerdi (Madde ve Kızıldeniz ile Akdenizi birbirine bağlayacak bir kanalın — açılması fikri bir hayli eskiydi Bilhassa Fransız ihtilâli sıralarında bu yol- daki cereyan kuvvetlenmişti. 12 Nisan 1789 tarihli bir Directoire kararnamesinde General Bonapar- te'a su malümat veriliyordu: "Sü- veyş geçidi açılırsa Fransız Cum- huriyetinin Kızıldenize hakımıyetı kat'i surette temin edilebili Fakat kanalın açılması için 5 Şu- bat 1856 da yeni bir ferman daha ilân edildi .Bu arada şirket ile Mı- sır arasında, işçi bulunamaması ve mali sıkıntı yüzünden, ihtilâf çık- Hususiyeti, taraflardan birinin -ihtilâfın çıktığı esnada- — müsta- il bir Devlet olmayışı ve diğer ta- rafın ise hususi bir şahıs bulunma- sından ibaret olan bu ihtilâf, Na- poleon III ün hakemliği ile halle- dildi. Diğer taraftan Fransa, Os- manlı hükümeti nezdinde de teşeb- büse geçti ve 22 Şubat 1866 da yeni bir imtiyaz mukavelesi yap- mak 1ç1n müsaadesini istedi. Bu son mukaveleye göre (mad- de 13) kanal hiç bir tefrik yapıl- maksızın bütün harp ve ticaret ge- milerine açık olacaktı. Fakat Mısı- ra siyasi ve mali bazı haklar da ta- nınmıştı. Kanalda ve civarında sey- risefain polisi bulundurmak (mad— de 9/1); kanal boyunca hiç bir rete tâbi olmayan bir geçit 1rt1fak1 elçisi ile temaslarda Nâsır'la Büyükelçi arasında yapılan ikincisinin tatbik bildirerek Gü- edilmekte olduğunu Hâdisenin bu beklenilmeyen s saf- haya girmesi karşısında bazı İngiliz gazeteleri de Süveyş kanalı bölgesi- nin yeniden işgal edilmesini istiyor- lardı. Nasır ne yapıyor? ilgili üç devletin temsil- Suveyşle cileri Londra'da toplanarak alına- cak tedbirleri kararlaştırırken Nasır Kahire'de Sovyet Rusya'nın Büyük- bulunuyordu. KANALININ tanımak (madde 9/2); seyrisefaine mâni olmamak kaydı ile, memleke- tin müdafaası noktainazarından lüzumlu bölgelere, yerleşmek (mad- de 10); yukardaki şartlar altında idari — servisler ihdas — edebilmek (madde 11); ve nihayet mukavele- ye, riayet edilip edilmediğini kon- trol için inşaat mıntıkasında husu- si bir komiser bulundurmak hakkı (madde 14) gibi.. Mali bakımdan ise, kanal doksan dokuz sene so- nunda Mısıra ait olacak, ayrıca bu müddet zarfında safi kârdan bu memleket yüzde 15 hisse alacaktı. Kanal nihayet 17 Kasım 1869 da inşaatı tamamlanarak isletmeye a- çıldı. K analın açılmasına daha isin ba- şından beri muhalif bulunan bir memleket mevcuttu: İngiltere. Hindistan yolu üzerinde bu ka- dar mühim bir geçidin başkalarının elinde bulunması Majestenin hükü- metinin işine elbette ki gelmıyordu Osmanlı İmparatorluğunun da im- tiyazı bir Fransıza vermeye taraf- tar oluşu İngiltere'ye siyast yolları kapamıştı. O da başka yollarla me- seleye dahil oldu ve 1875 yılındı Başvekil Disraeli Mısır Hidivinin elinde bulunan hisse senetlerini sa- Fransa kanalın serbestisini — te- min edebilmek için milletlerarası bir kontrolü teklif ediyordu. İngil- tere de bu fikri desteklemekteydi; çünkü bir müddet sonra kuzey ve güney Amerikayı birbirinden ayıra- cak Panama kanalı açılacaktı ve bu kanal da İngiltere için büyük ehemmiyeti haizdi. Süveyş için mil- letlerarası bir kontrol kabul edilir- Panama için de aynı şey ileri sürülebilecekti.. 882 yılıııda Arabi Paşa ısyanı ile hem Mısırın dahili ve hem de yabancıların hımayesı ile kanal bölgesinin emniyeti meselesi AKİS, 4 AĞUSTOS 1956