22 Ocak 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 25

lerde nötronları yavaşlatmak için kulla- nılan ağır su erilyum istihsali ıçın de fabrikalar kuracaklarım haber ver- Ağır su istihsalini sunı gübre ima- ıyle birleştirmeyi düşünüyorlarmış. Senede 200,000 ton suni gübre ile 5-6 ton ağır su Verebılecek bir fabrika üç sene içinde kurulacakt Görülüyor ki Hındıstan atom ener- nın bir işaretini bu günlerde görüyo- ruz. Gelecek Ağustosta toplanacak Bir- leşmiş Milletler atom — enerjisi konfe- ransını hazırlamak — için bu hafta New Yorka çagrılan yedı devlet temsılcılerı arasında intliler de va devlet Amerika, Brezılya, Kanada, İn- giltere, Rusya v Fransadır Gerek kon- feransta, ge rek kurulacı mılletlerara sı teşkilâtta Hint ilim adaml nın bat lılardan aşağı kalmıyan bir rol oymya— cakları anlaşılıyor. Astronomi Kâinal ne zaman doğdu? T arıhte en bü yuk ınfılak bundan 5.5 ne — önce oldu. r biri mılyarlarca yıldız lhtıva eden muazzam yıldız kümeleri -galaksiler- bu patlam: onunda birbirlerinden kopup ayrıldılar ve her biri başka bir hızla (başka bir dogrultuda uzayın boşluklarına atıldı- mız: bulunduğu Sa- l n biriydi. O gün bu gündür laksılerın hepsı buyuk hızlarla bırbırle— rinden ve bizden — uzaklaşmıya devam ediyorlar. İşte bir teorıye göre kâinat 5.5 mil- böyle bir infilakle doğ- en kudretli teleskopla gorebıldıgı uzak galaksılerden bize gelen ışığı incelemiş ve bu ışığın tabii güneş ışıgından biraz farklı olduğunu, tayfın «kırmızı- ya kayma» bulunduğunu farketmıştır Kırmızıya ayma, fızıkçılerın Doppl olayı dedıklerı bir olayın varlığını gos— nağının bizden uzak- laştığına işaret eder. Hubble, 24 ga— laksinin ışıklanndakı kırmızıya kayma! tesbit etti ve böylece bu galaksıleıın bizden uzaklaşma hızlarını belirledi. Sonunda, kaçma hızının galaksinin bizden uzaklığıyla orantılı. olduğunu gösterdi. Yani daha uzaktaki galaksiler daha süratli kaçıyorlardı. Bu olaya kâ- inatın genişlemesi adı ve Hubble'ın keşfi ilim âleminde bü- yük ilgi ve heyecan uyandırdı. Kâina- tın niçin genişlediğini açıklamak mak- sadıyla bir çok teori ortaya atıldı, fa- kat bunların hiç biri herkesi inandıra- cak bir cevap — veremiyordu. İlk akla gelen şey, dünyanın veya güneş sıste— minin kâinatta imtiyazlı bir dur olmadığına gore galaksilerin yalnız bız— den değil, fakat birbirle rmden de uzak- laştıklarım kabul Fakat bu AKİS, 22 OCAK 1955 etmekti. mumi genişlemenin sebebi kolay ko- lay anlaşılamıyordu. Hattâ, müşahede- lerde h ta olabılecegını yahut 24 ga- laksinin bir netice çıkarmak için çok az. olduğunu ileri sürerek kâinatın genişle- diğini kabul etmıyenler çıktı. Fakat Hubble devam ediyordu. İ Wilson — rasatha- nesindeki 100 inçlik dev teleskop vası- tasıyla 1936 ya kadar yaptıgı rasatlarla yüzden fazla galaksinin aynı şekilde bi- ze uzaklıklarıyla orantılı hızlarla bizden uzaklaştıklarım tesbit — etti. Bunu da yeter gormedı Ol üleri daha genışlet— dah rdak in- celıyebılmek ıçın elde kılerın hepsınd daha kudretli yeni bir teleskop yapıl- ması kararlaştırıldı. Ancak harpten son- ra bitirilip Mount Palomar rasathaı'ıesı ne yerleştirilen 200 inçlik hale teles- kopu-ki dünyanın en büyük teleskopu- İşte Andromeda Bu, sinema yıldızı değil dur - böylece bilhassa kâinatın genişle- mesi meselesini aydınlatmak için inşa edilmiştir. Kâinat niçin genişliyor? U zaktaki yıldız kümelerinin — süratli açmalarını izah etmek için en ba- sit yol meseleye tersinden — bakmaktır. Uzaktaki yıldızların — hızları bunlar u- zakta oldukları için fazla değildir, za- ten başlangıçta hızları fazla olduğu i- çin bu gün bize bu kadar uzak bulu— ar diye duşunebılırız O zaman, başlangıçta bütün yıldız. kü melerının bir arada oldugunu bir patlamadan sonra muhtelif hızlarla etrafa dağıldık- larını ve hızları yüksek olanların bu gün bizden daha uzaklaşmış göründük- lerini kabul etmek icap eder. Bu pek cazip goıunen bir izah tarzıdır ama iki sene öncesine kadar büyük Usuru vardı. Galaksilerin — bizden uzaklıkları ve hızları bilindiğine — göre, kadar unduğ ani bir baki tın doguşu tarıhı hesaplanabilir. Hubb- le'ın ölçüleri bu tarihin ancak 2 milyar FEN sene onceye gittiğini gosterıyordu Hal- atın yaşı bak- landaki öteki tahminlere göre çok az- dır. En başta dünyanın yaşının bundan fazla olduğu iyice biliniyor; bu husus- ta bir çok deliller var. âinatın hiç olmazsa dünyadan yaşlı olması gerekti- ğini kab | etmiyecek kimse de pek bulun Bu — sebeple ii f'ılak teorisi kın zamana kadar fazla taraftar top- lıyamıyor Bir buçuk sene önce, kâinatın de- rinliklerine tutulan en kı kopların bulunduğu hanelerinden yeni bir keşif ilân edildi. Bu keşif, saman yolunun dışındaki bü- tün yıldızların bize uzaklıklarının hesa- bında şimdiye kadar yapılmış olduğunu gösteriyor ve haki- katta bütün bu uzaklıkların iki mis- --ne çıkarılması i yuyordu. Keşfi y ve Mount Palomar rasathanelerinde ça- lışan astronom W. Baade idi. Dr. Ba- ade. Andromeda burcundaki büyük spi- ral nebü lozun uzaklığını gayet hassas olarak ölçmüş ve bunun o zamana ka- dar kabul edilen değerin iki katma eşit olduğunu görmüştü. Andromeda nebü- lözünün uzaklığı, saman yolunun dışın- daki bütün yıldızların — uzaklıkları için bir ölçek veya cetvel olarak kullanıldı- mış oluyordu. Dolayısiyle, görülen kâi- natın genişliği de iki — misline çıkıyor, galaksilerin bırbırlermden uzaklaşma hızı ise yarı ıy ordu. —Hız yarıya ilâkın tarihi de e gerıye gitti, — kâinatın yaşı 2 milyardan 4 milyara çıktı. Şimdi, en son ölçülere göre bu ta- rihin daha da geriye itildiği haber veriliyor. —Amerikan İlimde ilerleme Derneği'nin 1955 başında yaptığı yıl- lık — toplantısında Dr. A. R. Sandage, Mount Wilson ve Mount Palomar rasat- hanelerinde yapılan yeni ölçülerin so- nuçlarım bildirdi. Hubble'ın ölümün- den beri arkadaşlarıyla — yardımcıları M.R. Humason, N. U. Mayall ve A. Sandage galaksileri incelemeye m ediyorlardı. Sandage'ın bu seferki ko- nuşması yirmi senelik çalışmaların ne- ticesine dayanıyordu. Şimdiye kadar 800 galaksi üzerinde — müşahedeler ya- pılmış. Hızı ölçülen en uzak galaksi 1,1 milyar ışık yılı uzaktaki Hidra yıl- dız kümesidir ve bu, saniyede 60,000 kilometrelik bir hızla Çışık hızının beş- te biri) bizden — uzaklaşmaktadır. (İşık yılı, saniyede 300,000 km, giden ışı- ğın bir yılda aldığı yoldur.) Bu hesaba göre bundan 5,5 milyar sene önce bü- tün galaksilerin bir anda — bulunmuş olmaları icap eder. Bu sayı, istendiği gibi, dünyanın — yaşından çok fazladır. Dolayısiyle, kâinatın genişlemesini bir başlangıç infilakine bağlıyan teorilerin bundan sonra yeni — taraftarlar kazan- ması beklenebilir. 25