1 Kasım 1988 Tarihli Commodore Gazetesi Sayfa 22

iyi bir dünya yaratıp yaratmadığını soruyordum” diyor. Masa Üstü Ya- yıncılık olayında gerekli olan yalnız- ca teknik donanım değil, baskı bilgi- sinin de çok önemi var. Nihayet hiç bir metin sistemi kullanıcısını bir ya- zar yapmaya yetmiyor. AMIĞA'da kullanılan DTP prog- ramlarının çoğu, yalnızca metinlerin kaydedilmesi için pek uygun değil. Metnin edit edilmesi, yani makineye girilmesi ve düzeltilmesi için ise bir metin işlem programı gerekli. Bu programın metni ASCII formatında saklama yeteneğine sahip olması ge- rekiyor. Bu format tüm DTP prog- ramları tarafından okunabiliyor. Ma- sa Üstü Yayıncılık'ın asıl görevi ise, basılacak olan şeyin tipografisi, ya- ni Layout. Tipografi kavramı, Yunanca “typos” (tip, biçim) ve “graphein”” (yazmak) sözcüklerinin bileşiminden oluşuyor ve en geniş anlamıyla yazı karakterlerinin önceden belirlenmiş bir alanda dağılımım kapsıyor. Bu- na, tek tek harflerin biçimlerinin ya- nı sıra fotoğraf, çizim ve süsleme vb. gibi yazılı olmayan unsurlar da dahil. Asıl ağırlık noktası ise yazının şekil- lendirilmesinde yatıyor. Bir yayında kullanılacak uygun ya- zı stilinin şeçiminde ne kesin önkoşul- lar ne de şaşmaz kurallar sözkonusu. Her yazı, kendine özgü ve değişmez bir yazı karakterine sahiptir. Yazılı benzeşimler kullanarak metnin içeri- Ziyle uyuşan ya da zıtlaşan çağrışım- lar yaratılabilir. Yalnızca büyük harf ya da küçük harf, ya da küçük harf- lerin ortalama boyundaki büyük harfler gibi özel tipografik karakter- lerin kullanılması da bu konuda önemli rol oynar. Bir yayının etkililiği, yazı stilinin yanı sıra metin boyutlarına da bağlı- dır. Bu büyüklük çoğunlukla tipog- rafik punto üzerinden belirtilir (Re- sim 1). Bir punto, Alman-Fransız Di- dot sistemine göre 0,376 milimetreye karşılık gelir. punto'nun yanında kul- lanılan bir diğer birim de 12 Punto'- ya karşılık gelen cicero'dur (— 4,216 mm). AMIĞA'da kullanılan DTP programları Amerika Birleşik Devlet- leri'nde programlanmıştır. ABD'de kullanılan birim ise Pica'dır (4,216 mm). Bir Pica, 12 Point'e karşılık ge- lir. Bir Point, 0,351 mm.'dir. Bu bi- rimlerin yanı sıra tabii milimetreli alı- şılagelmiş metrik sistem de kullanılır. HARFLERİN ÖLÇÜLMESİ Type ya da Leter olarak adllandı- rılan her bir harf, şu şekilde ölçülür: 22 Yazı konisi ya da yazı derecesi (pun- to), harfin yüksekliğini verir. Bu öl- çü bir büyük harfin konisinin üst noktasında bir küçük harfin konisi- nin alt noktasına kadar alınır. Bu öl- çü örneğin 10 punto tutuyorsa, 10 puntoluk bir yazı ya da 10 puntoluk bir yazı derecesi sözkonusudur. Ka- hnhk (ya da koyuluk) harfin genişli- ğiyle bağlantılıdır. Çok küçük ya da çok büyük yazılar, yani 8 puntonun altı ve 14 puntonun üstü, akan me- tinlerde, diğer bir deyişle kendine öz- gü bir bilgi içeriğine sahip metinler- de kullanılmamalıdır. Birçok amaç için en uygun yazı büyüklüğünün 12 punto olduğu uzun deneyimler sonu- cunda saptanmıştır. İki ya da daha fazla yazı türünün kullanılması, metnin şekillendirilme- sini büyük ölçüde etkiler. 19. yüzyı- lın yaygın modası olan, bir metinde on ya da daha fazla yazıyı kaynaştır- ikinci yazı türü kullanılması yeterli- dir. Aynı durum italik, altı çizili ve dişi yazılar içinde geçerlidir. ilke şu- dur: Az, daha çoktur. Tek tek harf ve karakterlerin oran- ları ve yazı türlerinin bileşiminin ya- nı sıra bu öğelerin kâğıt üzerinde yer- leşimi de büyük önem taşır. Aynı metnin etrafında çok az (sıkışık) ya da çok fazla boşluk bırakılması (kay- bolmuş gibi) çok farklı görsel etki ya- Tatır. Aynı durum satır aralığının se- çilmesi ya da yazının bloklanmış mı yoksa yanlarda serbest mi olacağının belirlenmesinde de geçerlidir. ki satır arasında bulunan punto uzaklığı, tipograflar tarafından ara- lık ya da anterlin olarak adlandırılır (Resim 3). Bu aralık da yazı büyük- lüğüyle adlandırılır. 11 puntoda 10 puntoluk aralıktan bahsedildiğinde, koninin alt kenarıyla bir sonraki sa- tırdaki koninin üst kenarı arasında Times Roman serifli bir yazı türüdür Helvetica serifsiz bir yazı türüdür Resim 2. En sık kullanılan iki yazı türü, serifli Times ve serifsiz Helvetica'dır. ma, pek uygun değildir. İki ya da üç yazı türü yeterlidir. En sık kullanılan yazı türleri Times ve Helvetica'dır. Times, gazeteler, dergiler, broşürler ve diğer birçok kullanımlar için ev- rensel düzeyde kabul görmektedir. Bu yazı türü 1931 yılında London Ti- mes için yaratılmıştır. Orta uzunlu- ğunun fazla olması ve güçlü kontrastı sayesinde, özellikle uzun metinlerde okumayı çok kolaylaştırmaktadır. Helvetica ise serifsiz bir yazı türüdür. Serif, harflerin ana çizgilerinin bitiş- lerindeki yatak, dikey ya da eğik kü- çük kısımlardır (Resim 2). Serifsiz ya- zılar seriflilere oranla daha çok bilim- sel hissi verirler. Times ise daha çok klasik bir güvenilirlik hissi verir. Egzotik yazı türlerinin kullanımı- nı da pek abartmamak gerekir. Ço- ğu durumda ana metin (basın-yayın jargonunda bodycopy olarak adlan- dırılır) için bir yazı türü ve gerekirse ara başlıklar, resim altları vb. için bir (Resim 4) 1 punto olduğu anlaşılır. Pratik bir kural olarak dizgiciler, yazı büyüklüğünün yüzde yirmisini aralık olarak kabul ederler. Aralığın daha dar olması metnin okunmasını zor- laştırır, “*masif”' hale getirir ve haz- medilemez hissi vermesine neden olur. Aralığın normalden fazla olma- sı ise, okurda, yazıda yetersiz ya da zayıf bilgi verilmekte olduğu izleni- mi yaratır. Bir satarın yazı çizgisi ya da temel çizgisi ile bir sonrakinin ya- zı çizgisi arasındaki dikey aralık sa- tır aralığı olarak adlandırılır. Estetik nedenlerle harflerin birbir- lerine yaklaştırılması, İngilizce olarak Kerning olarak adlandırılmış. Tüm harfler aym aralıkla yerleştırıldığı takdirde, A, V, T,L, Y gibi harfler- le oluşan kombmezonlarda çok faz- la beyaz boşluklar oluşur (Resim 5). Bu durum metnin okunaklılığını olumsuz yönde etkiler. Harf aralık- larının eşit ve ritmik olarak hoş ola-