28 Aralık 1963 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 33

2 S.Piyasası Hisse senetleri meselesi pg eketie sermaye piyasasının ku- rulması için bin türlü tedbir dü- şünülmektedir o -tabii sadece düşü- nülmektedir, başka bir şey yapıldığı yoktur-. Buna rağmen sermaye piya- sasının teşekkülünü önleyecek o ka- dar çok hüküm vardır ki, . insanın aklına, "acaba bunlar bilhassa mı ko- nulmuştur?" gibi acaip fikirler gel- mektedir. Misal mi istiyorsunuz? Açın Ver- gi Usul Kanununun 279. maddisini: " Madde 2/9 — Türk Borsaların- da kayıtlı olan türk ve yabancı es- ham ve tahvilât alış bedeli de değer- lendirilir. Borsa rayicinin takarrürün- de muvazene olduğu anlaşılır ise, bu rayiç yerine alış bedeli esas olur." Bu madde okunduğunda hiç bir münasebetsizlik görülmüyor değil mi? Bir de tatbikatta meydana getirdiği neticeleri bilseniz (o hayretler (o içinde kalırsınız. Bir bankanın elinde (omeselâ, 50 milyon liralık hisse senedi olduğunu ve bunun 10 milyon liralığını yüzde 10 prim ile piyasaya sattığını farze- delim. Bu maddeye göre geri kalan 40 milyon liralık Oo hisse senedinin kıy- meti yüzde 10 fazlası ile hesaplan- mak suretiyle bulunmakta ve vergi- lendirilmesi de 44 milyon lira üzerin- den olmaktadır. İşi başka türlü de düşünmen ka- bildir. Kıymeti 100 lira olan hisse se- Borsa rayici ile kıymetlendirirmiş gi- bi muameleye tâbi tutulacaklar, ver- gisini de ona göre ödeyeceklerdir. Bunun tatbikatta meydana getir- diği aksaklık nedir? En da incelen- mesinde fayda var Türkiye Sınai mm Bankası- nın elinde 32 şirkete ait 30 milyon liralık hisse senedi o bulunmaktadır Banka bu hisse senetlerini ' piyasaya satmak omaksadiyle oçıkarmak iste- mektedir. Haddizatında bu, sadece bir şitli şirketlere ait olup, banka bun- ları satacak ve hem bu şirketlerin anonimlik vasfını arttıracak, hem de elde edeceği para ile başka şirketlere yardım etmek imkânım kazanmak, bu suretle normal o fonksiyonunu yerine getirmiş olacaktır. ŞA LL E Ancak bu hisse senetlerinden he- men hepsi prim yapmaktadır. Bu se- beple meselâ banka, bu 80 milyondan 20 milyon liralığını yüzde 15 brimli olarak satışa çıkaracak olsa, geri ka- lan 60 milyon liralığı 69 milyon Ora- dan vergilenecektir. Böylece, haddiza- tında bankanın eline hiç bir şey geç- memiş olmasına rağmen, hisse senet- lerinin kıymeti artmış gibi görün- mektedir. Bu yüzden de 80 milyon li- ralık hisse senedinin satışa çıkarılma- sı kabil olamamaktadır. Böylece ana rayicinin oartması halinde portföyünde hisse senedi bu- lunan MN elde edilmemiş bir kazanç üzerinden vergi oOÖödeme mecburiyetinde bulunmaları, sermaye piyasasının Oo teşekkülüne ve bilhassa hisse senetlerinin anonim ve yaygın bir hal almasına geniş şekilde mani olmaktadır. Engelleyen sebepler adise, normal bir sermaye piya- sası mevcut olduğu ahvalde makul karşılanabilecek bir sistemdir ve Ba- tı memleketlerinde vergilendirme u- mumiyetle bu sistem üzerinden yapıl- maktadır. Ama o memleketlerde his- senedinin kıymeti arttığı zaman ver- tır. Yâni herkes, elindeki hisse sene- dini istediği anda paraya kalbetmek imkanını haizdir. Bu suretle bir hisse senedinin kıymeti arttığı zaman ver- M | gilendirmenin artan kıymet üzerin- den yapılmasında itiraz edilecek bir husus yoktur. Zira menkul sermaye sahibi, kıymetlendiği Oo maliyece farz olunan hisse senedini o kıymet üzerin- den hemen paraya kalbetmek imkânı- nı haizdir. Halbuki memleketimizde hisse se- netlerinin likidasyonunu Oo sağlayacak hükümler getirilmediği için Vergi Usul Kanununda derpiş edilen bu vergi- lendirme, birçok aksaklıklara yol aç- makta ve sermaye piyasasının teşek- külünü geniş şekilde baltalamaktadır. Sermaye piyasasının Oo teşekkülünü imkansızlaştıran hususlardan bir ta- nesi de, Menkul Kıymetler Ve Kambi- yo Borsaları Kanunudur. Borsa Ka- nunu 1929 da çıkarılmış ve 1946 dan bu yana değiştirilmesi için üzerinde daima çalışmalar yapılmıştır. 18 yıl- dır tam altı kanun tasarısı hazırlan- kanunlaşacağını şimdiden kestirme- ge imkân yoktur tabii. Bugün âtıl dimimmla olan parala- rın hesabını kimsenin bilmem kabil değildir. . Bu paraların o yatıranlara tevcihini ancak hakiki Anonim Şir- ketler o sağlayabilecektir. e Bugün tarafta kapalı aile şirketleri, kendi yağlan ile kavrulmaktalar öte yandan küçük tasarruf sahibi, elindeki para- AKİS/33