Cumrrariyet Hergün beş kelime karşılığı San'at hareketleri 18Mayısl935 Moskova çocuk tiyatrosu Sovyet Rusyada çocuk tiyatrosu bir terbiye ve telkin ocağıdır* Çocuğun tiyatro seyretmesi mekteb programlanna dahildir< Fakat buna rağmen tiyatro, tiyatro olmaktan çıkmamı§br« Borsa hareketleri İngilizler Fransız frangını da altın esasmdan cıkarmak için çalışıyorlar Florin ve İsviçre frangı vaziyetlerini düzeltiyor Borsamızda esaslı değişiklik yok IngHiz malî mehafilinin neşir vasıtast o!an bazı gazeteler ve bu meyanda Pariste intişar eden bir Ingiliz gazetesi, hafta zarfında, alhn blokuna dahil memleketler paralan ve bilhassa Fransız frangı aleyhinde propagandalarda bulundular. îngiliz malî mehafili Fran«z heyetinin bir an evvel albn partiyet'nden aynlmasını şiddetle arzu ettik • lerîni artık saklıyamıyorlar; fakat Fransızlar da, Ingilizlerin, frangın sukutundan ne fayda beklediklerini bir türlü anhyamıyorlar. 1926 senesinde, frank, bir defa kıymetmin viirde sekenini kaybermiş, yani şimdiki Insniiz lirasmra sukut haddine nazaran îki misli daha fazla bir tenezzülü kıymete esasen uğramısh. Frank yeniden sukut etse şüphesiz ki Fran • sızlar malî cihetten çok zarar görmüş olacak, fakat ekonomi baktmmdan lngilizlerin göreeeği zarar da ondan az mühim olmıyacak, çiinkü kambiyo fark'ndan dolayı Fransız ihracat mallan Ingilizinkilerine rekabet edecek bir mevkide bulunmuş olacaktır. İngilizler bunu bilmezler mi? Tabü bilirler. O halde aradıklan nedir? Fransız gazetelerine gore, bu, olsa olsa bir prestige meselesidir. Filhakika sterlin düştükten sonra albn blokuna dahil memleket paralannın hâlâ kasırgaya karçı koyabilmcleri birçok tn gilizler için tahammül edilmez bir vaziyettir; onun için kendi paralannı yeniden altın csasına bağlamağa teşeb büs etmeden evvel diğer paralann da zelil bir mevkie düştüğünü bir kere görmek istiyorlar. Eğer bu tahmin doğru ise diinya mübadelelerinin intizam albna girmesine daha çok dikkat ister, çünkü teknik cihetten sağlam esaslara istinad ettirilen frank, bu propagandalardan hiç mii » teessir görünmüyor. Frangın kıymetine hiçbir halel gel medikten başka bir müddettenberi zâf eseri gösteren florin ve îsviçre frangı da bu hafta zarfında vaziyetlerini hayli düzeltmişlerdir. Filhakika iiç ay vadeli sab'larda depor fiatlerinin ehemmiyetli surette düsrugünü gördük. ls viçre köylüleri, hükumet nezdinde yapbklan bir tesebbüste millî paranın sukutuna taraftar olmadıklarını bildir dikleri için 2 hazîranda yapılacak olan Teferendumdan bir netice çıkmryaca gma şimdiden muhakkak nazarile bakılıyor. ••• Dünya piyasalarında şeker yükseliyor Çekosîovakya satışları epeyce farklı... Şeker tacirlerinin alıcı bulunma lan dolayısile geçen hafta Nevyork borsasında şeker fiati üzerinde hayli bir yükseklik görüîmüştür. Evvelki hafta yüz libre şekerin mayıs teslimi fiati 2.34 dolarda kapan mışh. Bu hafta 2,50 yi bulmuştur. Kânunuevvel teslimi mallar da 2,52 den 2,64 arasında tesbit edilmiştir. Londrada da alıcı fazla bulunmuş ise de sterlinin yükselmesi üzerine şeker fiati ton başına ancak 3,50 pensi artmışhr. Yeni mahsulün alınması zamanına kadar Avrupa istihlâki için geçen seneden 180,000 ton fazla Asya istih lâki için 124.000 ton fazla, îngiliz Hindiıtanı için 150,000 ton fazla şekere ihtiyac olduğu son yapılan ista tistiklerden anlaşılmış olduğundan şeker fiatinin daha fazla yükselmesi beklenmektedir. Çekosîovakya şekeri fiatlerinde de hayli bir yükseliş vardır. Tiryeste yolile Hamburga yüklenen şekerler 90,75 korondan 93,25 e çıkmıştır. Uçüncü liste " 1 İtimad = Güven İtımad etmek = Güvenmck Asayiş ve emniyet = Gu venlik 2 Huzur ve sükun = Baysallık Yurdda güvenlık ve baysallık, ülkumuzdür. Not: Güven ve günenç lcelimelerinde şu ayrıma dikkat edilmeli dir: 1 Orduya güvenimiz vardır. 2 Ordu bizim güvencimizd'r. (Medan emniyet ve itimadımızdır.) 3 Temin etmek: 1 İnaçlamak, İnan vermek 2 Sağlamak, 3 Elde etmek Misaller: 1 Bu işin böyle olduğuna sizi inaçlarım, Bu işin böyle olmadığı hakkında kendisıne inan vermeğe (kendisini temin etmeğe) çalıştım. 2 tşimi, ancak, Banka yoliyle sağhyabildim. 3 Temin ettiŞimiz neticeler = Elde ettiçimiz sonunçlar. 4 Sonuç = Netice 5 Teminat = tnanca muhafaza etmişlerdir. Diinkü gazetemizde resmen ilân edildiği üzere vüzde yedi buçuk faizli Türk borcu tahvillerinin beheri 18.75 frank hesabile alb ayhk kuponlan 25 mayıstan itibaren tediye olunacaktır. Bundan maada Izmir Kasaba demiryolunun mubayaa bedeline mukabil olarak ihrac olunan ve avni hukuka mazhar olan ikinci sıra 1934 tahvilleri kuoonlannın da tesviyesme başlana caktır. Ancak bu kısım tahviller pfva(amızda henüz tedavül ebnemektedir. Birinci tertib tahviller perşembe ak şamı 3O,47«/2. ikinciler 28.55. üçÜncüler de 29,20 lirada kaldılar. Yüzde bes. faizli 1918 senesi dahilî istikrazı 93 kuruşa muamele *ord". Ergani istikrazı bir hafta zarfında 30 para geriliyerek 94 te kaldı. Srvas Erzurum istikrazı 95 kunrçta sabittir. Gayrimübadil bonolannda cuz'î bir sukut var. Son muamele fiati 17 ku rustur. Yüzde beş faizli 1933 hazine bonolan 69. 1934 senenmkiler 90.50. yüzdeflcilerde 59 kunış etmektedir. Çocuk tiyatrosanan seoimli seyircileri Buğday vaziyeti Geçen hafta dünya buğday piyasası durgun geçmiştir. Muamele pek az alıcılar da isteksizdi. Son günlerde havalann pek müsaid gihnesi üzerine Şikago borsasında fiatler busel başına 95 çent etrafmda dolaşmıştır. Hüku metin mayıs için mal alacağı haberle rine rağmen Vinnipegk borsasında 86^2 çent yukan fiat bulunamaraışbr. Liverpul borsasında fiat bir pensi düşmüştür. Arjantin piyasası ise ton başma 2 şilin aşağı kaydebniştir. Amerikanm orta kısımlannda ha valann kurak gittiginden mahsulün hasara uğradığı bildirildiği halde Birle ?ik Amerika hükumetleri ile Kanadada aksine olarak havalar fevkalâde müsaiddir. Bu iki memlekette de yaz Iık mahsulün pek iyi gittiği haberleri piyasaya tesir etmiş ve alıcılan ihti yatlandırmış olduğu anlaşıltyor. Rusyanm şimdiye kadar kurak giden cenub taraflannda mahsul için pek faideli yağmurlar yağmıştır. Ok rayna taraflannda havalar serin ve yağmurlu gitmekte olduğundan mah »ul için pek yarayışlıdır. Anadolu grupu Anlaşılan, Isviçrede, yukanda bahsettigimiz referendum neticesi belli olmadıkça bu kâğıdlan tahrik ehnenin imkânı olmıyacak. O halde 2 hazirana kadar intizar ebnek icab ediyor. Muamelât durgun. fiatler de gevşektir. Perşembe akjamki kapanış fiatleri şunlardır: Tahviller 43.40 Hisse senedleri 24.70 Mümessil sençd'eri 51.35 Bankalar Merkez Bankalan geçen haftadanberi 25 kuruş bir gerileme ile 58,25 lirada kaldı. U Bankalan 9.50 lira, müessis hisseleri de 90 lira nominal fiatlerde muamelesiz duruyor. Osmanlı Bankasmm nominal fiati de keza 25,50 lin da sabittir. Ticari ve indüsteryel sirkeuer Geçen hafta 10,40 lirada bırakb ğımız Aslan Çimento hisseleri hafta zarfında sukutlannda devam ile perşembe günü bir aralık 9,60 liraya kadar düştükten sonra 9,80 lirada ka pandılar. Birkaç sene evvel bu kâğıdlar 33 lira ediyordu. Ittihad Degirmencilik hisselerinin fiati de geçen hafta 9,50 lira iken bu hafta bir lira olan kupon bedeli çıka nldıktan »onra 7.75 liraya saha çık b. Bunlann da fiati dört beş sene ev vel kırk lira kararlannda idi. Türk bira fabrikalan keza geçen haftadanberi 75 kuruş kaybederek 9,50 lirada kaldılar. Alb yedi sene evvel bu hisselerin fiati 45 lira kararlannda idi. Diğer bazı nominal fiatler şunlar dır: $ark Degirmencilik 0,80. omniyum 1.03, Sirketihayriye 16. §ark Ecza Deposu 4,80. hali tasfiyede tütün rejisi 2.35, Telefon 13. îstanbul Su Sirketi hisseleri 16,25. Tramvay 30,25 lira. Mersinde satıslar Ayın 14 ünde Mersin borsasında iki bin iki yüz sekiz kilo iane birinci yağmur yemif kırk iki kuruştan yinni alü bin kilo parlak kırk iki kuruştna on bin kilo koza Tarsu* teslimi yedi kuruş yirmi be? santimden kırk beş bin kilo arpa Anadolu üç kuruş yüz yirmi beş ilâ üç kuruş üç yüz yetmiş beş *antimden satılmışür. Adana bona sında kırk alb bin beş yüz kilo parlak kırk iki ilâ kırk dört kuruştan vasatî fiat kırk iki kuruş seksen iki santim otuz beş bin sekiz yüz kırk üç kilo tetniz kırk ilâ kırk buçuk kuruştan vasatî fiat kırk kuruş otuz beş santim üç bin beş yüz kilo kapunalı kırk üç kuruştan bin iki yüz kilo arpa yeni mahsul iki buçuk kuruştan sablmısbr. Ingiltere împaratorluğu Ticaret o dalan federasvonunun geçen hafta neşro'unan 1934 senesi raporunda, yalBiz împaratorluğun değil, fakat bey nelmilel ticareb'n de inkişafma başlıca engel olarak paralann kararsızhğı gösterilmiş ve halihazırda 36 memlekeb' alâkadar eden 114 hususî kambiyo anlaşmalan mevcud olduğu zikredilmiş tir. tstanbul Borsasında vaziyet Avrupa piyasalannın ve onlann tesiri albnda bizim piyasalanmızm durgunluğu artık malum bir hakikattir. Bu hafta zarfında kazanç kanununun tarh usul ve nisbetlerinde tebeddiilât •ukua getirileceği hakkmdaki sayîalar üzerine bazı indüsteryel kâğıdlanmız müteessir gibi görünmüşler ise de he nöz tahakkuk etmiş bir şey yoktur. Haricî devlet istikrazlanmız geçen naftaki fiatlerini hemen hemen aynen îsveçle ticaret muahedesî Isveçle aramızda olan klering esa sma dayanan ticaret muahedesinin müddeti t vmuz ayının başında biteceğinden, Isveç elçisi M. Winter muahedenin alb ay daha uzatılmasmı temin için Ankaraya gitmiştir. Oğrendiğimize göre, bu husustaki konuşmalar müsaid bir şekilde bitmek üzeredir ve elçi mayısın sonunda îs tanbula dönecektir. Borsa haricî muamelâL Borsa haricinde muamele gören Mısır Kredi Fonsiye tahvilleri perşembe akşamı aşağıdaki fiatlerde kapandı: 1886 Tertibi 131 '903 » 85,50 1911 » 80 Türk alhnı geçen haftadanberi dört kumş kadar pahalılaşarak 932 kunnta kaldı. *** Zilede ziraî vaziyet Zile (Hususî) Zile, leblebi ve pekmezile meşhurdur. Burada yapı lan leblebinin ve altın rengindeki pekmezin dışandan pek çok alıcısı vardır. »Her sene pek çok ihracat yapıhr. Ayni zamanda Zile pek çok buğday yetiştirir. Buradaki buğday pazan yaz kış daima faaliyettedir. Buğday ve arpa ihracab her sene Demiryollar idaresine mühim bir varidat temin etmektedir. Ziraat Bankasının buğday iş lerinde nâzım rolünü oynaması köylüyü çok memnun etmektedir. Turhaida şeker fabrikasınm ku rulması Zilede pancar zeriyatını da hayli aıtırmışbr. Fabrika fen memurlannın nezareti altında mütemadiyen pancar ekilmektedir. Bu sene 40 bin kilo kadar tütün ekilmişbr. Fakat çiftçi, diğer zeriyatla fazla uğraşbğmdan tütünlere arzu e dildiği kadar terbiye verilememektedir. nakliyat işleri için 58 lokomotifi ve J son fabrikaa da Krupp müessesesi 3200 vagonu vardır. nindir. Burası her nevi endüstri maKieldeki Gerrnanya gemi tezgâhkineleri yapan bir demirhanedir. larında 8 gemi birden yapılabilir. Bu Krupp evli amele için 20,000 bahmuessese motörleri, kazanları, tür çeli ev yapürmıştır. Bunun haricın binleri ve sair bütün teferrüatile sede ve mütekaid ameleye mahsus bir nevî 100,000 tonluk gemi yapabüecek ihtiyarlar evi de vardır. Bekâr amekudrettedir. le için bütün fabrikalannda pansi Essendeki demir ve çelik fabrika yonlar mevcuddur. Hastane, diş tesından başka aşağı Rende Duısburg davihanesi, istirahat ve nekahat ev karşısında Friedrich Allred Hütte leri vardır. Kendi amelesi için ucuz isimli muazzam bir demir ve çelik eşya satan mağazalar tesis etmiştir. fabrikası vardır. Bu fabrika senede Amelenin kütubhaneleri, okuma ev 1,400,000 ton ham demirden 1,200,000 leri, kültür cemiyetleri, spor kulübton çelik yapıyor ve 1,000.000 ton ray, leri, ev bakımı mektebleri, müzik tel, makine aksamı ve saıre gibi makulübleri ve saire mevcuddur. mul çelik eşya ve 30,000 ton muhteüf Krupp için başhbaşına bir endüstri «ğır inşaat çeliği yapmaktadır. âlemidir, demeğe hakkım yok mu? Bundan başka MgdeburgdaM GruABİDİN DAVER Memleketimizde bir çocuk tiyatrosu tun hususıyetlerini muhafaza eder. Moskova çocuk tiyatrosu günde bir, yapümak istenildiği bugünlerde dünyanın en eski çocuk tiyatrosu olan hatta bazı kere iki defa oyun verir. Moskova Çocuk tıyatrosunu gözönüTiyatro salonu 800 kişiliktir ve bu ne almak ve onun faaliyetini, çahşma yerler daima doludur. Moskova ço şeklini örnek olarak tetkik etmek el cuk tiyatrosu yalnız çocuklar için obette faydalı olur. yunlar verir. Dünyanın en eski tiyatrosu dediğiBu oyunlar Rus çocuklan arasında miz Moskova Çocuk tiyatrosunun teçok rağbet görmektedir. mellen Sovyet ihtilâlınden pek kı Aktörler bu sahneye müşkülâtla inNot : Gazetemize gönderilecek sa bir zaman sonra atılmıştır. tisab edebilirler. yazüarda bu kelimelerin OsmanlıBu itibarla Moskova tiyatrosunun Çünkü bu sahneye intisab etmek icalan kullamlmamasını rica ede pek ihtiyar olduğunu iddıa etmek açin bir aktörün sentetik bir aktör olriz. bes olur. Fakat buna rağmen bu ti maa lâzımdır. Onlar şarkı söyleme yatro aşağı yukarı on sekiz «enelik Sini, iyi dram oynamasını, iyi ko bir tecrübenin mahsulüdür. j Şimdi Sov>retlerin memleketinde bu sahnenin izinde yürüyen belki yüz taneden fazla çocuk tiyatrosu açü mıştır. Çünkü çocuklarm tiyatro seyretmesi orada mekteb programlarına dahildir. Bu tiyatrolar çocuklar için birer Konya (Hususî muhabirimiz terbiye ve telkin ocağıdır. Başlangıcden) Konya valiliği tarafmdan da bu işle alâkadar olan, bu isi baKonya vilâyetinin cenub sahasında ve şarmağa çalışan on beş yaşındaki bir kısmen de Toros dağlannda büyük kız çocuğudur. bir tetkik seyahati tertib edildi. Bu çocuk daha o zamandan evvel Vali Cemal Bardakçınm idaresinde sahne hayatına atılmış olan Natalie bulunan tetkik heyeti evvelâ trenle Sotz isminde bir küçük san'atkârdı. konyadan Karamana giderek orada Şimdi bu kadın Sovyet cumhuriyet Karamanoğullanna aid eserler üstünkrinin bellibaşlı artistlerindendir ve de tarihî tetkikat yapacak ve sonra kendi kurduğu çocuk tiyatrosunun atlarla Toroslara, Hadım ve Ermenek müdürü ve artistik şefidir. Bu san'atkazalanna geçecektir. kânn rejisörlükteki şöhreti bütün Moskova çocnk tiyatrosanan kadm Coğrafî ve tarihî tetkikat için ge dünyaya yayılmıştır. Bu kadm aynca direktörü ve artistik teni rejisör niş bir mevzu olan vilâyetimizin bu bir sürü piyeslerin müellifidir ve çoNatalie Satz \ kısmı iyice gezilip görülecek ve elde cuklarm san'at terbiyesi hakkında medi oynamasını, iyi dans etmesinl edilecek netice ile bulunacak yeni e teorik birçok eserleri de vardır. bilmelidirler ve pedagok ta olmalı serler üstünde aynca du?ünülecektir. Sahne san'ati vasıtasile çocuk ter dırlar! Heyette resmî daire âmirleri de ol biye etmek fikri çok şayani dikkat Çocuklar Için tiyatro oynamak çok dueundan ugranılan yerlerdeki resmî bir fikirdir. Bu fikir thakkuk ettiril mes'uliyetli bir istir. Küçük çocuklar daireler de sıkı bir teftiş ve murakabameğe uğraşılırken Moskovada bugün için büyük san'at yapmak icab eder. dan geçirilmiş olacaktır. bir sürü değerli üstad yetişmiş buluBu tiyatro, bir piyesin hakikaten nuyor. Tiyatro müellifi, rejisör, dekoHükumetin, halk işlerine vermek artistik olduğuna emniyet getirme ratör, bestekâr ve aktör.. Bunlann te olduğu ehemmiyet malumdur. Bu den, bunu oynanmasına imkân yok hepsi pedagokturlar, çocuğu sahne dağlık havali, hükumeti kendisine ve tur. Fakat bu, o demek değildir ki her san'atüe terbiye eden pedagoklar.. kendi işlerine karşı gösterdiği alâka iartistik piyes çocukların karşısında Bütün çocuk tiyatrolan içerisinde le tanıyor. Tamamile saf ve hiç katıkoynanabilir.. er rnükenameü Moskova çocuk tiyatsız Türk oymaklannm yaşamakta buHepimiz iyi biliriz ki fizyoloji itilunduğu bu yerlerde bu temiz insan barile de çocuk, büyük insanın küçüllarla temas edilerek derdlerinin anîa tülmüş bir kopyası değildir. Hele o nun içi ve ruhu gayet acayib ve pek şılması ve ihtiyaclannın tesbit edilmekarışık ve dolambaçlıdır. si şüphesiz ki en iyi iş olacak. Bunun için çocuk tiyatrosunun meBu uzun yolculuk uzun zaman attodu seyircilerinin yaşına göre de la yapılacağından hem atlı ve hem de ğisir. Büyük insanlara mahsus olan dağ sporu ehemmiyetini de alacaknr. tiyatrolarda seyircinin yaşı mevzuu Heyet azasından birçoğunun Konya bahsolmaz. Seyirci ister 20 yaşında, da teşekkül ebniş bulunan Atlıspor ister 50 yaşında olsun. Bunun ehem kulübünün mensublanndan bulunma miyeti yoktur. Halbuki 6 yaşında, 10 sı, Atlıspor kulübüne ilk hareket ve yaşında, 14 15 yaşındaki küçük se faa'iyct pa3nnı ayırmaktadır. yircilerin ayni eserleri seyretmesine Bu seyahate Cumhuriyet gazetesî imkân yoktur. adma ben de iştirak ederek intıbalaUzun zaman çocuklann çok renkli, rımı ve tetkikat »onlannı bildireceğim. çok gürültülü oyunlardan hoşlandığı zannedilmistL Halbuki Moskova ço M. AYSEL { Çocuk tiyatrosanda Ehestakdflan cuk tiyatrosu bunun böyle olmadığı«Ağol gece» piyesinden bir sahne nı tecrübelerile anlamıştır. Çocuk her Yugoslavra Macaristan şeyden evvel sahnede ne geçiyor, onu rosudur. Onun kendi san'at çehresi Budapeşte 17 (A.A.) Dışari anlamak merakındadır. O vakayiin ve üslubu vardır. İşleri Nazın M. de Kanya konsey topdevamını ister ve eşhasla beraber Bu üslub sentetik tiyatronun us lantısmda bulunmak üzere Cenevreye yaşar. lubudur. Bu temaşaya, musiki, renk, gidecektir. Hahrda olduğu üzere konziya, hesablı evza ve harekât ve konuBunun için birçok piyeslerin dimağ sey bu toplantısmda Marsilya suikasdi şuştaki hususî ve müessir ahenk te ve kalb için bir gıda olmasına dikkat dolayısile Macaristan aleyhine yapıl yardımcıdır. edilmekte ve renkler, musiki danslar mış olan şikâyet meselesini dc tetkik velhasıl bütün tiyatro vasıtalan bu Bu tiyatronun sahnesinde dıram edecektir. gayeyi kolaylaştırmak için kullanıl lardan tutunuz da operetlere kadar Diğer taraftan Cenevrede toplanan maktadır. her janrdan temsiller verilir. büyük devletler delegelerinin Tuna ' • *** Burada oynanan piyeslerin ekserisî konferansı isile de uğraşacakları umulSovyet Ittihadı çocuklarının hayatuu Bu tiyatro her nekedar bir terbiye maktadır. Macaristan bugüne kadar musavvirdir. Bazıları başka memle vastası olarak kullanılmakta ise de konferans için hiç bir davet almamışketlerin çocuklarının hayatına ve başunu iyi bilmelidir ki her şeyden evbr. Italyanın bu daveti göndermeden zılan da mazideki çocuklann hayatvel bir tiyatrodur. M. Suviç ile M. Yevtiç arasında yalannı göstermektedir. Altmış kişüik daimî bir artist kadpılacak konuşmalar neticesinde AlmanKüçük çocuklar sahnelerinde bü rosu vardır. Bundan başak kendi ti yanın bu husustaki karannı bekliye yüklerin hayatuu seyretmeği de pek yatro müellifleri, kendi bestekârlan, ceği zannolunmaktadır. kendi rejisörleri, orkestrası, işçileri, severler. Eski askerlere verilecek ••• terzileri, idare memurlan mevcud Çocuk tiyatrosunun artistleri aynbonus dur. ca çocuklarla da meşgul olurlar. On Yalnız bu tiyatroda san'atkârın yaVaşington 17 (A.A.) Eski aslara oyunlar ve şarkılar öğretirler. nında pedagoklar da çalışırlar. Fakat ke.lere verilecek bonuse taraftar olanÇocuklarla tiyatro ve artistler daibu tiyatro, mektebin öğretıci vazifelar, Cumhur Başkanınm reddini hü mî münasebet halindedirler. Çocuksine yardım etmekle beraber daima kümsüz yapacak olan dörtte üç ekselar onlara mektub yazarlar, resim ve daima tiyatro kelimesinin bütün riyetini. senatonun son reyinde kazanmanasuu ve bir tiyatro olmanın bü • yollarlar. mış oldukiaruu söylemijlerdir. Halkın ihtiyacı Konya Valisi vilâyet içinde tetkikata çıkıyor