1 Ağustos 1989 Tarihli Commodore Gazetesi Sayfa 64

akışıdır ve amper ile ölçülür. Gerilim ise akım akışını sağlayan itici güç olup volt cinsinden ölçülür. Bir dev- rede ne kadar fazla voltaj varsa, itici güç de o kadar fazladır. Bu ise daha fazla akım demektir. Elektrik akımına karşı gösterilen direnç, voltaj/akım olarak (gerilimin akıma bölümü) olarak ifade edilir. Pek çoğumuz buraya kadar gelir, fakat daha ileri gidemeyiz. Bunun başlıca nedeni elektrik akımının gözle görülür olmaması ve gözle görülme- yen şeylere konsantre olmanın zorlu- ğudur. Bu sorunu ortadan kaldırmak için elektrik akımını gözle görüp ka- famızda canlandırabileceğimiz başka şeylere benzetmek oldukça faydalı olacaktır. Örneğin elektrik akımını kapalı bir devrede borular içinde do- laşan suya benzetebiliriz. Suyun ba- rular içinde dolaşması elektrik akımı, suyun borular içinde dolaması için gerekli basıncı sağlayan pompada ge- rilim gibidir. Şimdi farzedelim ki devredeki bo- ruların bir kısmı, diğer borulara oranla daha dar olsun. Dar bir bo- ru, su akışına geniş bir boruya göre daha fazla direnç göstereceği için bu kısımda yeterli bir su akışı sağlana- bilmesi suyun oldukça yüksek bir ba- sınca sahip olması ile mümkün ola- bilir. Yukarıdaki sistemi aynen elektrik devrelerine uyarlayabiliriz. Böyle bir devrede elektron akımını sağlayacak olan pompa bir güç kaynağıdır. Dev- renin herhangi bir yerinde bir direnç bağlı ise ve üzerinden elektrik akımı geçiyorsa (pompaya bağlı ise), iki ucu arasında bir gerilim değeri (su basın- cı). okuyabiliriz. Bu olayı genelleştirecek olursa, ne zaman bir dırerıç üzerinden akan akım mevcut ise, o zaman bu diren- cin iki ucu arasında bir gerilim ölç- mek mümkündür. Bu gerilimin bü- yüklüğü, V-IR eşitliği ile belirlenir. Bu şekilde Ohm kanununu da öğrendikten son- ra dirençlere geçebili Bir direnç, iletken bır maddeden yapılan elektronik devre elemanıdır. Bu iletkenin ebat, şekil ve iletkenlik derecesi istenilen elektriksel dirence göre seçilir. Kısa ve geniş bir iletken parçasının direnci, dar ve uzun bir iletken parçasına göre daha azdır. Yi- ne aynı şekilde değişik maddelerin iletkenlikleri arasında farklılıklar var- — dır. Örneğin gümüş bakırdan daha iyi, bakır demirden daha iyi iletirken 64 genelde tüm metaller elektriği kar- bondan daha iyi iletir. Direnç imala- tında iletkenliği iyi olmayan madde- ler kullanılır. Aksi takdirde yüksek değerli bir yapmak için oldukça faz- la miktarda iyi iletken gerekir. Direnç yapımında kullanılan mad- delerden biri nikel, krom ve demir karışımından elde edilen manganin- dir. Manganin tem haline getirilip üzeri izole edildikten sonra bir çubu- ğa sarılması suretiyle direnç elde edi- lebilir. Bu sarımlar yarıya kadar bir yönde, yarıdan sonra tamamen ters yönde yapılarak indüksiyon akımının oluşması önlenmiş olur. Bu yöntemle düşük kapasiteli di- rençlerin elde edilmesi mümkündür. Ancak 50 kiloohm'dan büyük direnç- lere ihtiyaç duyulduğunda bu yöntem çok fazla tel gerektiğinden ekonomik ve kullanışlı olmaktan çıkar. Her ne kadar sarım yöntemiyle is- tenilen değere yakın dirençler elde edilebilse de elektronik devrelerde kullanılan dirençlerin pek çoğu kar- bon bileşimleri veya film kaplama yöntemiyle üretilmektedir. Film kaplama yönteminde karbon veya metal bileşikleri küçük seramik çubuklar üzerine ince film halinde kaplanmaktadır. Daha sonra bu ilet- ken film üzerinde özel makinelerle çi- zikler meydana getirilerek direncin is- tenilen değer alması sağlanır. Bu tip- ler tel dirençlere nazaran çok daha ucuzdur. Karbon dirençleri üretimi ise ol- dukça ilginçtir. Her ne kadar milyon- larca direnç aynı şartlar altında imal edilseler de, değerleri hiçbir zaman tamamen birbirinin aynı olmaz. Bu- nun birçok nedeni vardır. Öncelikle karbon direnç imalatı için bir dolgu maddesi karbon bileşiği ile bir macun oluşturacak şekilde hazırlanır. Her şeyden önce bu karışımın her parça- sının tamamen aynı olması pratik olarak mümkün değildir ve bir gün- kü karışım diğer bir günküne uyma- maktadır. Ayrıca bu macun bir por- SARIMIN ORTA NOKTASI selen üzerine sıvanıp kurtulurken de bazı eşit olmayan değişiklikler mey- dana gelmektedir. İşte bu yüzden karbon direnç üretiminde e 20'ye varan toleranslar söz konusu olmak- tadır. Metal fil dirençlerde bu oran Oo 5'e, tel sarımlılarda ise daha kü- çük değerlere inebilmektedir. Piyasada standart direnç değerleri 1, 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 47, 56, 68, 82, 100 şeklinde olup bunla- rın ondalık katları da aynı rakamla- rı içermektedir. Yukarıda bahsedilen standart di- renç değerleri, iki rakam ve bunları takip eden sıfırlar ile belirlenir. Ör- neğin 1,2 Ohm, 12 Ohm, 120 Ohm, 1200 Ohm, 12000 Ohm gibi değerle- rin hepsinde 12 rakamı ortaktır. Bu özellikle direnç değerlerinin üç renk- li bir renk koduyla ifade edilmesi mümkün olmaktadır. Gerektiğinde dördüncü renk toleransı belirtmek amacı ile kullanılır. Aşağıda görece- ğiniz renk kodlarının öğrenilmesinde büyük fayda vardır. Birinci renk bandı: İlk rakamlar er İkinci renk bandı: İkinci rakamın Üçüncü renk bandı: Rakamların sonuna konacak sıfır sayısı Renk: Siyah Kahverengi Kırmızı Turuncu Sarı Değeri: Yeşil Mavi Mor Gri Beyaz Go0 ALIN-—0O Örneğin üzerinde sarı-mor-kırmızı renk bantları bulunan bir direncin de- ğerini bulalım: Sarı!44, mor — 7 oldu- ğuna göre rakam değerimiz 47'dir. Üçüncü renk bandı olan kırmızı, bu rakam değerinin yanına iki sıfır ko- nulması gerektiğini belirtmektedir. Yani direncimizin değeri 4700 ohm veya 4,7 Kiloohmdur. Devrclerde dirençlerin en çok kul- lanıldığı uygulama gerilim bölümü- dür. Bu amaçla iki direnç seri olarak bağlanır ve uçlar arasına bölünmek istenen gerilim tatbik edilir. Bu ger- çekleştirildikten sonra dirençlerden (-) ucuna bağlı olanın üzerindeki ge- rilim ölçülürse, bu gerilimin tatbik edilen gerilimden daha düşük oldu- ğu gözlenir.