30 Ekim 1964 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 15

zorbalıkları olmadan tecelli etmekte- ir. Milli Bakiyeler Sistemi Geçim sistemimize esas olması iste- nilen ve artık günün konusu hali- ne gelen Milli Bakiyeler Sistemi, nis- bi temsilin bir uygulama şekildir. Nis- bi temsilin amacı bütün partilerin al dutları oyları en âdil şekilde (odeğer, lendirmektir. Bu gaye ile çeşitli me- kanizmalar bulunmuş ve uygulanmış- tr. Bu usuller, partilerin ilk değer- lendirmeye girmeyen bakiye oyları- nın yanmaması için çeşitli (tedbirler tatbik etmekte ve her usul büyük par tilere veya küçük partilere nisbi bir prim vermek bakımından bir derece- lenme içinde yer almaktadır. Halen yürürlükte olan seçim kanunumuzun esasını teşkil eden Dhont sistemi bu derecelenme içinde daha çok büyük partilere prim veren o bir sistemdir. Bu yazının başında Şefik İnanın da a- çıkladığı gibi bu usule Türkiyede ilâ- ve edilen "baraj" büyük partilere ve- rilen primi iyice artırmış ve netice İ- tibarile nisbi sistem çoğunluk sistemi, ne iyice yaklaştırılmıştır. Milli Bakliyeler (Sistemi ise büyük veya küçük partilerin aldıkları bütün oylan hesaba katabilen en adil nisbi seçim mekanizması olarak kabul edil- mektedir. Milli Bakiyeler usulüne göre bütün seçim çevrelerindeki bakiye oylar ve açık milletvekilleri (o toplanmakta ve merkezde oran dahilinde taksim e- dilmektedir. Meselâ muteber oy olan ve 5 milletvekili reken bir ilde temsili rakamlarla sis tem söyle işleyecektir: A partisi 75 bin, B partisi 65 bin. C partisi de 10 bin oy almıştır. Bu ilde seçim harici kıymetini bulmak için omuteber oy sayısı olan 150 bin, çıkarılacak mil- letvekili sayısı olan 5'e bölünecektir ki bu rakam 30 bine tekabül etmekte- dir. Bundan sonra yapılacak iş par- tilerin aldıkları oyları seçim harici kısmetine bölmektir. sayısı 150 bin çıkarması ge- yısı 30 bine bölündüğünde (o milletve- killeri kontenjanı olarak 2 rakamı el- de edilmektedir. Bu durumda A par- tisinin 15 bin bakiye oyu kalacaktır. 65 bin oy alan B partisi ise 2 millet- vekili alacak ve geride 5 bin oyu ar- tacaktır. C partisinin 10 bin oyu ise seçim harici kısmeti olan 30 binin al- tında kaldığı için doğrudan doğruya milli bakiye hesabına girecektir. Merkezde - Yüksek Secim Kuru - lunda - açılacak olan Milli Bakiyeler hesabına bu ilden A partisinin 15 bin, AKİS, 30 EKİM 1964 B partisinin 5 bin, C partisinin ise 10 bin oyu ilâve edilecektir, 5 millet- vekili çıkartması Oo gereken bu ilde, yapılan hesaba göre sadece dört mil- letvekilliği paylaşıldığı için geri kalan bir milletvekilliği de merkezdeki açık milletvekili sayısına eklenecektir. Bundan sonra yapılacak iş, bütün partilerin milli bakiye oylan topla- mının açık milletvekili sayısına bö- lünmesi ve merkezde yapılacak dağı- tım için "harici kısmetin" bulunma- sıdır. Son olarak her partinin toplam oy sayısı, harici kısmet rakamına bö lünecek ve o parti çıkacak sayı ka- dar milletvekili daha alacaktır. ili Bakiyeler sisteminin 1961 se- çimlerindeki rakamlara göre yapılan uygulamasına göre düzenlenen tablo- da da (sayfa 14) görüldüğü gibi, bu sis- YURTTA OLUP BİTENLER line sahip olmuştu. Tabloda görüldü- gü gibi 1961'de bu sistem uygulansa idi fark olarak ortaya çıkan adalet- sizlik 11 milletvekilliğinden 5 millet- vekilliğine düşecekti. Rakamlar dışında, bu sistemin a- vantajı olarak sayılan hususlar ara- sında, açık kalan milletvekilleri mer- kezden belli olacağı için. Parti Gene' Merkezlerinin seçim kaabiliyeti olmı- yan değerleri parlamentoya sokma fır- satını elde etmeleri başta gelmekte- ir. Partiler ne diyor? Henüz bu konuda halle oyunda ya- pılan tartışmalar büyük bir gelişme yoktur. İ Kurultayında bu tartışmalara deği- nerek : — Küçük partilerin silinmesini an- Turhan Kapanlı Akıl için yol birdir temle çıkan sonuçlar daha âdil ol- maktadır, o Barajlı Dhont sistemine göre 158 milletvekili alan AP bu sis- teme göre 152 milletvekili çıkartmak- ta ve 6 milletvekili kaybetmektedir. 173 milletvekili çıkarmış olan CHP- nin ise bu sistem ile kaybı 6 milletve- kili olmakta ve milletvekili sayısı 167'ye düşmektedir. Tabloda da gö- rüldüğü gibi Milli Bakiyeler sistemi, küçük partileri oOkorumakta, daha doğru ifadeyle, haklarını iade etmek tedir. Bu sistemle CKMP'nin 9, YTP' nin ise 3 milletvekili kazancı olmakta- dır. Burada dikkati çeken bir nokta da Milli Bakiyeler Sisteminin CKMP ile YTP arasındaki bir eşitsizliği tas- hih etmiş olmasıdır. 1961 seçiminde CKMP YTP'den daha fazla oy aldı- ğı halde 11 tane daha az milletveki- zu etmiyoruz" demesi CHP'nin bu konuda bir hazırlık yaptığı (o zannını uyandırmıştır. Oysa ortada böyle 8 durum görünmemektedir. Bu konu sa- dece bir defa, yeni Parti Meclisinin ilk bu sohbet sırasında, tartışılmasıyla ilgili, naklettiği Endonezya Safirinin sözle- ri dışarıya yanlış muhalif basın tarafından o bir fırsat sayılmıştır. Ancak CHP'liler bu ko- nularda ciddi ihtiyaçlar tesbit edilir- se oyunbozanlık oetmiyecekler. diğer partilere yardımcı olacaklardır Diğer partilerin konu ile ilgili tutumları "a. pek müphem değildir. YTP'li Turan 15