2 Mart 1957 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 30

F Atom u 'h fizikçiler parite pren- ibinin dogru olmadıgını keşfetti- ler! Fizik dünyası bir u habe- rin heyecanıyla çalkalanmaktadır Çekirdek fiziğinde ve onun en ileri, en aktüel kısmı olan elemanter partikül- i bir ufuk açıldığı her tarafta söyleniyor. Geçen sene Berke- ley'li fizikçiler dev atom parçalama makinesi Bevatı ron'da anti-protonu keşfettıklerı zaman bir he- yecan dalgası etrafı dolaşmıştı Ama bu iki keşıf arasında esaslı bir fark Anti olm: ları gerekt gı 25-30 senedır herkesçe kabul ediliyor, ancak teknik imkân- ların yeteri kadar gelişmesi bekleni- di Columbıa da ilân edilen buluş ise ir sürprizdir. Çünkü 25-30 sene- dir dogruıugundan şüphe edilmeyen İ nsibin bazı hallerde yanlış ol- duğu bi.rdenbıre ortaya çıkmıştı , Co- lumbia Unıversıtesı profesorlerınden Rabi'nin meç- LI. le mumkun oldu. Rabı, vaktıyle Noel Çünkü açıklamalarına göre bu ke tamamen genç arkadaşlarının eserı- dir. Columbia profesörlerinden Tsu!t Dao Lee ile princeton ileri araştırma- lar enstitüsü profesorlerınden Chen Ning Yang, ikisi de cinli iki te- orik lîzıktı, geçen yaz , sonunda te- rik üncelere — day: leri sürmüşler ve u me- seleyi ortaya koyacak bazı yeni de- neyler yapılmasını teklif etmışlerdır Gene Columbıa Ünıversıtesınden baş ka bir Chien-Shi Wu, bu deneyleri den bırını yapmaya te(ş)ebbus etmiş ve Washington'da Mil- lçüler Dairesinin modern laboratu- a a. varın ylık bir uğraşmadan sonra deneyi tamamlamıştır Elde ettıgı netice, Yang ile Lee'nin tahmin ettikleri gıbı parite prensibinin aley- ine çıkmıştır. Pek kesin olmayan ilk netice Columbiadaki tecrubecılerın de ilgisini uyandırı onunda Columbia'nın 385 milyon voltluk "or- ta boy" siklotronunu çalıştıran pro- fesör ile iki arkadaşın! yaptıkları basit bir deney, parit: prensibinin yanlışlığım hiç bir şüp- heye yer bıra iyacak açıklıkla or- taya çıkarmı EFinstein'ın açtığı çığır Parıte prensıbı nedir? Bu prensibe uyuls olur. Uyulmasa ne olur ? Bunları matematık ifadeler kullan- madan anlamak ve anlatmak hi lay değildir." Ancak, fizikte güç an- 30 E N Albert Einstein Talebelerinden geride kaldı laşılan teorılerde hemen daima ya d ö nm ınan pıl- teorisi daima bir takım genel pren- sipler üzerine kurulmaktadır. Her hangi bir fizik olayını açıklamaya ça- hşan bir teori, konusu ne olursa ol- sun, _bu prensiplere uymak zorunda- dır. İlmi adı değişmezlik (ınvaryans) prensıplerı olan bu kaidelerin en iyi ği Eınsteın ın Öözel iza- t'ıyet prensıbıdır Bun: ir in- san ister hareketsiz dursun, ıster düz bir çızgı uzeı'ınde sabıt bır hızla ha- reket etsi kan ifade- si bu ınsan için her ıkı halde de aynı kalmalı: aca söylenirse, ka- nmaların ıfadesı düzgün harekede değişmemelidir. Değışmezlık prensıplerı bılhassa atom fiziğindeki leri nemli yer tutarlar. Atomlar alemınde olup bitenler doğrudan örüle- mez indel letoı]ır Bu sebebi e eldeki ölçü neti- celerini doğru yorumluyabilmek hiç de kolay değildir.. Ancak enel degışme zlik — prensipleri — sayesinde bu iş yapılabilir.. Hele manter artiküller - fiziğinde olduğu gibi mcelenen parçalar arasındaki kuv- vetlerın mahiyeti . bilinmiyorsa, eli- mizde bu rensıplerden başka kı İşte parite tronlar, elek- mezonlar gıbı ele- reak: lavuz yok demekt prensibi, pro tronlar ve çeşıtlı manter partik!i siyonları ıncelemek ıçın aşagı yukarı 30 senedir kullanılan böyle önemli bir vasıtad . Aslında, fizik kanunlarını ifade i f ve sol eksenli olmasıyla kanunların ıfade ediliş şeklinin değişmiyeceğini söy- ler. Ama bu matematik prensipten önemli fizik neticeleri elde edilir. Çe- kirdek fiziği nd edir denenen yanlış olabileceği fikri işte bura- dan doğmuştur. Son senelerde keşfe- dilen ve adlarına to-mezonu ile teta- mezonu denılen iki parçacığın, parite prensibine görı yrı ayrı, iki parça- cık olmaları Halbuki' bu ütleleri, ömürleri ve elektrık yükleri gıbı butun fiziksel özellikleri tamamen ıydı. Başka iki parçacığın, her bakımdan ine bu ar — benzemeleri oluyor? İki sene dünyanın en kabiliyetli fizikçileri bu « zÜ u IŞI en dolambaçlı r ve meseleyi . "Bütün özellikleri ay- nı olan bu ıkı mezon gerçekte ay- nı parçacıktırlar ve parite - sibini u mezonlar için verdiği sonuç yanlıştır dedıl onra da mumkun olabıleceğı- göstermek için bütün olayları bır dah ikkatle gözden geçirdiler. Bu i leme sonunda, elde bulunan delıllenn tamam olmadığını, bu delillere göre, elemanter partıkuller arasındaki bazı reaksiyonları e prensibine uy- mayan şeyler meydana gelebileceğini gördüler ve böyle olayların meydana çıkarılması için yenı deneyler yapıl- masını teklif etliler Hıkayenın sonunu daha önce söyle- dik. Yang ile Lee'nin teklifi üzerine gerek W , gere lerman'" ayrı ayrı tertıplerle yaptıkları deney- ler, parite prensibine uymayan iki layı meydana çkardı. Böylece de parite prensıbı istisnası olmayan bir genel prensip halinde çıkarak ancak bazı hallerde dogru olan bir özel ka- ide şekline girm Paritenin tahtından düşmesiyle fizik ne kazan- bi elemanter p: tıkuller fızıgının bugunku karışık ve nabılır Eger bugun bu sahada he- deneyler anlaşılmış ve açıklanmış olsaydı, şuphesız pa- rıtepres inin bırakılması büyük bir kayıp, gerıleme olurdu. Fakat şimı dıkı durum. bir çık- maz halı gosterdığı ıçm, kılavuzlar- dan birinin yan gösteren bir sahte kılavuz oldugunun anlaşılma- sı herkeste artık doğ un ıştır. Ger- parıte prensi- binde miydi? Bunu kısa zamanda an- hıyacağız, AKİS, 2 MART 1957