1 Eylül 1989 Tarihli Commodore Gazetesi Sayfa 45

Burada olup bitenleri daha iyi an- layabilmek için şimdi gözümüzde Re- sim 7'de görülen düzeneği canlandı- ralım: Eşit kefeli bir terazi üzerinde iyarıya kadar dolu iki kova olsun. Bunlar bir hortum ile birbirlerine bağlanmış durumdalar. Hortum üze- rinde ayrıca su akışını sağlayacak bir pompa ve suyun akışını gösteren bir çark mevcut. Şimdi pompayı çalıştır- dığımızda bir kovadan diğerine su akımı olacak ve bu arada çarkımız da hareket edecektir. Yalnız bu işlem her iki kovada da su olduğu müddetçe devam edecektir. Kovalardan birin- de su tükendiğinde ise çarkımız du- racaktır. Yukarıdaki elektronik devremiz de yine aynı şekilde işlemektedir. Kova- lar kondansatörün iki plakası, pom- pa güç kaynağı ve dönen çark ise öl- çü aletinin yerini almaktadır. Devre- de akan elektronların görevini ise su üstlenmektedir. Kondansatör plaka- ları metalden olduğu için burada ye- teri kadar yük depolayabilecek ser- best elektron mevcuttur. Devreden akım akmaya başladığında kondan- satör plakalarının birinden elektron- lar emilecek ve diğerine getirilecektir. Bu işlem plakalardan birinde hiç ser- best elektron kalmayana dek devam edecektir. Yukarıdaki benzetmemiz- de kovalardan birinin , pla- kalardan birinde serbest elektron kal- mamasıyla eş değerlidir. Bu andan itibaren elektrik veya “su'' akışı ger- çekleşmez. Eğer devredeki kondansatöre para- lel olarak bir gerilim ölçer bağlarsak bu, yukarıda tasavvur ettiğimiz sis- temdeki çift kefeli terazi ile aynı gö- revde olacaktır. Aynen terazide oldu- ğu gibi kondansatörün yükü arttık- Resim 7: Şarj - deşarj işleminin kolay anlaşılması için tasavvur ettiğimiz düzenek. üi a e. Fd T 2r 3r dr Y N Resim 8: Şarj ve deşarj grafiği. ça gerilim ölçerin ibresi hareket ede- cek ve tamamen yüklendiğinde bile geri dönmeyecektir. Eğer iki iletken arasında potansi- yel farkı varsa gerilim-ölçerin ibresi sapar. Kondansatörün plakalarının birinde negatif yüklü elektronlar çok- lukta olduğu için iki plaka arasında bir potansiyel farkı mevcuttur ve bu nedenle göstergenin ibresi sapar. Resim 8'de bir kondansatörün şarj ve deşarj işlemi bir grafik üzerinde gösterilmiştir. Şimdi bu grafiği ince- leyelim. Kondansatörün son durumuna gö- re Ve 63'ünün dolması için harcanan süre t'dir. Bu t süresini devrede kul- lanılan direncin ve kondansatörün değerlerinin çarpımından (t - C*R) hesaplayabiliriz. 5 t'lik bir süre so- nunda kondansatör Ye 99 oranında dolmuştur. Alternatif akım ve kondansatörler: Bu ay son olarak kondansatörlerin alternatif akıma gösterdiği tepkileri inceleyeceğiz. Bir A.C. (alternatif akım) gerilim devamlı olarak değiş- tiği için devredeki bir kondansatör- de devamlı şarj ve deşarj olur (Resim 9). Bu ise devrede bir A.C. akım oluş- masına yol açar, yani kondansatör A.C. gerilimler karşısında bir direnç görevi yapmaya başlar. Hatta Volt/ akım oranını bulmak için Ohm Ka- nunu bile kullanılabilir. İşte kondan- satörlerin alternatif akım karşısında gösterdiği dirence “reaktans”' adı ve- rilir. Burada *reaktansın normal di- rençten farkı nedir' diye bir soru yö- neltebilirsiniz. Bir kere reaktans sa- dece A.C. gerilimler için söz konusu- dur. Halbuki normal dirençler hem A.C, hem de D.C. gerilimler için ay- nı değerdedir. Diğer bir husus da, re- aktansın sabit bir değere sahip olma- masıdır. Frekansı yüksek bir A.C. ge- rilim, kondansatörü saniyede daha çok şarj ve deşarj edeceği için oluşa- cak akım, frekansı daha düşük bir A.C, gerilimin oluşturduğu akıma göre daha yüksek olacaktır. Bu ise daha küçük bir reaktans değeri de- mektir. Reaktans Xc ile gösterilir ve aşağıdaki formülle hesaplanır: Xec—l/(2 f*C) Burada f Hertz olarak frekans, C ise farad olarak kapasitanstır. Belirtilmesi gereken son bir husus da kondansatör üzerinde A.C. geri- lim ve akım arasında bir faz farkının bulunmasıdır. Gelecek ay bobinler ve diyotları in- celemek üzere şimdilik hoşçakalın... Resim 9: Alternatif akımın etkisi. 45