18 Ocak 1964 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 22

-E D E B Romancılar Geçmiş zaman olur ki.. 919 yılının Haziran ayıydı. Takvim- İer, ayın altına gününü gösteriyordu. Sultanahmet meydanında, iğne atılsa yere düşmiyecek şekilde bir kalabalık vardı. Batılı devletlerin türklere karşı tutum ve davranışları, oanayurdun paylaşılmaya okalkılması ve Wilson Prensiplerinin türklerin egemenliğini ortadan kaldırmayı hedef tutan 12. maddesi protesto edilecekti. Herkes heyecanlıydı, coşkundu. Bu heyecanı ve coşkunluğu, genç bir kadının ko- nuşması (o büsbütün alevlendirmişti. Kürsüye çıkan otuzbeş (yaşlarında genç ve gür sesli bir kadın, yüreğin- den kopup gelen bir inanç ve heye- canla konuşuyor, heyecanı, kendisini dinleyen onbinlere de geçiyordu. Din- liyenlerden çoğa konuşmanın verdiği coşkunlukla ağlıyordu. oGenç kadın, insanlık ve adalet esaslarına sadık ka- lınacağını, hangi şart altında olursa olsun, hiç bir kuvvete boyun eğilmiye- ceğini söylüyor, kalabalığı and içme- ye çağırıyordu. Kalabalık) uğultu ha- linde "And içiyoruz!" diye bağırıyor- du. 1919 yılının 6 Haziran günü Sultan- ahmet meydanında yapılan mitingde konuşan otuzbeş yaşlarındaki genç, gür sesli, inançlı, heyecanlı, binlerce kişi- lik kalabalığı Li gözyaşına bo- gan kadın, Halide Edip 10 Ocak 1964 ei ya gazete- lerin birinci sayfasında "Acı bir kayın" başlığı altında, öldüğü bildirilen Hali- de Edip Adıvar, işte bu Halide Edipti. Kırkbeş yıl önceki mitingin ateşli hati- bi, İstiklâl Savaşma doğrudan doğruya katılan, cephelerde çalışan, türk roma- nında önemli bir yer alan, siyasi haya- tımızda rol oynayan, eğitim alanında yıllarca çalışan ve binlerce öğrenci ye- tiştiren Halide Edip, 80 yaşında ölmüş- tü. Gazetelerimiz, dış ve iç olayların yoğun olduğu bugünlerde Halide Edi- bin ölümü haberine yeterince ve de- gerince yer vermediler. Halide Edip, tedavi edilmekte olduğu Cerrahpaşa Hastahanesinde, 9 Ocak 1964 Perşembe günü sabaha karşı saat 4'de ölmüştü. Profesör Dr. Kâzım İsmail Gürkan, bu ünlü romancının ölüm sebebini gaze- tecilere şu demeçle açıkladı: "Başta romatizma olmak üzere bazı organlarda ihtiyarlık hastalığı görül- meğe başlamıştı. Bir hafta önce de böbreklerinde bir yetersizlik başladı, İki gün süren yarı-koma tablosu için- AKİS/22 Ii YA TI de bu sabah * 9 Ocak 1964 * saat 4de vefat etti." Ünlü romancının cenazesi 10 Ocak 1964 Cuma günü Beyazıt Camiinde kı- lınan öğle namazından sonra eller üze- rinde İstanbul üniversitesi merkez bi- nası önüne getirildi, burada yapılan bir na gömüldü. Cenazeyi, büyük bir ka- labalık takip etti. 80 yıllık ömrün hikâyesi 884 yılında İstanbulda doğan Hali- İde Edip Adıvarın seksen yıllık ömrü çok dalgalı, savaşlı geçti. Halide Edip, İstanbulda Amerikan Kız Kolejini bitirdikten sonra (1901) Rıza Terfikten felsefe ve sosyoloji, 3a lih Zekiden de matematik dersleri al- dı. Sonra da, bocası Salih Zeki ile evlendi, o İstanbul OKız Öğretmen Okulunda, Kız Lisesinde öğretmenlik, Vakıflar Okullarında hem öğretmen- lik, hem müfettişlik görevinde bulun- du. Bu görevleri 1917 yılına kadar sür- dü. 1918-19 yılları arasında İstanbul Darülfünununda -bugünkü Üniversite- Batı Edebiyatı okuttu. Bu arada hoca- sı ve ilk kocası Salih Zekiden ayrıldı. 1917 yılında Dr. Abdülhak Adnanla - Adnan Adıvar - evlendi. 1919'da Mustafa Kemal Samsuna çıkmış, Kurtuluş Savaşı hazırlıkları ile uğraşmaya başlamıştı. Halide Edip de türkün bağımsızlığını, egemenliğini is- teyen, ateşli bir türk kadınıydı. 1919 yılında kocası Dr. Abdülhak Adnanla birlikte Anadoluya kaçtı ve ulusal sa- vaşa katıldı. O yıllarda, İstanbul Hü- kümetince, Mustafa Kemal ile birlik- te idama hüküm giyen ilk altı yurtse- verden biri de Halide Ediptir. Halide Edip, Kurtuluş Savaşı yıllarında doğ- rudan doğruya cephelerde çalıştı. Ön- ce onbaşı oldu, sonra rütbesi başçavuş- luğa kadar yükseldi. Cumhuriyetin ilânından sonra, si- yasi görüş ayrılıktan başladı. Mustafa Kemalin tutumuna karşı olanlar ara- sında Halide Ediple kocası Dr. Abdül- hak Adnan da vardı. Aslına bakılırsa, Mustafa Kemalle bu görüş ayrılığını daha 1919 yıllarına kadar uzatmak bi- le mümkündür. 10 Ağustos 1919 da Ha- lide Edibin "Mustafa Kemal Paşa Haz- retleri"ne yazdığı mektup, bu konuda ilgi çekicidir. Halide Edip de, İstanbuldaki birçok "iyiniyetli yurtsever aydın" gibi, 1919 Halide Edip Adıvar Maziden sesler yıllarının ağır şartları içinde tek kur- tuluş umudunu Amerikan mandasına girmekte buluyordu. Bu düşüncelerini. "Mustafa Kemal Paşa Hazretleri'ne bir mektupla madde madde yazdı ve açıkladı. Amerikan mandasını isteme- mizin "sakıncasız olmadığını, onuru- muzdan epeyce vazgeçmek zorunda ka- lacağımızı" da mektubunda belirtiyor- du ama, "bugünkü olup bittilerin kalk- ması ve ivedilikle dâvamızı dünyaya karşı savunabilmemiz için (güçlü bir devletin yardımını istememiz gerekece- Kemale bildiriyordu. Halide Edibe gö- re, 15-20 yıllık bir Amerikan manda- sı Türkiyeyi gerçek kurtuluşa ve ba- gımsızlığa kavuşturabilecekti. Mustafa Kemal, Amerikan manda- sından yana olan, kendi deyimiyle, "iyi- niyetli İstanbullu aydınlar'm bu di- renmelerini, telkinlerini, "onurumuz- dan epeyce vazgeçmek" tekliflerini bi- rer birer sildi, türk ulusunun ancak kendi gücüyle ve onurundan zerrece fedakârlık etmeksizin ogerçek bağım- sızlığına kavuşabileceğini, türk ulusu- nun bu e ve yetenekle olduğunu hem "iyiniyetli İstanbullu aydınlar'a, hem dünyaya gösterdi. Kurtuluş Sa- vaşı sırasında ana amaçta birleşilmiş olduğu için, Halide Edip bütün savaş boyunca takdirle anılacak hizmetler görmüştür. Cumhuriyetin ilânından sonra orta- ya çıkan çeşitli siyasi görüş ayrılıkları sonucunda, Halide Edibin kocası Dr.