29 Mayıs 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 9

İL . Meclisi “Borçlar Tüf nı Müza A YY kere Etti — VAKIT 92 Mayıs 1433 —& Hasan Fehmi B. Düyunu umumiye meselesinin bir tarihçesini z yaptı. Saracoğlu Şükrü B. yeni mukaveleyi izah etti Maştaratı Birinci Sayfada aya verecek para bulama - öigeml e tatil eylemesi ü- illerin vekilleriyle İs - ağ '.. devam müzake- 288, 1299 senesinin > harem aymda “muharrem ka - M ei Ke Bibi namesi neşri ta kadar verilmiş olan miktar - ij, aska 159,489,980 liralık umumiyeye ve otuz bir 500,000 lira Rumeli demir Miyan ilâ olarak ceman 191 Von Ti »giliz lirası yahut 210 mil Yin ürk hirası borç bakiyesi ta - k kei Misir vergisi karşılıgiy- dey a istikrazlar bu yekün - Mümiy, bundan istikrazatı u- İzleşg. © Ktsmından müterakim fa- Gi iyelerden ve bir Datağ, da resülmalden tenzilât ya yolar, ,827 liraya ve şark 1. bin 407 liraya indirerek ye - 2 96 milyon 437 bin 234 tâyin etmiştir. ran umumiye kısmını, Â, hamlariyle dört tertibe Stmiştir, Ve sırasiyle her ter mek üzere faiz ve amortis m tediye şartlarını lehleri- Beğ, ve emniyet altına almış- My Milyon 1855 tarihinde beş buçuk abo 9nu müteakip 3,3 mil - Vi, irak, ki ceman 8 milyon 800 Bai istikraz olduğu gibi ip Eden ve karşılığını Mısır ver- ha en tı, Milyon f EE? Vergisiyle aktedilmiş is - N gümrükler üzerine sitidesi suretiyle de tefrik İdaresini ellerine almışlar- e kararnamesinin a, e noktaları rr tarafmdan münte - iş “bi, ,. altısı ecnebi olmak ü- Şi düyunu umumiye meclisi e ie getirmiştir. Salâhi- çi .“ idaresi müstakildir. bi hüm Ni imparatorluğu şu va- ler emrine düyunu w- Yy, Ütssesesesine kat'i ve Biti, v. olmak kaydile terket - 1 Tüy Şunlardır: haki tuz, inhisarları, imal da dahil, mn resmi ve ruhsatiye hay tanbal ve tekmil i i *i ve Manyas gölü İ te in Elime Bursa, Sam ruhban vala, Yenice, Eski. | ,3D,,, Sile, İzmit, Kartal, i Kğ ear ipek âşürr, 2 £ LE Ün rük resminin artma - Pat, sak fazlalar, Atehte, Ğ A Mayıya va Mizamnamesi mev» İ Seni ergin diği takdirde te - zara, hdi ie tarihteki geliri- ” olacak Fazla va - Wi kısmını da 14 milyon | muabedelerinin tet | | | dare meclisinde bulunacak bir aza| Garp sermayedarlarının Türkiye | isi. | fazla varidat: 8 — Tönbeki rusumundan sene- de 50 bin altın. 9 — Berlin muahedesi mucibin ce Sırbıstan, Karadağ, Bulgaris - tan, Yunanistana 93 harbiyle ge - sil olunabilecek meblâğ ekseriya tahsil edilememiştir. d. Muharrem kararnamesi zahi i ren borç miktarını tenzil etmişse ide memlekette dev ağızlı bir ej - der yaratmıştır ki, bu da ahalinin devlete vereceği vergi ve resimleri doğrudan doğruya hâmiller hesa- bma cibayet yani tarh tahakkuk, tahsil, kambiyoya tahvil, alacak - lılara irsal ve tevzide tamamen serbest olduğu gibi bu işler için is- tediği teşkilâtı arzu eylediği maaş miktarlariyle yapmakta müstakil | bir düyunu umumiye meclisi ve mü essesesi de doğurmuştur. Terkolunan yaridatın kanunları İ nı tadilde devlet serbest değildi. Düyunu umumiyenin muvafakatı- nı almaksızm bu vergi resim nis - betlerini artırıp eksiltemezdi. Faz la varidat daima onun elinde ve emrinde kalır. Hazineye iade edi- lecek kısım da daha evvelden yük- sek faizlerle avans edilirdi. Masraflarına ve maaşlarına hiç müdahele olunamazdı, hattâ 1324 meşrutiyet inkılâbı üzerine millet meclisinde dahi düyunu umumiye bütçesinin umumi bütçeye ithali bir şekilden ibaret idi. Düyunu u- mumiyenin yalnız maaş ve idare masrafları senesime göre bir mil - yon ile 700 bin altın arasında cere- yan ederdi. Düyunu umumiye me- murları devlet memurlarının haiz oldukları bilcümle hukuk ve imti- yazı aynen haiz ve maliyeden teka üdiye maaşı almak hakları temin edilmiş olmakla beraber fazla ola rak ta düyunu umumiye müessese si dahilinde açılan sandıkların bü- yük sermayesi metruk varidattan ve yahut aşar cibayet masrafı na- miyle her sene hazineden ayrıca verilen 50 bin altından idare mec- lisi kararı ile tefrik edilen hisseler den terekküp ederdi. Gerek muharrem kararnamesi - ne ve gerek terkolunan varidata yani düyunu umumiye müessese- i sinin imtiyaz ve istiklâline en ufak i bir muhalefet edildiği takdirde 1299 tarihinde borcun esası olan 210 milyon altın tenzilâtsız olarak talebetmek suretiyle mahfuz bu - Tanduğu taksitsiz silâhmı kararna- meye dercetmediği de unutmamış» tı, — Türk hâmillerini temsilen i- | intihabı hakkını da ellerine al - mak için düyunu umumiyenin ihti- borsalardan satın aldıkları Türk tahvilâtına düyunu umumiye mec- lisi elinde tutarak dört senede bir defa şehremanetinde yapılan inti- hapta istediği zata reyini vermek suretiyle mutlak bir ekseriyet te - i/ min ederek Türk hâmillerinin bir » | aza intihap hakkınıda bu suretle eline almıştı. Düyunu umumiyeye terkedilen varidata müteallik mühim nokta- ları da arzedeyim: Muharrem kararnamesinde 3 nu mara ile gösterilen gümrük resmi- nin artırılması halinde hasil olacak ' gibi tezyit edemiyeceğinden ve şa | i de tezyide muvaffak olsa varidat | çen yerlerin imparatorluk borcun- | fazlasının düyunu umumiyeye da- dan isabet edecek hisselerden tah | ha evvelden terkedilmiş olması Esasen kapitülâsyonlar dolayısi- le Türkiye gümrük resmini arzusu yet her hangi bir taviz mukabilin- | devlet için bu hususta uvez olarak fedakârlığı icap ettirmiyeceğinden yüzde 8 den ibaret olan gümrük resmi haliyle kalarak Türkiye Av- rupa fabrikalarının açık pazarı ha linde muhafaza edilmiştir. Make- donya ıslahatı gibi siyasi sebepler zuhurunda Oo muvafakat ettikleri yüzde 3 zam doğruca düyunu u - mumiye kasalarma gider ve ora - dan üç vilâyetin ıslahatına sarfe - dilirdi. Bu vilâyetler Türkiyeden ayrıldıktan sonra bu resmi mun - zam düyunu umumiyenin varidatı esasiyesi Meyanına girmiş ve gene bu cümleden olarak muharrem ka rarnamesinde 4 numara ile ifade olunan temettü vergisinin tezyidi ! halinde fazla olacak varidatın dü- yunu umumiyeye ait olması hük - miyle de maliye nezaretini temettü vergisinin ıslah ve tezyidi hususla rında teşebbüs ve enerjisini takyit ederek zaten kapitülâsyonlar dola yısile o zaman bu vergiden muaf olan ecnebi ticarethaneler meya - nında ticareti ellerinde bulundu - ran ekalliyetlerin de yarım asır bir müddet devlete pek cüz'i bir temet tü vergisi vermelerini ve bu suret- le bu ekalliyetlerin servetlerini ha zine aleyhine takviyeyi temin et - mişlerdir. e (S) numaradaki Bulgaristan €- mareti vergisine yukarda işaret et miştim. Hiç alınmamış mukabilini bizim vergiler ödemiştir. Rumeli Şark vergisi kısmen alın mış, kısmen gene bizim vergilerle ödenmiştir. Muharrem kararnamesinin 9 nu mara ile ifade eylediği Sırbistan, Karadağ, Bulgaristan, Yunanistan düyunu umumiye hisseleri bunlar borçların taksiminde kullanılan sistemin yanlışlığı dolayısile bor - cun resülmali Türkiye uhtesinde kalmış yalnız senelik mürettebat hisseleri tefrik edildiğinden bu memleketler borç hisselerini ekse. | riya vermediklerinden Türk hazi- nesi bunları da ödemekte devam etmiştir. Balkan harbinden sonra da Lon dra muahedesinde ayni hataya dü şülmüş ise de istiklâl harbinden sonra Lozanda borç taksimi için kullanılan yeni sistemle bunların da nasıl islah edildiği aşağıda izah olunacaktır. ye kapitolasyonların yanındaikinci ve birincisinde daha geniş bir usul yat parasiyle ve muhtelif namlar- | ile istismar esaslarmı muharrem la açılan sandıkların paralariyle | kararnamesi programlaştırmıştır. Maliye nezaretleri kendilerin - den daha kudretli ve nüfuzu mali- si ber cephede müessir gördüğü düyunu umumiye idaresini para i- çin bir melce telâkki ederek onun vesayeti altında para tedarik ede- bilmek için kayıtsız ve şartsız tes- lim olduğundan meşrutiyet mali - lan sair varidat menbalarını rehin alarak saltanat idaresine para ver mek ecnebiler için çok kârlı ve e- min bir is olmuştu. Saltanatın da doymak bilmiyen ibtiyacı karşısın da tarafeyn istikraz işlerine de - vam ettiler. İkinci istikraz devresine geçme- den evvel imparatorluğun dahilde iki büyük mali teşebbüsüne kısaca işaret edeyim: Bunlardan biri Kırım muharebe sinde çıkarılan kaymeler ile bu har bin dahili borçları muharebeden sonra bu borçlar için ittihaz olu - nan kararda yüzde ellisi hazine he sabına kayıtları terkin edilecek di- ğer yüzde 50 için de alacaklıların vergi borçlarına mahsup olunmak tan ibarettir. Bu formüle, “Darülfü nun kaidesi,, denilmekte idi. Diğeri, 93 muharebesinde çıka» rılan kaymeler ile nakliyattan iaşe den ahaliye olan borçlardır. Bu borçlara bir şey verilmemiş kayme | lerde bir tertibe tabi tutulmadığın dan kıymetleri sıfıra inmiş ahali ellerindeki kâğıtlar yaktılar, iki se ne sonra yalnız yüzde 25 inin ver- gi borçlarına mahsubu için de İş- tanbuldaki sarraflar ile ortakları | istifade etmiştir. Hakiki alacaklir- lar her şeyden mahrum kaldılar. Dikkate şayandır ki harici borç larına karşı en mühim vergilerini ecnebilere terkeden o idare kendi halkının alacakları için hiç bir su reli tesviye düşünmiyerek hakları nı iptal etmiştir. Cümhuriyet ida- resinin dahili borçlar ile harici bor çlar üzerinde ne yaptığını da neti- cede göreceğiz. Ikinci devre ” 1299 dan meşrutiyete kadar o - lan Abdülhamit zamanı istikrazla- ri: Buuların 62,173,090 lirası hariç ten uzun vadeli istikraz ve altı milyon 452,335 lirası da dahildeki müessesattan avans şeklinde ola - rak ceman 68,625,425 Türk altı - nına baliğ olmuştur. Bu devre müd det itibariyle kendisinden evvelki | devre ve sonraki meşrutiyet zama nına nisbeten miktar itibariyle da- ha az istikraz yaptığı anlaşılırsa da bu istikrazların şeraiti mesruti yet istikrazları şartlarından daha ağırdır. Teminatları daha kuvvetli olmasına rağmen ihraç kıymetleri daha eksiktir, Müfredatı şunlardır: 1 — 1890 senesi tahvilâhı osma niye 4,999,500 Türk altını itibari kıymet karşılığı düyunu umumiye ye tahsis suretiyle devredilen va - ridat, Bursa, Karahisar, Kırşehir, Yozgat, Kayseri, Sansakları âşârı bunlardan başka gümrüklerden se nede 80 bin altın. 2 — 1896 istikrazı 3,272,720 Türk altını itibari kıymet karşılık ları: Aydın, Hudavendikir, Selâ. nik vilâyetleri, Agnamiyle Bursa, | Karahisar, Karesi, sancakları hu -| bubatının öşrü, müteferrika aşarı, | İzmir, Saruhan, Menteşe, Denizli, Biga sancakları palamut, afyon ve zeytin yağı âşârı. 3 — 1891 istikrazı 6,948,612 iti! Muharrem karanamesile düyu - nu umumiyeye terkolunan yerler » den maada mahallerin balık rüsu- mu ve posta gibi resimlerle, tenba- kü beyileri, ipek âşârından düyu - nu umumiyeye terkedilmemiş olan mahallerin koza âşârı ve İzmir sancağı hububat âşârından senede 30 bin altın damga resmin tabi ev rakın tevsi edilmesinden hasıl ola cak tezayüdü rüsumunun hükü - met hissesi düyunu umumiyeye tah sis edilmiştir. 6 — 1904 istikrazı 2,950,000 iti barı kıymet karşılığı Konya ve Ha- lep vilâyetlerinden ve Urfa sanca- ğında âşârından kısmen mürettep İ mahaller, 7 — Bağdat demiryolları 3 ter - tipte istikrazları 13,064,000 itiba - ri kıymet karşılıkları, 1908 senesine kadar yapılmış is tkrazlar için cibayet düyunu umu miyeye terk veya tabsisen tevdi e- dilmiş olan karşılıkların ait olduk ları borçların senelik müretteba - tın fazla kalacak hükümet hisse - leri, 8 — 1905 techizatı askeriye is- tikrazı 2,640,000 itibari kıymet, karşılığı vasıtasız vergiler üzerine ilâve edilen techizatı askeriye ke- sir münzamları ile gümrüklerden mürettep bir kısım. 9 — 1901, 1905 istiktazı 5,306,664 Türk lirası itibari kıy - met karşılığı Menteşe, Antep san- cakları ile Cuma, Serfiçe, Ünye, Terme kazaları âşârı ve düyunu u- mumiyece cibayet edile âşâr üzü” rine mevzu yüzde yari “ Zamlar - dan hasıl olan farklar, Yukarıda söylenen istikrazların idaresi ve karşılıkları düyunu umu miyeye verilmiştir. 10 — 1893 tenbakü istikrazı 1,000,000 itibari kıymet karşılığı Bağdat, Yemen vilâyetlerine ithal olunacak tenbakülerin resimleri. 11 — 1894 gümrük istikrazı, | 8,600,002, itibari kıymet karşılığı Aydın, Hudavendikâr, Berut, Se- lânik, Edirne gümrük başmüdüri- yetleri hasılatile gümrük emaneti varidat umumiyesinde ayrıca sene de 390 bin altın, 13 — Konya ovası irva ve iska is tikrazı, 858,000, asli, ikinci defa bir miktar daha zammedilmiştir, Karşılığı demiryolları kilometre teminatiyle istikrazlar için tahsis edilmiş olan âşârlardan mürette - bat fazlaları. Bu sahada hasıl olacak üşâr faz lası ve bu civarda sulanacak arazi | esmanı, Bu son dört kalem istikraz ecne- bi müessesatı maliyesi yapılmıştır. Bu devre ait belli başlı avanslar 1 — Fenerler idaresinden iki de fada 35,000 Türk altın karşılığı fenerler idaresinden hazine hisse - sı, 2 — Buratlı maden şirketinden 8000 altın. 3 — Köstence kablo şirketinden 17,335 karşılığı posta telgraf hası- latından, 4 — Eytam sandıklarile mülki- yesi de dahil, kırk kusur sene dü-| bari kıymet karşılığı: Mısır vergi. | Ye tekaüt snadığından muhtelif ta yunu umumiyede aza, ekseriya re- is olan bir ecnebi İstanbul tahtı ma lisinin hakiki bir kralı olmuştu. Saltanatın doymak bilmi- yen ihtiyacı sinin bakiyesinden. 4 — 1894 istikrazı, 9,033,574, iti bari kıymet karşılığı Mısır zeylâ vergisi bakiyesinden, , 5—1903 saydimahi istikrazı rihlerde 2,000,000 mütecavizdir, karşılığı yoktur. 5 — Ziraat bankasindan muhte- hf tarihlerds beş milyonu ei viz iken 1340 senesine kadar Bu şerait hasıl olduktan sonra | -2,640,000. itibari kıymet karşılı- | telif hesapla mahsupten sonra ka- Kalmış o - henüz Türklerin elind ğu in Ğİ) le (Lütfen sayıfayı çeviriniz ) pire e A.