29 Mayıs 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 10

EŞ TI PAR AN e y sema 10-— VAKIT 29 Mayıs 1933 lan bakiyeyi bütçe encümeni dört ; hazien için kârlı bir iş olmamıştır. 4 — 1914 istikrazı 22 milyon itibari kıymet Türk altını karşılı - ü | hazine hissesiyle İzmir aşarındağı bu tarihe kadar düyunu milyon lira tesbit etmiştir. Cümhu- riyet hazinesi de tamamen ödemiş tir. Gene Abdülmeğit devrine ait de mir yolları işletme kilometre temi- natı: İşletme kilometre teminatlarının senelik mürettebatı azami 890,000 Türk altınıdır. Düyunu umumiye - ye cibayeti devredilen karşılıklar şunlardır: 1 — Haydarpaşa - Ankara hat-| tı, karşılığı İzmir, Ertoğrul, Kü- tahya, Ankara sancakları emari. 2 — Selânik. Manastir hattı, karşılığı Selânik - Manastir san « cakları âşârı. 3 — Dedeağacı . Selânik hattı, bu hattın geçtiği yerlerdeki san - cakların âşârı bunlarda Dedeağacı Gömülcüne, Drama, Siruz sancak ları âşârıdır. 4— Eskişehir - Konya hattı, kar şılığı Trabzon Gümüşane sancak - larının her nevi varidatı uşriyesi ve hattın geçeceği yerlerin âşâr farklarından mürettep. 5 — İzmir . Kasaba hattı karşı- İğri, Trabzon, Gümüşhane sancak larının her nevi varidat uşriyesi ve hattın geçeceği yerlerin âşâr fazla larnım mürettep hissesi. 6 — Alaşehir . Afyonkarahisar hattı, karşılığı işletme hasılatından hükümet hisse ile o tarihe kadar imtiyâz verilmiş olan hatlara temi nat olarak tahsis edilen âşârı mü- rettebatı fazlalarından, 7 — Konya Ereğli hattı, karşılı" ğı, hattın basılatından hükümet hissesile yüzde dört faizli bir istik raz aktedilerek bu istikraz hasılı karşılık olacaktır, $ — Hama-Rayak hattı, karşılı- ği Şam, Akâ, Hama sancakları â - şâri, 9 — Bağdat ikinci ve “nci kr sımları Konya- Adam -aileri, karşılığı, Halep vilâyeti Airmam ru sumundan tazminatı harbiye karşı lığırdan bakiye kalacak miktar. 10 — Alpullu, Kırkkilise, hattı ile Haydarpaşa - Ankara - Eskişe. hir - Konya hatlarında Seyrisefer seri katârları tahkimatı için düyu nu umumiye varidat fazlaları üze- rine açılan avanslardan temin o- lunmuştur. Tevhidi düyundan evvel Tevhidi düyundan evvel bu ter tiplerin sırasiyle borsalarda kıy - metleri daha çok aşağı olduğun - dan dolayı kolayca itfa ediliyordu. Faizleri 299 tarihindeki tasfiye- de yüzde 1-3 yüzde birden üçe ka- dar oldukları halde tevhit muame- lesi her tertip müsavi yüzde 4 fa- izli kabul etmemiştir. Çok sonra it fasma başlanacak olan s. d. tertip- leri daha evvel b tertibile beraber muayyen miktarlar üzerine itfa e- i sası kabul edildiğinden mühim bir ispakülâsyona zemin hazırlanmış: tır İ Bu tevhit muamelesi için bir mil yon 460,000 bin Türk altını masra i fr hazine deruhte etmiş ve banka- ca düyunu umumiyenin akçesine 300 bin ilâveten vermiştir. Bu mu- kavelede tevhit harici bırakılan Şark demiyolları tahvillerinin sene lik mürettebatı 27,000 altın tesbit / edildikten sonra tahvilâtı mümta- 430,500 lira mürettebtaın tahvilâtı mümtazenin tamamen imhasında duyunu muahhideye tahsis edilme si de ilâve olunmuştur. 1906 tarihinde tahvilâtı mümta- zenin düyunu muvahhide evsafın- daki tahvillerin mübadelesi başta düyunu umumiye olmak üzere alâ kadarlar teklifi üzerine 1,367,970 liralık fazla tahvil çıkarılmıştır. Mübadele kararnamesi Mübadele kararnamesinde ağır kayitleri düşünmeksizin kabul e - dilmiştir. İstikrazlarda olduğu gi- bi tevhit ve mübadelelerde komis- yonlar sair masraflar hazineye tah mil edilmiştir. | 1299 tarihinden evvelki borçlar dan Mısşr vergisi aktedilmiş olan- Tar hariç olmak üzere bakiye kalan ,lar için kırk küsur milyonluk yeni | tahvil verilmiştir. 299 senesi son- raki, borçlar bunun harincindedir. Üçüncü devre : meşrutiyet istıkrazları Meşrutiyetin ilânından harbi u- mumiye girdiğimiz tarihe kadar 1908 senesi meşrutiyet, arzı izah olunan ağır şerait alında devir aldığı maliyeyi düyunu umumiye İ i cephesinden en ufak bir değişik - liği dahi düşünmeksizin, düşünse ğı 1914 senesine kadar aktedilmiş | umumiyeye gösterilmiş karşılıklar bilcümle istikrazların karşılıkları "dan bakiye kalacak kısım. olan varidatın mukaveleleri muci-! $ — Anadolu demiryolu şirke - bince kendi tertipleri alındıktan tinden 1914 200.000 altin. Karşılıs sonra artacak mebaliğden ve aşar iğ gümrükler hasılatı umumiyesin üzerine mevzu hissei iane iptidai den. mektepler için zammedilmiş ida -! 9 — Düyunu umumiye meclisin- rei hususiyeler ait hissedir. Hissei den 1913 ve 1914 senelerinde on ianenin düyunu umumiyeye tahsi- | beş defada karşılığı gümrük resmi sinden ve reji şirketinin maliyeye | mMunzammı düyunu umumüiyeye ait temettü hissesi, reji avansları | mevdu 2. 951,167 lira müteferri- karşılığı tefrik olunduktan sonra | ka aşarının hissesi ianeleri Aydın, ze karşılığı olan 430,000 lirasında | Kilometre teminatı karşılıkları de hiç bir şeye muvaffak olmaksı- da senede azami 890 bin altın ol . | 2 Zaten hazinenin maliyeden çı- masina göre bu hatların işletmeye | karak düyunu umumiyeye intikal açıldığı tarihten itibaren otuz ş, .| *den varidat (o membalarınadan neden evveliistimlâk veya işletme. | Habrum kaldığından gene istikraz ye de mevcut olmadığına göre bu | siyasetedaha ziyade vüsat ve re - tediyatın asğari müddeti otuz s, -| vaç vermiştir. Meşrutiyet ilânın- tir. © Dayama miyenin talep ve muvafakatndan do ne devam eden mecburiyeti nazarı dikkate alınırsa o zamanın cari fa izine göre yüzde beş faizli ve otuz senede itfa 13.700,000 altımın sene lik mürettebatı olur bu sermayeye de Abdülhamit devrinin istikraz - larına ilâve etmek icap eder, gene bu devrin mühim muamelâtı mali yesinden biri de tevhit düyun me - selesidir. 1903 tarihinde muharrem karar namesine tabi borçlardan a, tertibi hitam bulmuş, b. tertibinden de bir | miktar ödenmişti. b. tertibinden kalan bakiye ile t., d, tertipleri aşağıda söyliyece- ğim şekilde birleştirilerek düyunu muvahhede namr altmda yeniden çıkarılan yüzde dört faizli 45 a - mortismanlı tahvil ile mübadele e- dilmiştir. Bu mübadele ameliyesi b. tertibi 100 yüzü 70 vet, tertibi yüzü 42, d. tertibi yüzü 37, hesa - biyle yeni tahvil ile değiştirilmiş - an doğmuş borç ye- dan harbi umumiye girdiğimiz ta- irihe kadar yedi sene zarfında 48.633.442 liralık uzun vadeli ha- rici istikraz ve sekiz buçuk milyon i hazine tahvilâtı ihracı ve dahil ve hariçteki müesseselerden 19 mil- yon 731.286 liralık uzun ve kısa vadeli avans muamelesi yapılmış- tır. Yekün 76.864.728 liraya baliğ- dir. : Bunların miktarlarile karşılıkla- rını arzediyorum: | 1 — 1908 istikrazı 4.411.212 İ Türk altını itibarı ve karşılığı rü- sumat emaneti hasılatı umumiye - sinden ve düyunu umumiyeye mu- havvel kilometre teminatı, aşar hasılatı fazlaları. 2 — 1909 istikrazı 7.000.004 iti- ri kıymet Türk lirası, karşılığı kıs- men Sivas, Konya, Kastamonu, A- dana vilâyetleri mnmarlarından ve Kalecik kazası aşarmdan. 3 — 1911 istikrazı iki tertip 11 milyon itibari krymet Türk al - ! ağnamından. tn, Karşılığı İstanbul vilâyeti gümrükler ( hasılatımdan senede den | 550 bin altın. Li | sende ve beş defa 1.860.000 Türk lığı reji şirketinin te - ikavelelerinde çokça tesadüf edi - (Devamı 1 kalacak bakiyelerden. 5 — Hüdeyde — Sana demiryo- bari kıymeti karşılığı Hüdeyde ve Cidde gümrükleri hasılatı. i 6— Havuzlar ve doklar istikra- 2. 1.210.000 itibari kiymeti kar- şılığı Sivas vilâyeti aşarından. 7 — 1908 Bandırma — Soma hattr istikrazı. 1.712.304 itibari kıymeti İzmir — Kasaba demir yolları hasılatından hükümet his - seleri ve demiryolları işletme kilo- ! metre temintı karşılıklarından ar- artacak miktarlardı. 8 — Hazine tahvilleri: Yüzde bir altı faizli tahvilât 3 milyon. 2 — beş Faizli tahvilât 5.500.000. Bu tahvillerin beş buçuk mil - yonluğu Alman bangerlerinin ve üç milyonluğu da Periye bankası yüzde var-*i seksen seksen beş he- sabile satı — nmıştır. Bunlardan başka Balkan harbi nihayetlerinde dahilde de iki buçuk milyon lira- lık ayrıca hazine tahvili satılmış « tir. Bu son kısım yukariki yekü- na dahil değildir. Meşrutiyet devrinde uzun ve kı- sa vadeler ile alırmış avanslar ve karşılıkları şunlardır: 1912, 1913 senelerinde, karşılığı İstanbul vilâyeti gümrük- leri. İ 2 — Bağdat demiryolu şirketin- den 1913 te 510.059 Türk lirası. f karşılığı düyunu umumiye fazlala- rından ve hattın hükümet hissesin- den evvelki teahhütlerinden kala- cak kısımlardan ve sair mahsubat- tan. 3— Türkiye milli ve Selânik bankalarından 1912 de 1.650.000 İ Türk lirası. Karşılığı Edirne, Ay- idın, Hüdavendigâr Beyrut vilâ - i yetleri gümrükleri hasılatmdan ev- velce düyunu umumiyeye müret- itep miktardan artcak bakiyeler, 4 — Türkiye milli bankasından 1911 de 2.054.806 Reşadiye zırhlı- sı için. Karşılığı hazinece varida- tı umumiyeden ve donanma cemi- yeti hasılatından ödenmek üzere, 5 — Selânik bankasından 1914 te 6.000.000 lira. Karşılığı hazi- ne tahvili rehnetmek mukabilinde. 6 — Osmanlı bankasından 1912 1913, 1914 senelerine meşrut he- sabı cari haricinde olarak altı de- | fada beş milyon 6220. 200 Türk altını. Karşılığı düyunu umumi - yece cibayet edilmekte olan ağ - nam ve aşar fazlalarından ve tü- üşürü ile Bağdat, İskenderun, Hay dar paşa da dahilolduğu halde gümrük varidatından bu tarihe | kadar düyunu umumiyeye muta -| hassas mürettep mebaliğin temi- ninden sonra kalacak miktar ve harp vergisinden hazineye ait kı- #im ve Sivas aşarından düyunu u- mumiyeye müreltep kısımdan ba- miye kalacak miktar ve Diyaribe- kir, Sivas, Trabzun, Kastamonu Şam, Musul, Karesi, Bolu, Hü - davendigâr, Erzurum vilâyetleri 7 — Tütün reji şirketinden iki lu istikrazr. Bir milyon on lira iti- | velki istikrazlardan satılmayıp ha- 1 — Bank de Fransez 1911, İ lik istikraz işleri 76 milyon sekiz | / imtiyazlar lehleride olarak geniş- Hüdavendigâr. ağnam bakiyesi, Sivas aşar bakiyesi, kısmen de ev- zinede kalan tahvillerin terhini ta- rihini ve sair karşılıkların fazla - ları... 10 — Doyçe bankan 1911 - 1912 senelerinde üç milyon üç bin lira. Karşılığı kismen gümrükler vari - datının evvelki karşılıklar temin e. dildikten sonra bakiyesi de bir se- ne sonra tadat edilecek olan ağ - nam hasılatından - hazine tahvili rehin mukabilinde, 11 — Fenerler idaresinden 1913 senesinde beş yüz bin altın. Kar - şılığı fenerler idaresi hasılatımdan hükümet hissesi, bu hisse on altı - da yedisi hükümete ait olduğun « dan ajanlarının yalnız faizlerine kifayet teme resülmali imha için karşılık kaldığı hesaben anlaşıldı» ğı halde fenerler işletme imtiyazı» nın bu avanslar hükümet hisseleri- le itfa edilinceye kadar — ki ebe- diyet ifade eder — temdit edildiği bu mukavelede münderiçtir. Muka velede münderiçtir. Mukaveleyi | meclis encümenleri senelerce tet - | kik etmediğinden tasdiksiz kalmış bu suretle meşrutiyetin yedi sene- yüz altmış dört bin küsur İiraya | Üç defası 1.320.000 Türk Tirasi | baliğ olmuştur. Cümhuriyet idareside dev- redilen avanslar Avanslarm bir kısmı uzun vade li istikrazlar ile kapatılmış ise de bir kısmı kendi karşılıklarıle de - vam ederek Cümhuriyet idaresine devredilmiştir. Bu avansların alınmasına başlı- ca sebep istikraz karşılıkları geniş mikyasta düyunu umumiye idaresi ne tahsis edildiğinden sene niha - yetinde karşılık fazlalarını istirda- da kadar tahammul edilemiyerek daha evvel yüksek devlete ait pa- rayı avansı şeklinde alarak sene ni hayetinde mahsup edilen düyunu umumiyeye avansları bu mahiyet- tedir. Diğer kisa vadeli istikraz » | dır.. Gerek Abdülhamit ve gerek meş rutiyet istikrazları yüzde 70 den başlıyarak yüzde 85 e kadar muh telif kıymetlerle ihraç edildiği, ko misyon, tabı ücreti açıyor ve sair masraflar da nazarı dikkate alınır sa bu iki devrin yaptığı istikrazla rın hasılr yüzde 30 noksaniyle he sap edilebilir. Bazı mukavelelerde istikraz ha- sılndan eşya mübaya etmek ve o memleketin fabrikalarına sipariş- ler vermek ve istikraz dahilde ya- pılacak bir iş için ise o işi behme- bal toplan ve götürü bir bedel mu: kabilinde parayı ikraz eden mem- leketin teahütlerine vermek şart » lar vardır. Gene bir kısım istikrazlarda im- tiyazlı şirketlerin haksız taleple » rini lehlerine olarak kabul ederek imtiyazhalletmek imtiyaz revekoh hemen halletmek veya yeniden imtiyaz vermek ve yahut mövcut lettirmek,“taraflarnı artırmak ka: yit ve şartlarına ve teati oedilen mektuplara ve karara istikraz mu- te fayda görürüm: N 1914 istikrazımdan harbi yi minin zuhuru üzerine Pal sesatı maliyesinden henüZ yan bakiyelerin araştırılm3f” i bi umumi içinde Bağdat im ketine Toros kısmının tesifi mit st için maliyeden verilen 3 liralık avans hesabı, al Gerek Berlin muhadesiyl “, rek Balkan harbinden vak dra muahdesiyle başka s lere tefrik edilen düyunu ye mürettebatı hisselerini gel vermelerinden bizim ver$i larrmızım ödemiş olduğu ee! de alâkadar devletlerden * icabeder. Bunları, imkân Ve man ile araştırmak maliye “9 ciyemizin işidir. Dördüncü devre Harbi umumiye dahil aldık Mondoros müterakesine kadar gl Z pılan muameleler a idaresinin İstanbula hâkim © ğu güne kadar İstanbul idaresi marifetleri: 1 — 1915 senesinde Arai Macaristan bankalarının: * © avans 5 milyon altın lira bari risinde Almanların harp cat! na ve bilhassa İrak Filistin pi lerine yardım olarak lar muahede ile ibra edi bunlardan fzala i Dahili muamele Vİ neticeleri a 1 — 1914 ilâ 1917 muhtelif tertiplere çıkarı! wi rakı nakdiye 158,000,000. Bt a kı nakdiye harp masraf içi , fiklerden bir yardım vehkil maksızın harbe girildiği ici” pl çıkarmak zarureti dolayısil€ manlarla aktedilen mali gi lerle mezkür meblâğın sulh” tinden altı ay sonra bu diye hâmilleriyle mübadele üzere İstanbulda düyunu “ idaidaresine teslim edilmi”. tertiplerin karşılığı da salt tinden sonra muhtelif pi bedeli ödenmek üzere Al zine tahvilâtı gene Meya P ye emrine verilmiştir. ge” rek bu altmların ve yerek A hazine tahviflerinin muk3” zun vadeli istikraza kai Türklerin bunları asırlar* si mukadder idi. Versay Me! si Almanları bu veli ra ve hazine tahvillerini ai bırakmıştır. İstanbulun gi muhasim devletler düyu”". iri yede Türk evrakı va ; “ tertibi hâmillerinin net bulunan altnları Londr? ie b letmiş ve düyunu umum işe seyirci kalmıştır. i Bu suretle evrakı sakla? lıksız olarak yalnız Tâ f muzlarında bırakıldı. ği Harbıumuminin ©” muamelesi il 2 — Harbi umuminiz. al muamelesi vatandaşlara ie. tekâlifi harbiye vessiti şar iaşe emsalleri v€ e | gi delleriyle maaş, masraf ri bu meblâğ maliY€ © pire?” hesabına göre 4 tecaviz idi Bu hesabi * af?” releri 1336 genis i habı istihkakının ve?” gu” vergi borçlarına yah ç ve sonra da mhasubü * LA nuniyle geniş mikyas yeli ” parak kalan cüz'i b ? Mi fiyei düyun tahvilin? ar mehmaimkân vala” lüplarma cevap v*