4 Ocak 1940 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 6
102 SERVETİRÜNUN — No. 2263—578 TARİHDEZ BUYUK ZELZELELER Yazan: W HTİYAR dünyanın ü- zerinde ha- yat başladı- ğı Ogündenberi insanlar tabiatle mücadele halin- dedirler. Bütün dün- yayı veya bir kısmını suya bo- gan tufanlar, bü- tün dünyanın veya bir kısmın teğkilâtını Oo de- giştiren; karala- rını deniz, dağ- larını ova hali- ne getiren Zzel- zeleler, fırtına lar, tayfanlar ve çeşit çeşit se- mavi ve arzi Â- fetlere insan de- nen küçük, çelimsiz mablük da- ima göğüs germeğe uğraşmıştır. Buna yangın gibi, veya kolera gibi zaman zaman ve yer yer mevzii felâketlerde inzimam ede- rek beşerin iztırabını arttırmış ve- ya yeni yeni elem katreleri kat- mıştır. Mukaddes kitablar bize bütün dünyayı suya boğan tufan- lardan, Suların içine ve toprakların dibine gömülen ülkelerden bahs- eder. Mubakkuk ki beşeriyetl tehdid ve medeniyetin seyrini tebdil eden &fetlerin en müessiri ve en müt- hişi yer sarsıntılarıdır. İnsanlar üserinde yaşadıkları kürrenin şekli ve büyüklüğü hak- kında bir malümat sahibi bulun- madıkları zamandan başlıyarak, yer sarsıntılarına çeşit çeşit mahi- yet ailfetmişler ve bunu daima Allahın bir gazabı, Şeytanın bir sulmü, ve hâtt& sihirbazların, dev- lerin, ifritlerin küskünlüklerinin bir tecellisi olarak telâkki ederek, hep manevi sebeblere istinad et- tirmişlerdir. Bunu önlemek için kurbanlar vermişler, başka diyar- lara bicret etmişler ve daima ii. M. A şi Pür pe Tiz e Mg Sami 1310 İstanbul zelzelesinde çarşının hâli mefküm tevekküle boyun eğmiş- lerdir. Dünyanın toparlak oluşunun an- laşılmaması ortaya öküzün boynu- zu üzerinde duran, balığın sırtında muvazenesini bulan ve sarsıntıların bu dünyadan çok büyük mahlük- ların küçük hareketlerinden müte- vellit olduğu şeklinde efsanelerin kökleşmesini intac etmiştir. Bugün beşeriyet hareketi arzın mahiyetinin dünyanın ta derin. İiklerinden fışkırıp, bulduğu mü. nekkizden fırlayan volkanların in- difai hareketlerinden ziyade daha çok toprağın altında binlerce met- re derin ve binlerce kilometreler uzanan muazzam yarıklar (Fay) dan ileri geldiğini biliyor. Bu korkunç çatlaklardan biri Amerikanın garb suhillerini çevre- leyip, Asyanın şark kıyılarını ve Avustralya adalarını kuşatan Bü- yük okyanus çatlağıdır ki; Japonya Kormoz, Şili ve Birleşik Amerlka- nın garb sahillerile Meksikada hu- sule gelen korkunç zelzelelerin âmili budur. 1837 de Şilide vuku bulub San Karla şehrinde on metre derinlik- Teziş de yere gömül- müş bir demiri yüs metre hava ya fırlatan zel- zele ile, yine Şi- lide nehirleri te- pelerin oOüstün- den aşıracak bir hereümerce o 8€- bebiyet (veren sarsıntı meşhur- dur, Japonyada 18565 de vukua gelen bir zelzele ise Sipton lima- nını yükseltmiş ve limanı sığ bir bataklık helina getirmişti. o Ce- nubi Amerikada vukua gelen di- ğer bir zelzelede de Konsepsiyon limanı tamamen kurumuştu. Bu mıntakada zelzeleler neti. cesinde denizlerin kilometrelerce karalara sokulup buralarını deniz haline getirdiği de vakldir. 1868 de Peruda vukua gelen bir zelzele neticesipde karaya hü- cum eden dalgalar 30 bin kişinin ölümüne sebeb olmuştu. 1923 de 140000 cana ve 576000 binaya mal olan Japonyadaki zelzeleler hep yukarda zikrettiğimiz derin yarık mıntakasında vukua gelmiş meğhur zelzelelerdir. Arzın derinliklerindeki ikinçi muazzam yarık da İspanyadan Dag- layıp akdenizin şimal Kıyılarım takip ederek İtalya, Yunanistan Marmara bavzası, Anadolu Suriye ve İrandan geçerek, Hindistan ve Hindiçini ve Cava adalarına ka- dar uzanmaktadır. Akdeniz fayının husule getir- diği en karakteristik zelzelelerden biri 1755 de vukubulan Lizbon zelzelesidir ve bu sarsıntı o kadar şiddetli olmuşdur ki, Irlanda sahil- lerinde gemiler karaya düşmüştür. #- ” Yurdumuzun bülnnduğu mın- — Devamı 107 inci sayyada — . '
