29 Temmuz 1937 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 9

No. 2136—451 TOLSTOY ve — Başı geçen sayımızda — Doştoyeveky ise Tolstoy'nin aksi düşünceye sahipti. Bugün bile ya- zılarıyla dünyayı hayrette bırakan bir ölçüsüz deha idi. Dostoyeveky yalnız «Cürüm ve Ceza» adlı değeri sözle anlatılamıyacak kadar yüksek olan eseriyle san'at dağlarının, tepesi bulutlara karışan kayulıkla- rında dünya yokoluncıya kadar oturacaktır. Tuürgenev'den mukuddes eşyayı hakir görmesiyle ayrlan Dosto- yevaky, onun usulünden başka bir usulle eşerlerini neşre başlamış ve kıymet itibarile onu kat kat aşmış- tır. Tıpkı Leonardo da Vinci'nin Vandyke'den daha yüksek, Wag- ner'in Gounod'dan daha üstün oluşu gibi... Hattâ bâzı Rus münekkitleri daha ileriye giderek onun Tolstoy” den de büyük olduğunu Böylemiş- lerdir. Dürüst bir düşünüşle diye- biliriz ki; bu iki yüce yaradılış ayni değerde, fakat aksi fikirdedirler.. Tolstoy tabiatin sahih bir ressamıydı. Dostoyevaky ise sar'alı bir ruha malikti, Beserlerinde gayrı tabii, mücrim, gi münfesih insanları yaşatıyor. Toktay. hatasız yaşama prensip- lerini ortaya attığı halde kendini bu yanlışlık girdabından kurtara- mamıştı. Dostoyevsky: «Ölmek bir kabnahattir ve kabahatlerin en bü- yüğüdür» dedi ve bu cümlenin kurbanı olarak dört yıl binbir me- şakkat içinde çalıştı. Bundan ma- ada altı sene sürgün olarak Sibir- yada kaldı. O, eski yerine dönüp bir gazete çıkarmıya başladığı sırada sansör teşkilâtı tarafından gazetesi kapatıldı. Bir ikinci gazete çıkar- mak mecburiyetinde kaldı. Az arası geçmeden zevcesi, kardeşi ve en iyi arkadaşı mra ile öldüler, Epice borca girdi. Daima müşkilâta ma- ruz kaldı. Aşağı yukarı bütün ha- yati, Mk çıkan mânileri yık- makla geçi Tolstoy İsi din aleyhtarı idi. Önce materyalist, &onra da kendi mezhebinin ( ortodoksluğun ) bir araştırıcısıydı. Dostoyeveky bir ka- tolik ve kozmopolitti. Ve yabancı ülkelerin edebiyat üstatlarını beğe- niyordu. Shaketpeare'i sevdiği ka- dar Racine'i, Corneille'i beğendiği derecede Sehiller'i takdir ediyordu. UYANIŞ Tolstoy'nin cevherinde tantanalı bir taaaşup göze çarpar. Dostoyevs- ky'nin özü ise tatlı bir tannaniyet- tir. Tolstoy fakirliğin acılarını ve köylülerin yaşayışını ruyamsı bir yakınlıkla yazıyorken Dostoyeveky- nin bütün işi en aşağı sınıfın cürüm- lerile uğraşmaktı. Gıdaların taksimi meselelerinde Tolstoy bir nazati- yeciydi. Dostoyevsky ise bir dilenci gibi geçiniyordu. Tolatoy'nin hemen her eserinde kendi düşünce ve karakterini bul- duğumuz halde Dostoyevsky'nin eserlerinin hiç birisinde kendisine ait bir şey göremeyiz. O, bir (al- truiab) diğergâmdır. Ve başkalarını kendisinden daha çok düşünür ve daha fazla severdi. Dostoyevsky'nin ilk kitabı 1846 senesinde basılan «Fakir Ahali» dir. Bu eser Gogol'un «Saat» adlı hikâyesinin hakkile genişletilmiş bir örneğidir. İkinci eseri «Ölü bir yuvadan mektuplar» dır. Baştanbaşa alâka verici ve sü- Boğaziçi Kıyılarında Kumsalda Yaz Akşamı Kıyı, pıriltidan, gümüşten pinar; Güneş ki ufukta bir düğünen b Tüten bir bacayı çağıran ei Sahile döküyor derdini yi Son bir üzüntüyle ateş ai sü, İncesik boynunu büken bir kuğu... Suyn.. ünite sıkılan yayru.. Yumak ellerile yağdırıyor taş... Sonra, muradına eren bir dalga; Kendini kumsala seren bir dalga, Ve yosunlara renk veren bir dalga, Diyor: Sevgilinle böyle şakalaş | Bebek Koyu Kumral kıyılarında ga a Erguvani tülüne age B ışındaki ren ka Ürperiyor kalin mor gölgesi bir Ürü Bu koyda uyanıyor ilk dalgası denizin; Bütün Boğaz yeline bu koy veriyor izin... Biraz İabdanlan, ışık sunuyor, ışık; Nur yapılı bağrını dolduran ber kırışıkl.... Bağlanış Işıklar yn bir ince yaşmek; Zümrütten yelpaze üstünde hi Gövden, wor kıyıya bağlı bir sandal; İçinde bir benim, © teknenin, bak... Saçların ufukta u bir lev; ye öngine ir ışık; rsun: “Sevgilim, ri yeter, Atla loş sulara, sandalımdan çık!» ei lim; ölmemi İstesen yim üzgüra uyup da çırpınma hiç sen... Gençliğim doludur çünkü onda; ben; Sandalsız geçemem karşı sabile | M. Hulüsi Dosdoğra DOŞSTOYEVSKY rükleyici bir edebiyat gülüdür. Burada Rus fıkarası, Rus köylüsü v6 Rus karakterlerini âdeta yenibaştan yaratmıştır, 1866 da Dostoyevaky'yi dünyaca hatırı sayılır yapan «Cürüm ve Ceza» ortaya çıktı. Bu kitap Dos- toyevaky'nin Macbeth'idir. Her me- deni dile çevrilmiş olan bu şahe- serlerin en çşaheserinii kahrama- nı Raskolnikov çok kudretlâ yer şatılmış bir şahsiyettir. «Cürüm ve Ceza» psikolojik roman .mefhumu edebiyata girmeden önce yazılmış bir örnektir. Ve ondan sonra gelen eserlerin hiç birisi henüz rekoru kıramamıştır. Psikolojik eser yazan- lardan biriside Bourget'dir. Fakat onda da <Cürüm ve Ceza» nin kudreti yoktur. «Cürüm ve Ceza» yı <Idiot tercümesi Ap ia)» takip etti (1868). Kahramanı Mwyehkin yazımızın başlangıcında söylediğis miz gibi bütün Rus ediplerine tesir eden bir tiptir. «Idiote dan sonra «Şeytan» tabedildi (1871-72). 1873 - 80 arasında Doatoyevaky jurnal edilip Sibiryaya sürüldü. Bundan sonra «Bir Yazıcının Mec- muasi» adlı eserini kaleme aldı ve ceryan etmekte olan vekayii yazdı. Sonra « Karamazol Kardeşler » i neşre başladı. Bu Dimitri, İvan ve Alyosha adlı 3 kardeşin hikâyesiydi. 1881 şubatında öldü, Her sınıf ahaliye mensup kadınlı erkekli bü: yük bir kitle cenaze merasiminde bulundu. Halk ona deyme krala nasip olmıyacak kadar büyük bir merasim yaptı. Dostoyevaky bir artist değildir. Bununla beraber insanlığın gizli acılarını usta bir cerrah gibi neşterlemiştir. O, haya tın ve ruhun fecaatini yazmıştır. Bunu yapabilmek içln o cevherini King Lear— Kral Lir» ve «Ilamlet» kadar şiddetli seçmiş; fakat baki. katten asla ayrılmamıştır. Zira 06 «Don Kişot» ve ne de «Hamlet» normal birer tip değildirler, Dos- toyevsky bütün hatâlarımızı ve vicdani azapları en lirik ve en sade bir üslüpla anlatan bir yaradılıştır. Onda biraz Yunan dram üstatları- nin tesiri görülür. Folatoy olsan, Dostoyevaky ol- sun edebiyat ordusunda bayraktar Yiyesine yükselmiş iki harikadır. pay ; ui MH. D