30 Ocak 1938 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 12

Hatay davamız ge Bastarafı 1 incide meselesi vardı. Reis Türkiye muruhhasını konsey masasına davet Murahbassmız Necmeddin Sadak ilk sözü olarak şu beya- natta bulundu: “. Sancak rejimini toyin eden 29 ma- yıs kararının mevkii tatbika konuluasında takip edilen osulün hem şekil, ve bem & sasına ait olarak bükümetim tarafından derineyan edilen kali ihtirazi kayıtlar kon- seyin malümudür. Hükümetim, Milletler cemiyeti umumi kâlipliğine ve konsey Te- isliğine yaptığı tebligatında © bu Ihtirari Kayıtların sebeblerini kısaca bildirmiştir. Hükümetim tarafından ileri sürülen esbab ve avamil hakkırda her türlü mufassal ma- Ihmat ve İzahalı vermek üzere konseyin emrine amadeyim. Fakat, şimdiden kon- sev huzurunda derhal beyan elmek iste- rim ki, 29 mayıs kararları bu hususta hi haz edilmiş olan tedbirlerle tatbikatta tah- rif edilmiş bulunuyorlar... Necmeddin Sadak, bondan sonra Hataya gönderilen komisyonun vaziyetlerinin yan- hş anlaşıldığı bu komisyonun iki ayrı vazifesi olduğu biri Hatayda bülün cema- afler mümessillerinin bu (o komisyona il bak edilmesi anayasa iktizasından olduğu halde yapılmadığı, ikincisi ise, bu ibzari devrede bu komisyona (o bir Türk ve bir Fransız wümeessilinin illihakı şart oldu- Zu halde bunun da yapılmadığını uzun uzadıya anlatmış ve bn yanlışlığın Türki- yenin protestolarına sebeb olan © vaziyeti terlit ettiğini söyledikten sonra demiştir ki: “ Milletler o cemiyetinin gönderdiği Komisyon her iki teşekkül | halinde dahi bir intihap kanunu yapmak gibi teşr'i bir salâhiyete malik değildir. İntihap ka Sancağın anayasasında mevcutur. Bu ka. nun eğer kısa ise, bu tesadüfi o değildir. Muhtasar olması kasdedilmiştir. Evvelce teşkil edilmiş olan mütehossıslar komitesi darafından reddedilmiş bulunan bütün ted- birleri kendine maletmek ve bilhassa yir- mi sene hapse kadar varan ağır o cezalar koyarak ferdi hürriyete tecavüz eden ah- küm havli bir kanun yapmak hakkı böyle hir kontrol komisyonuna beheşdilmemiş- tir. de Bu komisyonun hazırladığı o intihabat nİzamnamesi sizin karirlarınızın şekil ve esasına İâmamen muhaliftir. Ba gizamna- me orayi umümiyenin mahiyetini tamamen tadil etmektedir. Nizamnamedeki ahkâm mülehassıslar komitesi tarafından bazırla- nan ve sizin tarafınızdan tasdik olunan sistemin temelini teşkil eden halk iradesi- nin serbestçe ve doğrudan doğruya ifadesi | imklnımı ortadan kaldırmaktadır. Türkiye Hatay ile, onun tarzı idaresi ve sükün ve süküneti ile bn devrede Fran- sa derecesinde alâksdardır. Esasen bu me- selenin telkiki için konsey tarafından toş- kiline karar verilecek beyete Hatay mese- Tesinin muhtelif safahalına ait bilâmem taleplerimizi dermeyan etmek o hakkını mahfuz tatuyoruz. Hükümetim asla kabul edemez ki, bati sizin kararlarınızın telbiki dabi olsa, Mil Jetler cemiyeti teşekkülleri Türkiye hükü- metinin rey ve mülaleasını almadıkça bu havalide herhangi bir tedbiri derpiş veya tatbik edebilsinler, Bahusus ki komisyon malâmat almak kabilinden dahi olsa, man- 'dater hükümetin ajanları İle temasta bu- Yanmak için her türlü imkânlarına malik bulunmuştur. İşte bu sebeblerden - dolayı- hr ki, hükümetim, kendisi tarafından ka- bul edilen ve memleketim için ağır feda- kârlıklar ifade eden anlaşmanın çerçeve- leri dışma çıkan tedbirlerin totbiki husu- sunda ne Milletler cemiyeti uzuvları ve ne "de mandater hükümetle hemfikir bulun» mayı imkânsız (addetmiştir. 1921 Türk - Fransız mushedesi Sancak için bir muh- tariyet idaresi derpiş etmişti. Bu araziyi (o terkedişimizin esas şar olan bu mubtariyetin gayesi bu bavalide Türk ekseriyetini vo Türk kültürünü mu. hafaza etmekti, 1921 muahedesinin bir te- cellisi olan 29 mayıs anlaşması, ne tarzı telâkkisinde, ne de tarzı tatbikinde bu e xas şarta hiçbir suretle mugayir olamaz. Türkiye (o hükümeti bu ihtilâhn devamı müdedtince izhar etmiş olduğu bayirha- hane hareketinden dolayı khfibi ttimumiye teşekklir eder. Daha umum! bir mevzu da- hilinde Milletler cemiyeti müessesesinin İyi işlemesi bakımından şunu da tebarüz etlirmekten kendimi alamam ki, Milletler cemiyetinin herhansi bir uzvunun muay- yen bir meselede alikadar bütün taraflar- In temastan içiinap (etmesi bitaraflığın yanlış bir telâkkisidir. Türk - Fransız dostluğuna o büyük bir kıymet veren Türkiye hükümeti biri meş- gwl eden mesele hakkında dostane bir teş- riki mesai ve Sancak havalisinde hayati menfaatlerimizin tam surette anlaşılması sayesinde mesut bir netice bulunacağı ü- midint hâlâ muhafaza etmektedir. Hükümelim şunu da ümit emek isler ki, burada açık ve dürüst bir zihniyetle alâka- dar tarafeynin gayretlerini ayol hedefe tevcih etmeleri suretile 20 mayıs anlaşma sının mesut bir şekli tatbik temin oluna- bilecektir.,, Fransız Hariciye Nazırının mukabelesi Bundan sonra söz alm Fransa hariciye OE AAERMA A, SİKŞ ! i i ğin tabi olacağı relimin 29 mayıs arlaşma- sı İle sarih bir surette malâm olduğunu ve simdi bu ahkâmın talbiki Jâzımgeldiğini ve Fransanın hem manda ve mesuliyeti- Dİ, hem Sancak statüsünü ve hem de San- çağın tamarhiyelini temin eden muahedeyi nazarı dikkate alarak ve mestliyetini müd rik olarak buna gayret edeceğini, ortada elehhüm kalmaması Kizimgeldiğini teki Türkiye elçisine spa bu sistem mekanizması hakkındaki telâkkisini izah elliğini ve bu meselede Milletler cemiyetinin tekdirine i- timat ettiğini, İntihabatın lârım gelen bü- tün garantileri tamamen haiz olması lâ- wmgeldiğini ve bütün snasım bilâlefrik kanastlerini serbestçe samimi suretle kor- kusuzca ifade etmek imkânı verilmesi lâ- ziımgeldiğini ve bu sahada ber türlü şüphe- yi izale etmek lürumunu ve İntihabalım Türkiye - Suriye arasındaki dostluğa ha- Jel vermiyeceğini ve intihabalın tam istik- Mâline riayet etmek arzusunda olduğu için bu intihabatın istikameti hakkında önee- den fikir o beyanından içlinap © ettiğini söyledikten sonra demiştir ki: “ Fransa ba şekilde hareket etmekle, Türkiye ile orasındaki samimi münasebet“ lerin İdamesine de yardım etmiş oluyor. Türkiye ile Fransayı biribirine böğlıyan dostlak şarkta siyasi vaziyelin en sürekli avapelerinden biridir. Bu mesele de gayretlerinin teşriki, umu- mi sulh davasına hizmet etmekten hali kal- miyacaktar., Halay komisyon Reisi ne diyor ? Delboslan sonru Hataya gönderilen ko- misyon reisi İngiliz M. Reld söz istiyerek kısa beyonatta bulunmuş ve her türlü ma lâmat ve İzahatı vermek üzere konseyin emrine made olduğunu ve herhangi bir şekilde kendisine ihtiyaç hasıl olursa ma- lömal vermiye hazır olduğunu ve Türkiye bükümeti tarafından ileri sürülen iliraz- lara şifahi veya tahriri mülalealarını kon- seyin münasip göreceği bir zamanda bik dirmek arzusunda olduğunu söylemiştir, Bu işte konseyin raportörü ( olan İsveç mürahhasi, konseyin bu içtimaına yetişe- bilmek üzere eğer Türkiye arru eder ve Fransa muvafakat eylerse komisyon ra- porunun konsey kararlarına muvafık bir şekilde tadil için bir şekti tesviye elde ede- bileceğini söylemiştir. Necmeddin Sadak, rüportörün teklif et- tât şekilde kendisile mutabık olduğunu ve Türkiye - Fransa mümessillerile bizzat ra- portörün müştereken lâzimgelen tadildtı yapmaları şeklini kabul ektiğini bildirmiş tir, Raportör bir iki gün zarfında bu tadi- lâtın yapılması için iakip olunacak prose- dür hakkında Fransaya raporunu verecek» tir, * Mısırda yeri başvekil o Mah 3 şuhntta parlamenl6 huzuruna çıkarak iti- mat reyi İstiyecektir. Hükümet programın» du, miktarı 40 bine çıkarılacak olan niza mi ordunun geniş takviyesi bilhassa mü- bim bir yer olacaktır. * Amerika Birleşik (o devletlerinin yeni Berlin büyük elçisi Vilson, dün Eerline doğru yolu çıkmıştır. * Sovyel hariciye halk o komiserliği ile Polonyanın Moskova büyük elçiliği arasın- da tnati edilen notalar ile; o Şepetovska « Zdolbunovo mıntakasında vukua gelen de- miryolu hâdiseleri tamamile halledilmiş ve mesele kapanmıştır. * İsviçre federal konseyi, hudut işleri- nin tansimi hakkında İsviçre ve Fransiz delege beyetleri arasında birkaç aydanbe- Ti cereyan edeti, müzakereler neticesinde hasıl olan anlaşmayı tasvip etmiştir. * Meyfada bir! Yahudi polis memuru ge- çen eyidide meslektaşı bulunan bir Arabı öldürdüğü için mahkeme bugün idamına karar vermiştir. * Alman otomobileisi Rosemeyer, Frank» Türt « Darmştad otomobil o yolunda sürat tecürübesi yaparken ölmüştür. Bindiği olo- mobil hızla giderken tekerleklerin yerden kalkması üzerine devrilmiştir. * Von Papen 39 sonkânunda Reichtazın açılma merasiminde hazır bulunmak üzere Almanyaya gitmiştir. * ZI sonkünunda Berlinde bir Alman ve Japon talebeleri klübü açılacaktır. Bu klü- bün gayesi Japon ve Alman talebeleri ara- sındaki dostluğu ve kültür bağlarını kuv- vetlendirmektir. Alman « Japon cemiyeti relsi amiral Foersler bu klübün fahri reisi olacaktır. * Ticaret anlaşmasının tecdidi için Ro- manya ile Yunanistan arasında müzakere- lere başlanmıştır. * Yunan prensi Nikolanın sıhhi vaziyeti ağırlaşmıştır. Viyanadan kalb mütehassışı Derckan çağrılmıştır. Prensin kizı, Yugos- Yavya prensesi Olga da yarın Atinaya gide- i cektir. * Alman siyasi mabfiller, Alman katolik» lerinin Budapeşte konferansına iştirakle- rinin Alman hükümeti tarafından yasak edilmediğini tasrll r di binnefis Boğazlar mukavelesi Baştaradı 1 iselde mayüllerinden bahseden yazı silsile - sinde, “Goga hükümetinin boğazlar | mukavelesinde bazı tadilât istemek niyetinde olduğunu,, bildirmektedir. Romanya hükümeti bu arzusu etrafm- da şimdiden Bulgaristanın, Lehista - nın, Macaristanın (717) müzaheretle- rini temin etmiş bulunmaktadır. Go- ga, hükümetinin girişeceği bu teşeb- büse İtalyanın müzaheret edeceğini haklı olarak sanmaktadır. ilâh.,, Zora gazetesi, bu yazının bir kıs- mınt Gaydanm Ciyornale ditalyada çı- kan yazısmdan almış ve bir kısmını da kendi mltaleası olarak ilâve et - miştir. Adı geçen İtalyarı muharriri Sin tar “naşiri efkârı,, olarak tanman ve Musolininin büyük itimadını kazan. mış bulunduğu söylenen bir gazeteci- dir, Bu zatm imzaladığı siyasi maka- lelerin çok defa, bizzat Musolini tara- fından yazıldığı da rivayet edilir. Sinyor Gayda, Goga kabinesi ikti- dar mevkiine gelir gelmez derhal Ro- madan Romanyaya hareket etmiş ve orada birçok mülâkatlar yapıp giz€- tesine göndermişti. Zora gazetesinin naklettiği iddiayı, Sinyor Virjinyo Gaydanım hangi yazı- sı arasma sokuşturduğunu heniz an- Yıyamadık. Fakat İtalyan gazetecisi bir iddiaya hak kazandıracak bir te- mayül göstermekte bulunduğuna inan- mak istemiyoruz. Boğuzlar üzerindeki ebedi hâkimi yetimizi mühürliyen mukavelenin bir buçuk yıl önce Mentröde imzalandığı mallmdur. Bu mukavelede tadilât ya- pılmasına mütemayil oldukları bildiri- len beş devletten ikisi, yani Roman- ya ve Bulgaristan, tamamiyle kendi ârzularıyla, hiçbir taraftan en ufak bir tazyik görmeksizin bu mukavele- yi imzalamışlardır. Hele dostumuz Romanya, Montrö müzakereleri esna- smda diğer devletlerden daha titiz münakaşalarda, taleblerde bulunmuş ve mükaveleyi bütün bu titizliğini “tasfiye,, ettikten sonradır ki imza #alâhiyetini murahhaslarma vermiş - tir, O günlemie Romanya murahhas - larmın, hattâ Romen gemilerinin ve- receği üç beş liralık “rüsum” Üzerinde dahi santim santim milnakaşa ettik- lerini ve ancak bu münakaşaları hal- Wi üzerine “kendilerini tatmin edil - miş addettiklerini,, bildirdiklerini he- tırlarız. Acaba Gogayı şimdi, hiç yoktan öyle bir istekte bulunmaya, ne, kim, nasıl bir sebeb ve lüzum tahrik ede- bilir? Bu satırları Sinyor Virjinyo Gay - danın, Romenyaya «it bir bakikati ortaya atmış bulunduğuna (nandığı- miz için yazmıyoruz. Yani dostumuz ve müttefikimiz Romanyadan bö; bir hareket ummuyoruz Eğer Ro- manyanm böyle bir dileği var idiyse, tabii olan yol doğrudan doğruya bi- zimle konuşması lâzımgelirdi. Acaba İtalyan gazetesi Romanya İle aramız- da nasil bir gayritabiflik vehmediyor ki, dostumuzun Leh, Macar Bulgar ve İtalyan müzaheretleri temin ettiğin - den dem vuruyor? Gelelim Zora gazetesine. Bu gazete- nin neşriyatı içinde “Bulgaristanm müzahereti,, kaydı ehemmiyet kesbet- mektedir. Eğer Zora, Gayda'nın makalesini iktibas ederken, hükümetinin fikrini istimzaç etmeyi de unutmıyarak bu kaydı koyduysa, Bulgaristanın bugün- kül dahiliye nazırı Nikolaydfin kalemi ve şahsiyeti ile, “kemali hürriyetie, ve alkışlanarak Montrö mukavelesine koyduğu imzadan şüphe etmemiz lâ- zımgeliyor. Bütün bu satırları bir şayiayı kar- şılamak için yazmış bulunuyoruz. Bu- nunla beraber bu şayis bir hakikati ihtiva ediyorsa - peşinen söyliyelim ki - bize vız gelir, Ve esasen yolu bu değildir. Montrö, Milletler cemiyetin de mukayyet bir “conventlon,, dur. Bunun muhtevası üzerinde herhangi bir iddia dermeyan: için makam gene Milletler » Cemiyetidir, Mü- yor Virjinyo Gayda, beynelmilel mat- buat Aleminde İtalyanm en salâhiyet- nin bu yazıları Rumanyada birçok te- maslar yaptıktan sonra neşretmiş ol- masma bakarak dahi, Goganm böyle | alya ve boğazlar mukavelesi İtalyan gazeteleri, Milletler Cemi- Ucuzluk programında yeni kararlar Hükümetin inhisar maddelerini u- cuzlatmak hakkındaki kararını tat - bik zamanı yaklaşmıştır. Bunun için alâkadar makamlar iş üzerinde ehem- miyetli tetkiklere başlamışlardır. Hayatı ucuzlatmak için sarfedilen gayretler arasmda, memlekette - yan- ış bir telâkki neticesi olarak - kendi sahalarında bir nevi pahalılık âmili telâkki edilen inhisar mamulâtınm daha fazla ucuzlatılması istenmekte - dir. Bu istekle beraber her sene dev- let hazinesine 45 milyon lira varidat temin eden inhisarlar hasılatının ek- silmesi de zaruridir. Çünkü hükümet, inhisarlar hasılatından milhim bir kısmını memleketin milli müdafaa ve nafia işlerine tahsis etmektedir. Ne- tekim, demiryollarımız inşaatında in- hisarlar varidatmın mühim bir his » sesi vardır, Bir taraftan inhisarlar hasılatmın eksilmemesi, hattâ artması, diğer ta- raftan cigara, tuz, içki, barut gibi çok istihlâk edilen maddelerin halk lehi- ne ucuzlatılması istendiğinden, key - fiyet plelâğe tedbirlerle halledileme - mektedir. Bunun için, inhisarlar ida- resinin bugünkü teşkilâtında ve ça » Uşma şekillerinde esaslı değişiklikler yapılmasına zaruret hissedilmektedir. Şimdiye kadar varidatmı tedricen art- trmak suretiyle hükümete ve malla» rmın cinsini ıslah ve fiatları her im- Yün bulduğu zaman indirmek sureti- le halka hizmet ederek çalişan inhi- sarlar idaresi, memleket lehine yapa» cağı bu mühim hâmle için çok esaslı bir surette hazırlanmaktadır. Ankaradan şehrimize gelmiş olan İnhisarlar Vekili Ali Rana da gehri- mizde İnhisarlar idaresinin bu hazır. lıkları ile yakmdan meğgul olmakta- dır. Mevsuk bir menbadan öğrendiğimi. ze göre, inhisarlar Idaresi, işletme fa» “Romanyanın Bundân bir kaç gün evvel ajanslar, “artik bu vaziyet dahilinde Romanya- da yapılacak bir işim kalmadı, geklin- de bir beyanatta bulunduğumu ve Ro- matıyadan ayrılmak üzere olduğunu haber verdiler. Sovyet elçisi, filhakika krala veda mektubunu vermiştir. Ve bügün Rus- yaya müteveccihen Romanyadan syrı- Jacaktır , Fakat Bükreş radyosunun dün ak- şam verdiği malümattan bu ayrlışm “gok, dostça bir hava içinde,, yapıldığı anlaşılmaktadır. Filhakika, Romanya Bagvekili Ok- tavyen Goga, Sovyet elçisi şerefine, Hariciye nezaretinde bir ziyafet ver - miş ve bu ziyafette, Rumen hükümeti erkânrndan bir çök kimselerle bütün el- çiler hazır bulunmuşlardır. O. Goga, şampanya kadehini Ru men — Sovyet dostluğu şerefine kaldır- mrş ve bu dostluktan sitayişle bahsettik- aaa a zaheret arıyanların müracaat ede - cekleri muhit de ancak “Cenevre dost- Tarı muhiti,, olabilir. Bu hâdiseyi dostlarımız arasmda yapılmak istenen bir tahrik addet - mekte ısrarımız vardır, inin bu toplantısmdan bahsetme mekte, hattâ cemiyetin admı bile an- mamaktadırlar, Maamafib, bugün ge len fransızca Le Temps gazetesi, İtal yan siyasi mahfellerinin bu husustaki noktai nazarlarını gu suretle hulâsa etmektedir: “Bazı devletlerin Cenevreye kurşı 0- lan vaziyetleri, bazı şartlara bağlıdır. Bu vaziyet Cenevre blokunun gitgide dağıldığını gösteriyor ve Avrupanm mukadderatını yeni bir bakış karşısı- na koyuyor. Türkiyenin dahi, vaziyeti şimdiye kadar olan vaziyetinden fark- K olacağı ümid edilmekte ve bu hu- susta İtalyanm boğazlara dair olan Montrö anlaşmasını henüz imzalama- İ dığı hatrlatılma ktadır. Binaenaleyh, İtalyanın Ankaraya, bu imkânm Tür- kiyenin Cenevreye karşı vaziyetine bağir olduğunu ima etmiş olması cok muhtemeldir. aliyeti tam rasyonel bir hale için tedbir almaktadır. Bu arada İPÜ* dai maddelerin tedariki, stokların B8” zırlanması daha modern usullere bağ” lanacak, imalât işlerinde maliyeti “| cuzlatmak için değişiklikler yapıl$ | caktır. i Idare, mamulâtnm kalitesinde © ufak bir değişiklik yapmamak Kar# rındadır. Fiatları indirdikten son” varidatta husule gelecek tenezzülü fazla satış İle temine çalışacak” Bunun için dahilde ve hariçte yeni #9“, tış teşkilâtı vücuda getirilecek ve İl km iştira kabiliyetine uygun ii ve fiatta yeni mamulât hazırlıyassk" tır. İnhisrlar idaresi, piyasaya i dığı Tiryski cigarası ile bir tecrbi yapmaktadır. Halk bu olgarayı tuts” sa yeni evsaf ve fiatta clgaralar 18“ zırlıyacaktır. Diğer taraftan hafif #£ kohil içkilerin ucuzlatılması ve diğ içkilerin yerine fstihlâkinin t e mukarrer olduğundan likör ve 878” flatlarmın yeniden yeuzlatrlmssi gö» meselesidir. Bu mamulâtm maliye hesapları Üzerindeki tetkikler i fiatlar yeniden indirilecektir. Bu ars”; da inhisarm sıhhi İspirtosi da DÜ miktar ucuzlatılacaktır. Kömür ve şeker de ucuzlıyaci” Ankarada, bütün vekâletlerden bi”; rer murahhası ihtiva eden “Mili yü runma,, İsimli bir komisyon teşkil tel dilmiştir. Komisyonda ayrıca l vekületinin murahhasları d& vardır Komisyonun en mühim vazifesi il yatı ucuzlatmak yolunda alınacak *€, birleri teabittir. şimdi üzerinde mesi olduğu meseleler kömür ve şekeri cuzlatma tedbirleridir. İlk tetkiki! bunun mümkün olduğunu göstermit tir. Ayrıca bu iki maddenin harici? de ithali için imkânlar ars! fi tadır, değerli ten sonra, “Dost Şairi, di Rumen milletinin ve nihayet yanın değerli şairi Goga,, nm relsb #aadetlerini candan temenni € Çin - Japon harbi Baştarafı kilitledikten sini üzeri gri yar” edeceklerdir. İngiliz Röyter ajansınıri Peinde” iyi bir membadan aldığı haberi ei Sovyetler Birliğinden Çine 600 gör” arabası ve 200 Sovyet ta; derilmiştir. Bir çok işçi ekipleri ip yetler Birliği ile Çin k kalâtr kolaylaştırmak için Sinkis# larmı tamir etmektedirler » *, | | tur. Bunlardan birincisi mıntakanın İtalyan müdafaa sına iki bomba atılmıştır. Bu İtalyan nöbetçileri tarafından za edilen bir Japon iplik kaprst önünde patlamıştır. zayii tur, Bombaların kimin tari gin , ne maksatla atıldığı malâm de göl” muştur? John Allison aklındaki bir yanında bulunan bir başk ve Japon jandarmalariyle ei merikalılara ait bir binada a radığr iddia edilen bir Çinli r kında tahkikatta bulurumak we yapılan ihtarlara rağmen her iki Amerikalıya da >” lerde Amerikan hi yari Dün Japon deniz pon askerlerine kışla ittihâ$ ei binanın arazisine girmişler a dir « a Burada nöbet bekliyen a muştur. Amerikanın Tokyo e kerlerinin, Japon işgali mekte oldukları “Bari? şiddetle protesto org Tsingtao sokaklarında bi” yapmışlar, Jâpon ayarli üzerinde w