3 Ağustos 1963 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 4

Günlerin getirdiği Yurttan Akisler İhaleler — On milyon dolarlık -90 milyon lira- bir lo- komotif ihalesi, bugünlerde bir takım çevrelerde en faz- la konuşulan konuyu teşkil etmektedir. Bunun başlıca sebebi, ihaleye giren amerikan firmalarından bilinin temsilcisinin "Türkiyenin en zorlu iş adamı" olması ve bir mağlübiyeti hazmedemeyecek hale gelmiş bulun- masıdır. Bütün su başlarına adamlarını yerleştirip türk iktisadı üzerinde bir nevi tekel kurarak imparatorluğu- mu ilân etme sevdasında görünen ve bunu sağlama is- tikametinde politik oyunlara da karışan iş adamı şim- di makbul sayılamayacak silâhları denemektedir. Bu silâhların başımda "ortaya bir takım laflar çıkarmak" gelmektedir. Lokomotifleri alacak olan, Devlet Demiryollarıdır. On milyon dolarlık kredi, Amerikan Yardımı o fonun- dan Türkiyeye verilımistir ve bizim tarafımızdan dolar değil, türk Birası olarak ödenecektir. Bu, büyük bir a- vantajdır. Ancak, amerikan kanunları gereğince bu ihaleye sadece amerikan firmaları (o katılabilmektedir. Yani kredinin, Amerikada kullanılması yardımın şart- larından biridir. İhale müddeti Ağustos ayının ikinci yarısında sona ermektedir. İhaleye üç büyük firma katılmış bulunmaktadır. Ancak bunlardan biri fazla iddia sahibi değildir. Öteki iki firma, böyle işlerde gayet tabii olan bir mücadeleye girişmişlerdir. Her ikisi de isimlerinin kulaklarda kal- ması için Türkiyede -hattâ Türkiyede çok okunan meş- hur Time mecmuasında- reklâm kampanyaları açmış- lar, kendi mallarımın daha iyi olduğunu duyurmaya çalışmışlardır. Teklifler görüldüğünde iki firmadan birinin Türki- yenin bütün şartlarına uyduğu ve kalite itibariyle daha yüksek lokomotif teklif ettiği, fakat bunun neticesi fi- yatının ötekine nazaran rakkam olarak yüksek olduğu anlaşılmıştır. Bu sahadaki tecrübesi daha az olan öte- ki amerikan firması ise bazı şartları kabul etmemiş, kalitesi daha aşağı lokomotif teklif etmiş, fakat bunun neticesi fiyatının ötekine nazaran rakkam olarak düşük olduğu görülmüştür. Demiryollarının teknik mütehas- sısları komisyonlar kurmuşlar, teklifleri karşılaştırmış- lar, İki ay uzun boylu tetkik etmişler, hangi lokomo- tiflerin alınmasının Türkiye için daha iyi (olacağım tesbite çalışımışlardır. Demiryolları bugün meri olan AKİS/4 ve yenisi Meclise sunulmuş bulunan İhale Kanununa tâ. bi olmadığından ve yeni kanunda da derpiş olunduğu gibi sadece fiyat düşüklüğüyle bağlı tutulmadığından böyle bir tercih yapmak imkânına sahiptir. Tetkik ne- ticesinde anlaşılmıştır ki, dış görünüşün aksine, bütün unsurlar hesaba katıldığında iyi lokomotifler ötekiler- den daha ucuzdur. Ancak teknik elemanların iyi lokomotiflere temayül gösterdikleri öğrenilip te raporlarının esasım bunun teşkil ettiği görüldüğünde, öteki firmanın temsilcileri bilinen şark usullerine başvurmuşlar, işe siyasi bir veçhe ver- meye çalışmışlar, bazı kudret sahiplerini veya yakın- larını imâ eder tarzda "O, onun hanımının akrabası; Öteki bunun ortağı; şu, şuna söylemiş" tarzında lâflar dolaştıırmaya koyulmuşlardır. Bunlar, bilerek veya bil- meyerek, basa gazetecilerin kalemlerine bile (o aktarıl- mıştır. Bununla güdülen gaye bir endişe havası yaratıp konuyu teknik sahadan çıkarmaktır. Ancak Hükümetin ve bilhassa Başbakan İnönü ile Yardımıcılarının tutumu şu olmuştur: Hiç bir tesir, kimden gelirse gelsin, bu ihalede rol oynamayacak, ka- rarı iktisadi veya siyasi kudret sahipleri değil, o alına- cak lokomotifleri kullanacak müessesenin yetkileri ve sorumlulukları çizilmiş teknik elemanları (o verecekler ve her şey halkın, umumi efkâsin gözü önünde cereyan edecek, hiç bir oyun perde arkasında oynatılmayacak- tır. Muhtemelen ihale neticelendiğinde, alınacak olan lokomotifler hangisi olursa -ihalenin kimin a ka- lacağının Hükümetce hiç bir önemi yoktu bunların tercih sebebini teşkil eden teknik raporlar anım es ve bu suretle bugünkü devir ile dünkü devir arasında fark bulunduğu bütün kafalara sokulacaktır. Bu, Meclise sunulmuş bulunan yeni İhale Kanunu- nun da bir nevi ön tatbikatı olacaktır, Dış Münasebetler — Newsweek mecmuası Türkiye- yi yakından alâkadar eden bir haber yayınlamıştır. Ore- gon Senatörü Wayne Morse dış yardımın hararetli bir taraftandır. Fakat Senatör Türkiyeden şikâyetçi, bulun- duğunu bildirmiştir. İddiasına göre Türkiye, NATO arı- laşmaları hilâfına amerikan askeri yardımından vergi almaktadır ve Amerika benzin ve sair mallar için 800