24 Eylül 1962 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 21

TARİH Naziler İktidar yokuşunda (*) Seresmann' ın ölümünden üç hafta sonra, o meşhur perşembe günü New York borsasında alabora olan fiyatlar, beraberlerinde Almanyanın iktisadi düzenini de alıp götürmekte gecikmediler. Kriz, bütün dünyayı Ama an büyük yıkıntılardan biri Almanya oldu. Bunda şaşılacak bir taraf yok- tur. Alman ekonomisi yabancı, bilhas- mektedir, bu mallar milletlerarası pi- yasada alıcı bulmaktadır, o bunların satışından elde edilen döviz dış kredi- yi uzun vadede az faiziyle ödemekte- dir! Almanlar çalışmaktadırlar ve re- faha kavuşmuşlardır. Wall Street'te o perşembe saba- hı fiyatlar altüst olunca, Almanya kalbe giden kan damarları tıkanmış bir vücuda döndü. Almanyaya akan sermaye durdu. Felâket bununla kal madı. Dünya piyasası da karıştı. bir şey satılamaz oldu. Alman mal- ları alıcı bulamadılar. Bir yandan ke- silen krediler, bir yandan vadesi ge- len eski kredileri ödeme zarureti, bir yandan ihracat yapamama yü- zünden gerekli ham maddeyi ve Al- manyanın muhtaç bulunduğu gıda maddelerini ithal edememe.. Bu üç ekono- Steres- mann'dan önceki hale (getirmekte i. Bu sefer, kendilerini enf- lasyona değil, normal düzene başa- rıyla ayarlamış bulunan fabrikalar durdu ticarethaneler kapandı. Alman sanayiinin istihsali 1929 ile 1933 ara- sında yarıyarıya düştü. Altı milyon iş- siz sokaklara döküldü. Hitlerin gö- zünü dikmiş olduğu, fakat markın stabilizasyonundan itibaren o elinden kaçırdığı orta tabaka, küçük memur- lar, esnaf, ufak tüccar tarifsiz sıkın- tılar içine düştü. Mali yön yön merikada başlayan krizin mali a- isleri de Avrupaya gelmekte ge- (9 Bu serinin ilk yazları 'Memle- ker", "Adam", "Darbeci", > "Kitap", "Politikacı" ve "Steresmann” ..baş- Ki AKİS'in 424, 425, 7,428 ve 429. sayılarında ya- ln AKİS, 24 EYLÜL 1962 İlk patlama Avusturyada ol- 1929 Ekiminde Boden Credit Ans- il bankası iflas etti. Banka, kısa vadeli yabancı Krediyi uzun vadeli olarak avusturya sanayiine yatırmış bulunuyordu. Wall Street'teki çöküş üzerine yabancı ve avusturyalı mi- diler paralarını çekince Boden Credit Anstald Viyananın en kuvvetli ban- kalarından biri olan ve Rothschild ailesi tarafından kurulmuş bulunan Credit Anstalt bankasıyla bir anlaş- maya gitmek sorunda kaldı. İkincisi birinciyi "ilhak etti". Ancak o da 1931 de iflas edince, kıyamet koptu. Halk bankalara üşüştü, çok geniş mikyas- ta para çekildi. Panik, Avusturyadan süratle Almanyaya geçti. Orada da halk kişeler önünde kuyruk oldu, ban- kaların sermayeleri gitti. Reicsbank bir müddet bunları destekledi. Fakat Reicsbank'ın da durumu par lak değildi. Yabancı krediler kesil- miş olduğundan dış ödemeleri kendi döviz stokundan yapıyordu. Stok, az zamanda güneşe çıkmış kara döndü. Banka, iç kanamayı durdurmak ie iskonto faizini yüzde 7e çıkardı. a rağmen bank alman bankalarını destekleye- mez hale geldi. Bu yüzden bir bü- yük konzem'in Nordwolle- Konzern'- in iflası üzerine Danat Bank da 13 Temmuzda iflasım ilan etti. Bu, pa- rası kalmamış bankalara yeni bir hü- cuma yol açtı. Hükümet, bütün ban- kaları geçici olarak kapatmak zorun- da kaldı. Hele 1931 Sonbaharında İn- giliz lirası da düşünce, vaziyet ta- mam oldu. Dünya para piyasası bü- tün a kaybetti. Almi , fırtınaya tutulmuş bir tekneye Bye Hitler, gemiyi ancak kendisinin selamete götürebile- ceği iddiasıyla ortaya çıktı. Bu sefer darbe yoluyla değil, Anayasanın hu- dutları içinde iktidarı istiyordu. iyasi durum V Çim başında, Cumhurbaş- kanı olarak Mareşal von Hinden- Hindenburg 1925'te, E- bert ölünce, Ordunun adayı olarak se- çimleri kazandı. Hindenburg 14 mil- yon 639 bin oy aldı, komünist rakibi Thaelmann ise I milyon 934 bin oy toplayabildi. Ama, merkezin adayı Marx 13 milyon 752 bin oy kazandı. Steresmann'ın ölümü üzerine ko- alisyon partileri, oSosyal-Demokrat Hermann Müller'in idaresinde hükü- meti kurdular. Tıpkı Steresmann gi- bi, Müller de Parlamentoda Weimar Cumhuriyetinin destekleri olan orta- nın solundaki ve ortadaki partilere dayanıyordu. Fakat iktisadi (o dura- Kömür kralı Kırchdorf Parasıyla yılan besledi mun bozulması ve sosyal meselelerin önem kazanması orta ile ortanın solu arasında görüş farklarının belirmesi- ne yol açtı. 1930 İlkbaharında işsizlik tazminatıyla alakalı kanun bütün al- man siyaset hayatında çok geniş he- yecana yol açtı ve dava birden ön plana geçti. Koalisyon ekseriyeti da- ğıldı ve Herman Müller Mart ayında istifasını verdi. zaman, Berlinde bir küçük hü- kümet buhranı başgösterdi. örtüsü Nif hareketinin, bir kütle hareke- ti olduğunda zerrece şüphe yok- tur. Kütlerin, almanlar için sempatik fikirler, hisler sembolü olarak ortaya çıktığı ve Nasyonal Sosyalizmin felse- fesinin köklerinin çok e bulun- duğu da doğrudur. Am çen bunca yıl SN "Hitleri 1930 ile 1933 arasında iktidara getiren bü- tün politika dalaverelerine ve entri- kalarına bakınca insanda ister iste- maktadır. Zira o yılların hadiselerin- de Hitler baş aktör olmaktan ziyade, birbirine girmiş başkalarının adilik- lerinden, küçük hesaplarından, bu- naklığından, hırslarından faydalanan kimsedir. Eğer o entrika çemberi Ber- linde bulunmasaydı Almanyanın ka- UL düşünülecek ve cevabı kolay verile- meyecek bir sorudur. Paris Üniversitesi Siyasal Bilgi- ler Okulu (o profesörlerinden (o Louis Chevalier durumu şöyle anlatıyor: ntrika çemberinin DEM von Hindenburg'tur. şal, rık çok yaşlıdır ve ih- ipli has kaprisleri vardır. A- 21