24 Aralık 1942 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 11
COM MEDİA TU LU A T DELL'ARTE SANATI VE |İYazan İliği RP ER LAMA Comdio dell''ARTE piyeşlerinin mevzuları dünyâ tiyatrosunun şah eserlerine tesir etmiştir. Tiyatıo sanatinda bu İtalyan komedilerinin 17 noi asırda bütün Avrupa sah- nelerinde mühim mevkileri vardır. Bir çok garp tiyatro yazıcıları Comdio dell'arte mevzuularından istifade ederen bir çok eserler yaz- . mışlardır, .Bizim tulüat sınıfıda karakter bakımından aşağı yukarı bir çok tarafları benzer fakat mü- him san'atkârlarının çıkmamış ol- maşı bizim tulâstı çok iptidai bir şekilde bırakmıştır. Buna sebeb tiyatro müelliflerinin o tarihlerde tüluat ile meşgul olmamalarıdır. Commedia dell'Arte ile meşgul olan muharrirler, pek eski zaman- larda tesis edildiğini, Susarion “adında bir tiyatrocunun Milât'tan tekiz yüz yıl önce Yunanistan da şehir: şehir dolaştığı bir devre te- sadüf ettiğini yazıvorlar. Lâtin tiyatrosu ile münasebet- leri deyince Ödmedin deli'Artenin TIâtinler tiyatrosu ile hiç bir mü- nasebeti olmaması demek değildir. Fakat doğrusunu söylemek lâzım gelirse birbirlerine olan bağlan zayıftır, Lâtin komedisi Roma impafs- “torluğu ile çökmüş, eğer yaşamışda bile çok sürmemiştir, esası putpe- restliğin ilâhlarına doğurduğu ve bayram günlerinde oynandığı için pek tabii olarak hristiyanlığın mu- halefeti ile karşılaştı. Kilise adam- ları onu kaldırmıya uğraştılar ve Barbarların istilâsı ile nihayet bul- du. Bundan sonra İtalyan tiyat- rosu hakkında bize pek az şeyler kaldı, Uzun asırların neticesi ola- rak evraklar yanmış veya kayb- olmuştur. VPner asırdan XIV'ücü asra kadar oynanan dramatik şekil kü- çük piyesler (faroe) ve bu nevi küçük komediler “idi. Fakat XIVW'üncü asırda İtalyan lisanı inkişaf etti. Dante, Petraroa, Boceacio Arioste onu en yüksek mertebesine çıkardılar, Bu Röne- sans tabiatiyle tiyatro üzerine te- sir etti ve bundan böyle, tulüat ve yazılı komediler yeniden can- landı. Arkadaşları tarafından şef seçilen henüz 22 yaşında Piccoloni adında bir aktör İtalyan komedi- sine yeni bir veçhe vardı, Denilebilir ki Commedia deli Arte adı daha ziyade tulüat ko- medisine bağlıdır. TULUAT KOMEDİSİNDE MEVZU Tulüat komedisinin mevznu 88- dedir. Birkaç kelime ile izah edi- leh senaryoyu, artistler sahneye çıkmadau bir defa tatkik ederler. Meselâ Paris'te 1769 tarihinde oy» nanan (Nen evel rivali amore) âşk rekabetle gelmez yahut Beveriksiz res- sam piyesi, İtalyan tiyatrosunda en ziyade oynanan piyeslerden bi- ridir. Senaryosu şöyledir : Sahne bir ressamın atölyesivi gösterir. Aktör Arleiguin'i gelip bulur, ve ilk önce tuhafına giden tabloları tetkik eder, tablolerın bir tanesinde bir şırınga resmi var- dır, Arleguin derki: Büyük İsken- der Durins'la harp ederken hasta- lığını tedavi için bunu kullanırdı. Başka bir tablo hüngür hüngür ağlıyan iki gözü gösterir. Arleguin izah ederek Tisbe'nin Pytame için döktüğü göz yaşlarıdır, der, Üçün- Çıkıyor : CAHIT SAFFET KAVUN RÜZGÂRI — Şiirler — eüsünde ise bir adam tarafından sürülen ve üzerinde sirke fıçısı bu- lunan bir el arabası görülmekte dir, Arleguin devam ederek işte: Phadto'nun harp arabası der, aşil aka diye sorar, atiarı görkmiyo; Çek Oh ! diye cevap verir, ahırda yemlerini yemektedirler. Aktör bu cevaplardan memnun kalmış görünür vekendi portresini yaptırmak ister, Arleguin -esvap ipek dibs ya- hut sade ipekten ml olmelı diye cevap verir ve ilâve eder. Çünkü fiat üzerine tesir eder, ve size söyliyeyim kl ben öyle u- tuz iş görmem, çünkü resmi yü parkeu önce kemiklerden, damar- lardan ve kıkırdaklardan başlar nihayet etleri ilâve ederim, sonrâ portrenin yağlı veya sulu boys işleme olmasını, manzum yahut neşir mi istediğinizi söylemelisiniz, İşte hepsi bu, azicık değil mif (Gülüşmeler). Commedia dell'Arte bu nevi üç bine yakın senaryo verdi. METOT TAHLİLİ — Eğer me- tod tahlil edilecek olursa müellif- lerin imuhayyilelerinin en yüksek bir şekilde olmaları lâzımdır. Çün- kü “artistler yüksek kıymette de, olsalar, herhangi bir metodun mu- vaffak olmamak korkusu vardır. Komedinin plânı kısaltılmış ol- duğu için artistler muhaverenin detaylarını bulmıya meobürdurler, Vaziyeti tetkik edelim: Everiste Cezhevardi der ki: “İtalyan komedicileri hergün bir şeyi ezberlemezler, bir komediyi oynamak için, sahneye çikmadan önce gözden geçirdikleri mevzu onlara kâfi gelir,,. Ricoboni hemen hemen âynı şeyleri yazmaktadır ve şöyle â mektedir: “Tulünt aktörlerin daha serbest oynamalarıbı temin etmek- te ve aynı mevzulu bir piyes ha- linde seyretmek imkânını vermek- tedir,,. ir j gi, © — Servetifünun — 2418
