5 Aralık 1940 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 8

İEKONOMİ| TÜRKİYEDE ESKİ SANAYİİN YIKILIŞI - VE Yeni Sanayileşme Hareketine Doğru Devamlı ve gayretli çalışmasiyle memleketimizin iktisadi hayatında büyük bir boşluğu dolduran ve ge- niş faydalar temin eden “ Ulusal Ekonomi ve Arttırma Kurumu . ta- rafından 1938 de bir cildi neşrolu- nan “ Halk için iktisadi bilgiler » isimli eserin ikinci cildi de bu sene neşriyat sahasına çıkmıştır. o AÂşağı- da okuyacağınız makale, Türkiye endüstri ve ekonomisin çok esaslı bir şekilde tedkik eden bu eserden iktibas edilmiştir : Garpte modern sanayi hareketi evvelâ İngilterede başladı. Bu ha- reketin ilk safbalarına sanayi inki- lâbı, yahut «sanayide inkilâp» da denilir. Sanayi inkilâbı, XVIII in- ci asrın gon rubundan itibaren başlayan bir sıra teknik icatların az zamanda tatbiki suretile, sans- yilin makinalaşması hareketidir. Bu tatbiklerin en başında buhar kuv- vetinden istifade gelir. Buhar kuv- vetinden istifade edilmeden, maki- nalar icat ve sanayie tatbik olun- madan evvel eski Türkiyenin de kendi ihtiyacına yetecek sanayii ve her sahada çalışan sanat müoi- seğeleri vardı. Bu sanayi, ya ev sanayii, ya dükkan sanayii, yahut- ta atölye sanayii - manüfaktür (1J halinde bulunuyordu (2). Bu sana- yi bilhassa şehirlerde ve merker- lerde inkişaf etmiş olmakla bera- ber, mahalli veya zati ihtiyaçlar- dan her hangi birini karşılayacak ufak mikyasta sanayi faaliyetleri ve elişleri, köylere ve ailelere ka- dar yayılmıştı. O saman meselâ İstanbulda ge- micilik, silâhcılık, dericilik çinici- ilk, halıcılık, dokuma. ve boyacı- Uk, kuyumculuk, tezyini sanatlar, (1) Müteaddit usta ve işçilerin bir arada çalıştırıldığı imalathane sanayii, me- selâ Dibakhâneler gibi. (a) Zaten makinaların icadından evvel garpta dâ sanayi bu şekilde idi. 30 — Servetifünun — 2311 Edirne ve Bursada ipek, Suriye şehirlerinde ipek ve pamuk doku- macılığı, bütün şehirlerde dibagat Ankarada yün ve tiftik, Tokatta bakır izabeciliği ve heman bütün büyük şehirlerde bakırcılık ve ku- yumculuk, Karadeniz sahillerinde bez dokumacılığı, Kastamonu ve havalisinde kendir sanayii, hulasa her tarafta ber çeşit sanatlar, hatta harice mamul mal gönderilecek se- viyede inkişaf etmiş bulunuyordu. Filvaki bu sanayi, daha XVI ıncı aşırdan itibaren garbi Ayru- pada başlıyan bir sınai uyanış ve kalkınış hareketinin tesiri altında tazyik görmeğe başlamış, fakat bu tazyik hiç bir zaman, makinaların sanayie tatbikinden sonra ve XİX üncü atrin boyunca görülen tahrip edici kudreti gösterememişti. Me- selâ, hatta XIX uncu asrın orta- larına kadar Türkiyede bala yerli sanayi yerli ihtiyacı karşılayabili- yordu. 1850 senelerinden evvel Türkiyenin ihracatı ithalatından fazla idi ve ihracat müddelerini daha ziyade mamul sanayi mad- deleri teşkil ediyordu. Fakat XIX unuu &srın ortalarından sonra Tür- kiye iktisaden süratle çökdü ve sailece ham maddeler veya gıda maddeler (Meyvaiar gibi) mustah- gili basitbir yarı müstemleke oldu (1k Türkiye Cumhuriyeti kurulur- ken Türkiye, adeta temamile &#a- nayileşmiş bir memleket halinde bulunuyordu, İğne, iplikten maki- naya, vagona, gemiye kadar ehem- miyetli ehemmiyetsiz her şey ha- riçten geliyordu. İstanbul ve Bur- sada gayet hafif bir ipek ve pa. muk dokumacılığı (Havluculük), ve bazı yerlerde ancak en fakir li) Türkiyede sanayim inkişafı. Hü- seyin Avni, Halit Güleryüz. İstanbul 1937. Bu broşürde Türkiyede sanaylin inhitat sathaların& alt bazı malu- mat vardır köylülerin ihtiyacını bile cüzi mik- darda karşılayabilecek iptidai bir bez ve pamuk dokumacılığı kal- mıştı. Dibagat inhitat halinde idi. Askeri fabrikalarla bazı değirmen- ler müstesna olmak üzere, makina ile çalışan işletmeler yoktu. Cümhuriyet bu vaziyet karşı- sında evvelâ serbest şartlar altında daha sonra da devletiu fili kuru- culuğu ve teşkilâtçılığı ile yeni bir milli sanayi tesisi için tedbirler almaya başladı. Bu tedbirler ev- velâ iki kısımda hulaga edilebilir: 1 — Yenisanayi teşvik kanunu 2 — Gümrük terifelerile yerli sanayii himaye usulü. Sanayii koruma kanunu mey- cut veya yeniden kurulacak sana- yi müesaeselerine hariçten soka- cakları ham maddeler için güm- rüklerde tenzilât veya muafiyet getirecekleri makinalar için de muafiyet ve ayrıca primler temin ediyordu, Bu kanunden sonra Tür- kiyede sanayii teşvik kanunundan istifade edecek müesseseler esaslı bir kontrol altına slındı. Gümrük himaye usulündede ha- riçten gelecek mamul sanayi mad- deleriue ağır gümrük resimleri ko- nularak bunların dahilde milli ma- mulâtile rekabet imkânlarını azalt- tı, yahu$ büsbütün ortadan kaldırdı. Devletçilik ve devletin sanayi programı Cumhuriyetten sonra devletin milli sanayi yolundaki faaliyetini başlıca iki safhada mütalea etmek iâsımdır, Birinci safha Teşviki aa- nayi kanunu ile başlar (1), Bu ke nun daha meşrutiyet devrinde çi- karılmış olmakla beraber ihtiyacı katiyen karşılayamıyan teşviki sa- nayi muv&vâkkât kannnu (2) liga etmiş ve yeni bir inkişafa yol aç- miğtir. (1) ği. &. 1087 tatfh ve 1065 numaralı. (â) 1. 1. 1999 tarihli.