5 Aralık 1940 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 11

— a yerine Uygur alfabesi kaim olmuş- tur, Üçüncü kitabeyi teşkil eden Tonyukuk kitabesi, evvelkilere ya- kın bir yerde, Bayın Çoktu mev- kiinde (o bulunmuştur. Tonyukuk şarki Gök Türk devletinin yeniden teessüsünden sonra (631) iki Hâkan zamanında iş görmüş ve Çintilerce tanınmış bir devlet adamıydı. Hat- tâ Çin kaynaklarına göre, Bilge Hâkan, Budist mabedi yaptırmak istediği zaman, Tonyukuk, devletin menfaati namına buna mani Ol- muştu. Tonyukut kitabesi henüz dikili olan iki taş sütun üzerine yazıl- mıştır. «Her iki taş üzerinde yazı- lar, Orhun kitabelerinde olduğu gibi, şakuli istikamette yazılmıştır; fakat aralarında bir fark vardır; satırlar Orhun kitabelerinde sağdan sola gittiği halde burada soldan sağa gidiyor. Tezyinatı da Orhun kitabelerinde olduğu kadar, san- stkörane değildir, yukarıya müte- veccih bir hatime gibi bir şey bu- rada yoktur» (5). Orhun âbideleri, Avrupa âlim- leri tarfından büyük bir ehemmi- yetle karşılandı. Bilhassa W, Thom- sen'in bu «esrarengiz» yazıları oku- masından $onra kitabenin kıymeti bir kat daha ertti. Thomsen, 29 İkinciteşrin 1893 yılında yazıları okumağa muvaffak olduktan sonra bu keşfini, ayni yılın 15 Birineikânunda Holanda İlimler Akademisine arzetti (6). Raporu,1894 de «Orhun ve Yenisey yazılarının deşifresi» adıyla neş- redildi ve metinlere 8id ilk tercü- meyi Radloff yaptı (1894). Bilâhere Thomsen de metinlerle terciime- lerini neğretti. 1899 da Rus âlimlerinden Me- liranski Gültekin âbidesinin metni İle Rusça tercümelerini neşretti. Thomsen evvelâ, Finlandiya Fin - Uygur cemiyetinin neşrettiği Yenisey kitabeleri üzerinde çalış- mıştış fakat Orhun yazılarının ke- şifle Çince metnin tercümesi, onun faaliyet anhasını daha ziyade art- tırdı, (b) Thomsen; Mogolistandaki Türkçe kitabeler, Türkiyat mecmuası, C. 8, 5, 110 (6) Thomsen, ilk defa 95 İkinciteşrin 1898 tarihinde teugri. Kültekin, Kök tengri, Türk tört, kün, yigirmi kelimelerini okudu. Thomsen ilk önce, 38 harften dördünün sesli, 34ünün sessiz ol- masına hayret etmiş ve fakat 86- sin, muhtelif şekillerde ifade edi- lişinin &henk kanunlarından ileri geldiğini anlamıştır. Orhun ve Yenisey yazılarının menşei hakkında başlıca â&ltı na- zariye mevcuttur (7): 1 — Helsingfos Üniversitesi Pro- femörlerinden Geykel tarafından vazedilen birinci nazariyeye göre, Orhun harfleri Run harflerinden doğmuştur. Türkler bu harfleri memleketlerini istilâ ettikleri İg- kandinavyalılardan almışlardır. Bu nazariyenin gerek Orhun ve gerek Run herflerinin bitişik olarak de- gil, ayrı ayrı yazılışlarından ileri geldiği muhtemeldir, Fakat bu na- zariye, bugünkü ilim âlemince he- men hemen kabul edilmiyen bir nazariye gibidir. 2 — İkinci nazariyeyi kuran Donner, Orhun yazılarının Bti, Frikya ve Likya yazılarile ayni cins- ten olduğunu söylemektedir. Eti harflerinin sayıitibarile Orhun harf- lerine benzeyişi, bu teori tarafları- nın mâzarı (dikkatini celbet- miştir, 3 — En çok kabul edilen üçün- cü nazariye, bizzat Thomşen'in na- zariyesidir, Thomsen'e göre, Yeni- sey - Orhun yazıları ya doğrudan doğruya Arâmi veya ayni menşe- den pehlevi harflerinden meydana gelmiştir. Fakat Thomsen, bilâhere bu nazariyeden vazgeçmiş, Orhun Orhun yazılarını &eien Soğd yazı. larına mensup olduğunu ileri sür- müştür. Bununla beraber gene şüp- he içinde kalmış Arâmi, Pehlevi ve Soğd yazılarının hiç birinden tamamile vazgeçmemiştir. Thom- sn'il ilk nazariyesi kıymetini büg- — Devamı son sayfada — (7) Bu hususta tatsilât için Prof. Fu- at Köprülü'nün Türk Edebiyatı Tarihi ile Ahmed Caferoğlu'nun Ülkâ'nün 4gnci sa- hifesinde münteşir Yenisey - Orhun harfle- rinin menşei meselez adlı makalesine müra- caat etmelidir. SIiINEMA Beyaz Perdenin Küçük sanat- kârı ne yapıyor ? ? vi Beyaz perdenin mini mini da- natkârı, yalnız küçüklerin değil, büyüklerin de pek sevdiği Şerli Templi artik 10 yaşına varmıştır. Küçük artist şimdi Holivutta yeni filmler için hazırlanmakla meşgul, Fakat, 1940 harbi Şerli Templi'nin de işlerini bozmuştur. Zira, bir se- nedenberi dünyanın bir çok yer- lerine film ihracatı durmuş bulu- nuyor. Holivud stüdyoları da eğki- ye nazaran daha 8z film yapmak mecburiyetinde kalıyorlar, Fakat, küçük artisti üzen şübhesiz bu de- gildir. Onu asıl üzen şey Avrupa- daki arkadaşlarının müthiş hava bombardımanları altinda geçirdik- leri tehlikeli günlerdir. 33 — Servetifünun — 7310 Ş