5 Ocak 1939 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 8

102 İlmi Etüdler: SERVETİFÜNUN Broglie'den çeviren : TALAT ERBEN (GEÇEN SAYIDAN DEVAM) vaka gibi kabule meobur kaldık- iarı halde gazların Sinetik nazari- yesi, nizamsız hareket halindeki Hüyük sayıda moleküllerin statistik ibkişafını nazarı itibara alarak, bu prensibi ilk hamlede ihata ediyor du. Sinetik nazariye, nazari fizik- sileri, cesim adette unsuru Ve 2y- rı (mon coordonnâ) mihaniki vitire- lerin statistik ve toplu hassalarını nazarı itibara almağa işte bu su- retle sevketti, Demek oluyor ki, Sinetik nazariye, ayni zamanda hem ihtimaller hesabının prensip- lerine hem de mihanikin umumi kanunlarına dayanarak bu hassaları sistematik bir şekilde mütalâş et- meği ilham ediyordu. Filhakika bu mütalâa evvela Boltzmann ve Gibbs tarafından yapıldı. Ve yeni bir ilmin statistik mihanikin ku- rulmasına ulaştırdı. Statistik mihanik yalnız Sinetik nazeriyenin bütün belli başlı ne- tcelerini yeniden bulmağa değil o ayni zamanda gazlardan başka molekül veya atomlar heyetine ve meselâ 'sulb cisimlere tatbik edile- bilen umumi neticeler beyanına müsaittir. Meselâ - bir T suhnetin- de bulunan çok büyük sayıda mer- kiblerden müteşekkil bir heyette enerjinin mevzuubahe sistemin muh telif serbestlik mertebeleri arasında bu mertebelerden her birinin v&- sati olarak T ile miitenasib ayni miktar enerjiyi havi olacak tarzda dağıldığını ifade eden - meşhur da- gılma davası bu cümledendir. Bu dava gazlare tatbik edilirse çok ealibi dikkat ve ekser hallerde ol- dukça iyi tahkik edilmiş neticeler — verir. Sulblere tatbik edildiği gulb cisimlerin yaulekül hsretlerinin u- mumiyetle 6 (kalori) ye müsevi o- Jaçağını (Dülong ve Petit kanunu) ve her halde aslâ 3 kaloriden aşağı olamıyacağını istintaca sevkeder ki bu previgiyonlar da ekser hallerde tahkik edilmiş bulunuyorlar. İstatistik mihanikin bu zaruri previziyonları tecrübenin koütro- lundan ekseriya muzaffer çıkmışlar ise bazan da gayrı kâfi görünmüş- lerdir. Meselâ gazların (sabit ha- cimdeki) hususi harareti aşağı 8u- hunetlerde nazariyenin icab ettir- diği tarzda tahavvül etmiyor. Bun- dan başka (elmas gibi) bazı sulb cisimler 3 kaloriden çok küçük bir molekül hararetine (malıktirler. Nazariye ile tecrübe arasındaki bu uygunsuzluklar endişeyi mucib idi- ler. Çünkü istatistik mihanikin usulleri o kadar ümumidir ki ibtal edilememeleri icab ediyordu. Bun- dan başka parlak bir şekilde tah- kik edilmiş bunes perviziyon ya- unda tereddüde mahal bırakruyan muvaffakiyetsizlikler de tuhaf gö- rünüyordu. Klâsik mihanikin ve dolayısile Boltzmann Gibbs'in ista- tistik mibanikinin makbul olduğu hududları bize öğretmek suretile vaziyeti aydınlatan koantaların keşfi olmuştur. Termodinamiğin neticeleri hak- kında, istatistik mihanikin verdiği tefsirlere göre termodinamik ka- nünları artık zaruri bir lüzum ha- linde değillerdir. Bu kanunlar ancak tahakkuka fevkalâde büyük bir ihtimaliyet ifade ederler. Me- selâ sabit suhunette tutulan mu- ayyen bir kabın ihtiva ettiği gazın termodinamik usullerile hesab edi- len tazyiki vey& antropisi mevzu şartlara, tekabül eden bu kemiyet- lerin ancak en muhtemel kıy: metlerini temsil eder. Bu en muhtemel kıymetler o derece en muhtemeldirler ki birbirine çok yakın olan adedler gibi pratikte yalnız onlar müşahede edilebilirler. Ani kuvvetlerin termodinamik ile hesab edilen en muhtemel kıy- metlere nazaran aksamaları (Fluc- taation) nazariyece mümkündür. Bu aksamalar ekseriya çok küçük veya müşahede edilebilmeleri ba- kımından çok nadirdirlemk Fakat bununla beraber bazı muvafık No, 2311—526 Modern Fizik muayyeniyetç değildir! — Lütfü Erişçiye — hallerde tezahür edebilirler. Meselâ bilindiği gibi, bir gazda kritik nok- tası yakınındakı kesafet aksamaları müşahedesi mümkün tezahürata meydan verirler. İstatistik mihanikin muvaffs- kıyetleri fizikçileri tabiat kanun- larını istatistik mahiyette telekkiye alıştırdı. Bir gazın tazyik veya antropisinin basit kanunlara uyması bu gaz kitlesinde çok büyük sayıda unsuri mihaniki vetirelerin mevcud olmasından ileri gelir. Termodinami- kin kanunları ihtimaliyet kanunları gibi veya doğrudan doğruya mü- taleası ve tafsılatile tahlili imkâu- sız olan atom eşeli hediselerinin ıstatistik netiçeleri gibi görünüyor- lar. Dibamiğin zaruri kanunları ve mihaniki hadiselerin mutlak muay- yeniyeti bu hadiselerin müşahede edilemez oldukları atom dünyasına münhasır kalırlar. Büyük eşelde ise onların yalnız muhtemel ve vasati neticeleri müşahede edile- bilir. İşte fizikçilerin dikkat nazar- ları ihtimaliyet kanunlarının ehem- miyetine ve hiç olmazsa bir çok hadiselerde müşahede edilen ka- nunların vasati kavunlar oldukları noktasına ilk defa olarak böylece celbedilmiş oldu. Aşağıda dalga mihanikinin bu temayülü daha ileri götürmiye ve unsuri partikülerde dahi müşahede edilebilen kanunların ihlimaliyet kanunları olduklarını kabule sevk- ettiğini göreceğiz. U Klâsik mihanikin muadeleleri, bir heyetin muhtelif aksamının hareket halleri ve iptidai andaki mevkileri bilindiği takdirde bu heyetin hareketini de tamamen tayin ederler. Böylece; bir korpus- külün her hangi bir iptıdai andaki sürat ve mevkii malâm olursa klâsik hareketi de tamamen biline- bilir. Bir heyetin haldeki vaziyeti hakkında bir mikdar malâm veril- diği takdirde bu heyetin istikbalini de çok kat'i biraşekilde evvelden