31 Mart 1932 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 14

* SERVETİFÜNUN No.1859—174 Einstein Nazariyesi Yazan : Bülent Nuri Geçen iki nüshadan devam ZEN Bütün bunlar yeni bir havanın yeni bir ufuktan enişidir. Binstein nazariyesini iki kısma ayıracağız. Birinci kısım, eter mefhumu hiç kale alınmaksızın vâzedilen <relativite restreinte» ve ikinci kısım eterin objektif mevcudiyeti kabul edilerek inşa edilen «relativirtö göndâralizde>.. Buraya kadar temas ettiğimiz kısımlar <relativit& resireinte» sahası dahilinde bulunuyor. Fitzgerald ve Lorentz kontraktiyonuna istinaden mekânın izefe- tini izaha çalıştık. Bu bahsi biran evvel katetmek için şuracıkta bir iki şey daha söyliyelim. Michelson'un «interfdrence> tecrübesi garip bir neticeye ü. Bu tecrübe dünya yüzünde ziyanın gerp-çark istikametindeki intişar sür,stinin şark-garp istikametindeki intişar sür'atine mutabık ve müsavi olduğunu söylüyordu. Bir sahrada iki top farzedelim, Bunlar tabiat tesirlerinden tamamen âri olarak aynı esnada, birisi şark diğeri garba doğru, aynı cesamet ve aynı süratte birer mermi atsınlar. Hiç şüphe yok ki bu mermiler müsavi mesafeler katederek dü- şeceklerdir. Şimdi, bu merminin saniyede 150 metre gür'ati olduğunu ve gidiş istikametinde saatte 60 kilometre yani saniyede 17,5 metre sürate malik bir zırhlı otomobile çarptığını düşünelim. Merminin zırha, teması anındaki sür'ati 150 metre değil, fakat 150*17,5 metre olacaktır. Otomobil aynı istikamette gideceğine menfi ecihete yol alaaydı bu sür'at 150—17,5 metre olacaktı. Acaba ziya da tıpkı bu mermiler gibi mi hareket ediyorf Şayet böyle olsaydı ziyanın membaına doğru oldukça yüksek sür'atle giden bir insan için ziya sür'ati saniyede 300.000 kilometre değil, lâkin mefruz İnganın sür'atini x diye alacâk olursak, 300.000— x kilometre olacaktır. Bu izabattan mühim bir netice çıkıyor, o da: Hiç bir suretle müteharrik bir vasıta- nın şür'ati zgiyanınkine ilâve veya andan tarhedile- miyeceğidir. Evvelee yazdığımız tren tecrübesi elbette ki hatırlardadır. Bize göre kısalmış gibi görünen tren seabü vagon dahilindeki yolcuya göre nasıldır? Yolcu iki kazık arasmdaki mesafeyi kısalmış göre- sektir. Buna sebep çok büyük sür'atlerle yapılan müşahedelerde eşyanın şekil değiştirmesidir. Taksim meydanı #hemen hemen bir daire şeklinde olduğuna göre çok yüksek sür'atle Beşiktaş-Kasımpaşa istika- metinde meydanın üzerinden uçacak olan bir tayya- reci onu bir daire şeklinde görmeyip 'bir «ellipser Kezalik sür'atin büyümesi nisbetinde idarecisi etrafındakileri sanacaktır. muhayyel bir otomobilin insan iseler cüce sanacaktır Mekân için şimdilik serlineceliiki bundan ibarettir. Zamanın izafetini teşrihe girişmeden Henri Poincar&- nin dâhi muhayyelesinin bir tasavvürunu kaydedelim. Bir gece zarfında kâinatı teşkil eden unsurların hep birden bin misli uzadığını düşünelim. Böyle bir halin farkına varabilmekliğimizin imkânı yoktur. Çünkü ölçülerimiz, ellerimiz, gözümüz ve karşımız- daki eşya aynı nisbet dahilinde uzamış bulunacaktır. Einstein nazariyesi, toprak tabakalarının aratında gizlenen fosiller galerisi kadar mütenevvi ve zengin bir müzedir. Bu eser, insan mubayyilesinin ve onun vücuda getirdiği tecrübelerin «kâinataın muazzam potası içinde eritilmiş, taktir edilmiş bir halıtamdır. Bir halita ki elmas kadar sâf ve korendor gibi sert bir terkip ki yeni ve lâyemut bir ilim yapısının beton temellerine destek olabilecek kudret ve rasanette.. İki muhtelif yıldızda zaman aynı sür'atle ilerlemez Zamanın air'ati yıldızın dönüş sür'atine ve kitlesine bağlıdır. Bir kronometre güneşte arz üzerinde işlediği sür'atten âsha yavoş yürüyecektir. Seri bir tren düşünelim ve geçeceği yol üzerinde muayyen bir mesafe dabilinde kronometre tutalım. 'Tren dahilindeki yolcuda da bir kronometre bulunsun ve onları aynı zamanda işletelim. Biz, yerdekilerin saatimiz 10 saniye kaydetmiş ise trendeki âlet (10—a) saniye gösterecektir. Burada a müspet bir adettir. Charles Nordmann kitabında şöyle yazıyor; Kendisini muşahede edene göre büyük sür'atle hareket eden bir mecırıdun doğuş ve ölümünü ayıran zaman, yâni hayatı çok uzun görünecektir. Filbakika eski bir hâkim: Hareketsizlik ölümdür demiş. İşte esas nazariye bu neticelerden çıkıyor: Bir cismin hakiki hareketini tayin edebilmek imkânsiz olup onun izafi hareketini diğer bir cisme nisbetle tayin mümkündür. Nazariyenin özünü böylece tesbit ettikten sonra «relativite göndralisder kısmına gireceğiz. Yalnız, bu yeni sahaya dahil olmadan evvel şimdiye kadar elde ettiğimiz neticeleri, fikirlerin toplanmasına yardım edeceği için, ve umumi izafet prensibinin kale mu- hafızları olan Einstein mihaniği, gravitation ve kitle ile bidayette teşekkülünü izah edeceğimizi söyledi- gimiz ziya intişarının bir manzdrasını çizelim. .