29 Ekim 1938 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 10

Sahife 10 Zonguldakta Sömikok fabrikasından bir görünüş Osmanlı imparatorluğu yükseliş dev- resinde iktisad sahasında zamanınm iktisadi vasıta ve tesislerini kullanış bakımından en ileri devletlerden biri idi. Fakat sonradan ihmal ve bakımsız. lık yüzünden çok gerilemiş hele Os- manlı imparatorluğu inhilâl devresin- de zamanının vasıla ve tesislerini is- timalde en geri bir cemaâi yığını ol. muşta. Bu zengin yurd, sadete bir ham mad- de kaynağı, sahipleri de âciz birer renç- per derekesine düşmüştü. 'Türkiye Cümhuriyeti asırların bozduğunu 15 de tekrar yapmış ve'yapınaktadır. Ticaretin inkişafı için alınan tedbirler İmparatorlukta hâkim olan zihni. yet tienreti ve tüccari istihfaf ediyordu. tcaret bayağı bir meslek sayılıyordu. Bununla ancak asker ve devlet memu- ru olmak şeref ve kabiliyetinden meah- um addedilen kimseler meşgul olabi- irdi, Cümhuriyetin ise, bu husustaki te. lâkki ve zihniyeti, imparatorluk za- manındakinden bambaşkadır, Cümhu- iyet, tcareti, milli iş bölümünde diğer şlerle müsavi bir seviyede kabul edi- yor. Atatürk bu telâkkiyi'göçen yıl bü- yük millet meclisini açtığı zaman irad ettiği nutukla şu beliğ cümleler ile parlak bir şekilde ifade etmişlerdir” «Tüccar, milletin emeği ve üretimi &ıymetlendirilmek için eline ve zeki. ana emniyet edilen ve bu emniyete Wi. yakat zöstermesi gereken bir adam- dır.» Cümhuriyet hükümetinin ticarete ve ktisadiyala verdiği büyük ehemmiye- i de Büyük Önder Atatürkün on altı yıl evvel kurmağa başladığı yeni Türk devletini tarif eden şu veciz cümlesi de çok beliğ bir surette ifade eder , Yeni Türkiye devleti, cihangir bir devlet olmayacaktır. Fakat yeni Tür- kiye devleti iktisadi bir devlet olacak- hir, Cümhuriyet Halk partisinin progra- mı, diş ticarelimizin tanşimini, "Türk parasının kiymetinin . korunmasını >saslı birer umde olarak tesbit etmiş- ir. Büyük Önder Atatürkün yüksek direktiflerini ve partinin umdelerini faaliyetine esas ittihaz çden dış ticaret politikamızın gaye ve hedefi, milli men- 'aatlerimiz, daima başta gelmek üzere dahili ve harici vaziyetlerin icaplarına uymaktır. Cümhuriyet hükümeli, diş ticareti- nizi bugünün milletlerarası mübadele tekniğine ve railli korunma siyasetimi- .8 uygun suretle inkişaf ettirmek su- relile İktismd Vekâletine bağlı Türkofisi xurmuştur. Bu plânlı çalışma sayesin. de islihsalâtımız ve imelâtımız sene İen seneye artmış,dış ticaretimiz de iünyada hükü * “cadi buhrüs na rağmen muntazam bir surette art- mıştır. Bunu anlamak için son beş s8- melik dış ticaret istatistiklerine bir göz caretimiz: (Aşağıdaki rakamlar üç sıfır ilâvesile okunmalıdır.) Sene. İthalât İhracat Fark Diştica- ler ret ye künu 1933 1934 1935 21486 5,359 7,038 170,838 118,939 184,684 74,676 96,162 86,790 92,149 88,823 95,861 1996 92,531 117733 (25,202 210,264| 1937 114379 137984 (22605 252363 Bu rakamlar, hali hazırın icapları- na uygun bir dış ticaret politikasının | iladesidir. Vekâlet dış ticaretimizi, İ esaslı surette inkişaf ettirmek gayesile mahsullerimizin istihsal safhalarından başlıyarak satışve sürümüne kadar geçtikleri bütün merhalelerde modem teknik ve modern zihniyetin hâkim olmasına çalışmaktadır. Bunun için müstahsil bir yandan teşkilâtlandırıl. makta, diğer yandan da mahsulün top- lanması, tiplere ayrılması, ambalâjlan- ması, sevk ve muhafazada Trasyonali- zasyonla da mallarımız işlenerek en cezri yoldan büyük hedeflere gidilmek- tedir. Bu gayenin temini için tağşişin men'i ve ihracatın korunması kanunu neşir ve tatbik edilmiştir. AKŞAM 15 yıllık “iktisadi faaliyetimiz 29 Teşrinievvel 1938 Ticaret filomuz sekiz misli arttı, kömür istihsali 2,500,000 tonu buldu 1915 senesinde memlekette senede 7,5 milyon istihsal yapan ancak 264 müessesa vardı 1938 senesinde falırika adedi 1394 ü ve senelik istihsalâtı 285 milyon lirayı buldu, bir kaç sene sonra 386 milyon lirayı bulacak Milli şirketler Memleketimizde hâlâ sigorta şirket- leri, bankalar tarım, kredi ve satış ko- operatifleri hariç olmak üzere anonim; Jimited ve kboperatif şirketlerinde faal bulunan 148,417,344 liralık milli bir sermaye mevcuttur. Halbuki Cümhu- riyetin ilânından evvel şirketlerde mev- cud sermaye ancak 61,669,250 liradan #baretti, 1923 senesinden 1927 senesi nihayeti- ne kadar 128,903,990 lira sermayeli 168 anonim şirket kurulmuştur. Limited şirket şekli, memleketimize Cümhuriyetin yeni ticaret kanunile girmiştir. o Şimdi (memleketimizde 18,157,000 lira sermayeli 214 limited şirket vardır. Tarım kredi ve satış kooperatifleri hariç olmak üzere şimdi memleketimiz. v 1 Ji, 16, taklı 67 kooperatif mevcuttur. Memleketimizde bugün 103 ecnebi şirket vardır. 1933 senesinde bunların adedi 71 idi ve kendi memleketlerinde-” ki esas sermayeleri mecmuu 2,239,927 lira idi. Ancak son beş sene zarfında memleketimizde 37 yeni ecnebi şirket kurulmuştur. Bu yeni şirketlerin ken- di memleketlerindeki sermayeleri ye- künu 73,000,009 liradır. İmparatorluk zamanında sigortacılık yalnız ecnebi şirketlerin elinde bulunu- yordu. Milli sigorta şirketleri ve sigor- tacılıkta nâzım rolünü oynıyan mili rTeasurans Cümhuriyet devrinde ku. Tulmuştur. - Cümhuriyet devrinde 3,700,000 lira sermayeli 8 sigorta şirke- ti teşekkül etmiştir. Cümhuriyet dev- rinde m ketimizde şube açmış ve faaliyetlerini diğer sigorta şirketlerine teşmii etmiş 12 ecnebi şirket vardır. Bugün Türkiyede çalışan ecnebi sigor- ta şirketlerinin sayısı 29 dur. Cümhuriyetin yarattığı sanayi Endüstrileşmek zihniyeti Türkiyeye, Cümhuriyet ile beraber girmiştir. Her sahada olduğu gibi endüstrileşme lü- zumunu da Büyük Önderimiz Atatürk! «Endüstrileşmek en büyük milli dava- larımız arasında yer almaktadır.» söz- lerile ifade etmişlerdir. İstiklâline tamamen sahip bir mil. letin ve 'Türk milletine yaraşır bir me- deniyetin, milli endüstri olmadıkça ya- ralılmasına imkân olmadığı ve endüst- rileşmenin Türkiye için hayati bir me- sele olduğu zihniyetini bu topraklara Cümhuriyet getirmiştir. Xeni fabrikalarımızdan birinin iç görünüşü Devlet, büyük sermayelere muhtaç olan sanayii kendisi vücude getirmek- le beraber, hususi sermayeye de sanayi») de geniş bir saha bırakmış, hususi te- şebbüsleri daima ve bütçe gelirinden fedakârlıklar yaparak teşvik ve hima- ye etmiştir. Hükümet, endüstrileşme davasına plânla hareketi esas ittihaz etmiş ve beşer yılık iki sanayi plânı tanzim ede- rek harekete geçmiştir. Birinci beş yıl- hk sanayi programına, dokuma, ma» den, selüloz, seramik kimya sanayii, ikinci beş yıllık sanayi plânına da dencilik, maden kömürü ocakları işlet- meleri, mınlaka elektrik santralleri, ev mahrukatı ve 5: yii ticareti, toprak sanayli, gıda maddeleri sanayi ve tica- reti, kimya sanayil, mihaniki sanayi ve denizcilik ithal edilmiştir. Hükümetin ana sanayii olarak birin- ci plânda kurulmasır »diği sanayi şubelerinden yakın zamanlara kadar hariçten vasati senede 775,000,000 Tiru- ık, yani umumi ilhalâtımızın yüzde kırk üçü nisbetinde ithalâtta bulunu- yorduk. Hükümet tesisatı, inşaatı, ve mütedavil sermayesile (90) milyon li- raya mal olan birinci beş yıllık sanayi programının tatbikini Sümer banla tevdi etmiş ve bu plân gerek mali, ge- Tek para politikasına tazyik yapılma- dan başarılmağa muvaffak olunmuş- tur. İkinci beş yıllık sanayi plârna gelin- ce, birinci plânın koyduğu ana csasla- ra uygun ve fakat sermaye ve. ckono- mik mahiyeti itibarile birinciden (aha şümullüdür. Nitekim birinci beş yıllık sanayi plânına göre 29 kadar fabrika inşası teklif edilmiş iken ikinci pi göre kurulacak fabrika sayısı yür' ge- çecektir. Bu ikinci plânın tatbiki neti- cesinde bazı sanayi şubelerimizde ihraç imkânları hasıl olması da mümkün- dür. Cümhuriyet devrinde endüstrimiz- | de vuku bulan muazzam terakki ve inkişafı göstermek için şu mukayeseli rakamları neştediyoruz: Saltanat ve Cümhuriyet dev- rinde sanayiin mukayesesi ğ > j i ; Tppe osössoyyu Cümhu- 1394 riyet sana- yi disa Bir kaç 1429 sene sonra Ölçü ve ayarlar Bugün memiekelimizde 135 ölçü fabrika ve imalâtanesi vardır. 1937 86 nesinde memleketimizde 354,019 ölçü imal edilmiş, hariçten 323,377 ölçü âle- ti getirtilmiş, 30,403 ölçü de tamir edit. miştir, İktisad Vekâleti elektrik, hava gan su ayar istasyonları vücude getir- miştir. 100,598 262726 285008000 136006 373/776 306600009 Kömür ve maden istihsalâtımız Merileketimizde seneden seneye maden kömürü istihsalâlı artınakta- dır. Tutulan istatistiklere göre 1937 öe- nesinde 120,000 ton linyit, 2,500,000 taş kömürü, 200,900 ton krom ma tihsal edilmiştir. Memleketimizde mevcud madenleri aramak için maden tedkik ve arama enstitüsü kurulmuş, toprak altı servet- lerini işletmek projelerini tatvik etmek vazifesi Eti banka verilmiştir. Maden arama enstitüsü Seyidömer linyit har- zasında 872 hektarlık bir sahada yap- tığı tedkikat neticesinden burada as- gari 84 milyon ton bir kömür hazinesi mevcud olduğunu meydana çıkarmış- tır. Şimdiye kadar Basbirinde, Van ve Mürefte civarında petrol araştırmaları yapılmıştır. Eti bank 1937 senesinde Guleman madeninden 50,900 ton krom çıkavımış- tar. Bu sene istihsal miktarı 100 bin to- nu bulacaktır, Ergani bakır madeninde 1937 senc- sinde cevher kütlesi Üzerinden 270,000 metre mikâbı toprak kaldırılmıştır. İzabehane sene souna kadar cek ve 1934 esinde saf bakır akıtı- lacaktır. Kuvarshan'da 1937 senesi ağustosunda ilk defa memleketle fenni şekilde saf bakır çıkarılmıştır. Keçiburlu kükürtleri işletilmekte, Keskin Molibden madeninde metrük te. sisat işler bir hale konularak buradan maden çikarılmaktadır. Değirmisaz madeninden çıkarılan linyiller ile Es- kişehir ve Kütahyanın kömür ihtiyacı temin edilmektedir. Divrikte bulunan zengin damarlı demir madeni Eti bank tarafından işletümeğe başlanmıştır. Şimdiden Karabük için cevher hazırla, ma ameliyatı hümmalı şekilde devam ediyor. Cümhuriyet devrinde leni is bitirile. Cümhuriyet, denizciliğe ve denizci- lik ticaretine de lâyık olduğu shemmi- yeti vermişlir. Devlelin deniz ticaret filomuzu arttirmak için 15 yıl içinde side ettiği netice şu iki rakamla ifade edilebilir: Sene Gayri safi ton 1923 274000 1938 219,586 Bundan başka 48,500 tonluk gemi in- $a ettirilmektedir. Bu yeni gemilerin bir kısmı limanımıza gelmiştir. 15 yılda denizcilik sahasında yapılan işlerin hülâsasını şu kısa cümleler et- rafında toplamak mümkündür. 1 — Ticaret filomuz sekiz misli art- tırılmıştır, 2 — Deniz sanayli yeniden kurulmuştur, $ — Personel yetiştirecek mektep kurulmuş ve tekemmül ettiril- miştir. 78 senedenberi memleketimizde bu- lunan Fenerler idaresi 500,000 lira taz- minat verilerek hükümetçe satın alın- mıştır. Sahillerimizde yeni fenerler si3 düdükleri, sığlık yerlere şamandıralar konulmuş tahlisiye istasyonlarının adedi arttırılmış ve cihazları tekemmül ettirilmiştir. İşte 15 yıllık İktisad vekâletinin kıs& ca İaaliyet biliânçosu budur. Ahmed Hilâl