3 Nisan 1941 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 14

Selçuk Kültür hayatı hakkında araştırmalar: SELÇUKLARDA maşuki Tusi ve Süleyman Türkmeni ile şeyh Arslan ve Ali Haririyi sayabiliriz. Bu babaların halk ara- sında bile nüfuzları bulunduğunu ve hattâ Selçuk sarayına kadar sokulduklarını sipehsalârdan öğre- niyoruz (1) On altıncı asırda hak- larında yapılan tenkil ve imha hareketine karşı (2) on yedinci asırda bulunduklarını Nurülhüdâ Limenitedâdan öğrendiğimiz Ka- lenderilerle, bu andığımız kitapta bilhassa adları geçen Hayderi, Cami, Şemsi, Bektaşi, apdallar ve şeytanların ve şeriat dairesini aş- maz görünce mevlevi, Edhemi gi- bi diğer tarikatların Anadoluda yerleşmeleri ve kökleşmeleri hep bu asırdadır. Bütün bu zümreler: inanış, giyiniş ve âyin bakımından birbirlerinden adetâ ayırt edile- meözler. Meselâ Kalenderiler; saç, sakal, kaş ve bıyıklarını tıraş eder- ler, başlarına 7 yahut 12 terekeli Tâci kalenderi giyerlerdi. Apdallar, baş açık gezerler ve kalenderiler gibi çardarp olurlardı. Hayderiler bıyıklarına dokun- mazlar, sakallarını tıraş ederlerdi. Bektaşiler de Hayderilerle ayni şekilde idiler. Fakat eski Bektaşi metinlerin- den evvelce bıyıklarını da tıraş ettikleri, gonradan bıyığa dokun- fi) Buzağu adlı bir Türkmen babası, sarayda Mevlânanın da davetli bulunduğu bir meclise davet edilmiştir. Sohbet esna- sında sultan, 'Buzaguye (Baba) diye hitap edince Mevlâna gücenip meclisi terkediyor. ve (O, kendisine başka baba buldise bizde kendimize başka evlât buluruz) diyor. (9) Bu imha hareketi, Kanuninin ilk devirlerinde olmuştur, Nişancı Mehmet pa- şanın tarihinde toplu malümat vardır. Yi- ne aynı padişahın devrinde kalender isyanı olmuştur ki babai isyan! gibi ancak impa- ratorluk ordusile bastırılabilmiş ve hacı Bektaş oğlu Kalender çelebi 985 hicride öl- dürülmüştür. Evvelcede Yavuz, İran sefe- ,rine gitmeden ve giderken rivayete göre (45,000) kişi öldürmüştü. 240 — Servetifünun — 232$ maz oldukları ve nihayet bıyık ve sakallarını bıraktıkları anlaşılı- yor, Şemsilerde Künkürei Şemsi denilen 12 terekli taç giyerler ve gardarp olurlardı. Bundan dolayıdır ki eski kitap lar, bunların hepsini Taifei Cavâ- lıkla ve Zümrei Abdâlân adı al- tında toplar. Yalnız mevleviler ve diğer kiâsik tarikatler, esas iti- barile bunlar tarafından temsil edilememiştir. Bununla beraber onlara da tesir etmişlerdi. Meselâ mevlevilerde hurufilik ve kalende- riliğin çok açık tesirleri vardır. Sikke üstüne çekilen İstevâ hu- rufiliğin tesiri olduğu gibi mevle- vilerde divane Mehmet Efendi (Sultanı Divani) ve yusuf sine çak gibi çardarp olanlar da vardır. Hieri yedinci asrın başlarında bütün bu apdâlân zümresi «Babai> adı altında toplayan baba Ilyas görüyoruz. Horasandan gelen ve bir müddet Amasyada Sultan Me- sudun yaptırdığı tekkede oturan baba İlyas, evvelce de adı geçen Ebülvefa Tacülerifinin yolundan- dır. Baba İshak adlı adamı, Sel- çuk imparatorluğuna karşı 635 hieride bir kıyaam hazırlamıştı. İsyana, çok çabuk alevlendi. Mer- kezi Maraş civarındaki Kefersud ve Şımşat olmak üzere az bir zarıanda Amasya, Tokat ve Malat- ya iavalisine şirayet etti. «Lâilâhe illâllah baba rasulil- lâh» diyen bu kesif Türkmen kitlesi, üzerine giden askeri kuv- vetleri mağlüp ediyorlardı, Niha- yet, 638 hicride Hacı Armağan Şahın kumandası altındaki impa- ratorluk ordunu asileri mağlüp etti ve baba İshak yakalanıp Amasyada idam edildi. Tarihlere göre bir müddet sonrada baba İlyas, kendi kulları elinde öldü- rüldü. Selçuk saltanatı parçalan- dığı vakit, baba İlyasın oğlu Muh: İLMİ lis paşa altı ay kadar Karaman- da galtanat sürmüş ve altı ay sonra kendişine uyanlardan Nu- riddini Sofinin « Karaman» ağlı çocuğunu tahta geçirip saltanat- tan çekilmiştir. Fuat Köprülü, Karamanlıların batıniliğini bun- dan istidlâl ederek Sünni Osman oğullarile uuyuşamamalarının se- bebini bu mezhep ayrılığına atf- etmek istiyor ki dikkate değer. On dördüncü asır sofi şöirlerinden olan «Garipname> sahibi Âşık paşa işte bu Muhlis babanın oğ- Iludur. Hacı Bektaş Veli Ananeye mazaran Nişaburlu olan Hacı Bektaş Velinin ismi Seyyit Muhammettir. Hoca Ahmet Yesevinin yetiştirdiği Lokmani Perendeden ve bizzat Hoca Ah- metten feyz almıştır. Onun emrile Anadoluya gelmiş, kurduğu tarika- tı neşretmiştir. Eilâki tezkeresine göre baba İlyasın halifesi baba İshakın has halifesidir. Yine aynı kitap, Mevlâna ile muasır ol- duğunu sarahatle iki vak'a zikr- ederek söylüyor. Bektaşi vilâyet- namegi de Hacı Bektaşı, Mevlâna ile aynı asırda yösterir. Aşık paşa zade tarihi, bu iki veşikayı tamamlıyor. Ona göre Hacı Bektaş Horasanden kalkmış, Baba İlyapa gelmiş (Amasya), oradan da Karaöyüke (Bektaşi vilâyet- namesinde Suluca Karahöyük - Şimdiki Hacı Bektaş nahiyesi) gelerek orada hatun anayı ken- dişine kız edinip oturmuş ve ora- da vefat etmiştir. Aşık paşa zade; Hacı Bektaşın şeyhlik ve müridi- likten fariğ meczup, budala bir aziz olduğunu söyler. Fakat bu söz, hacı Bektaşın eserleri, kur. duğu yol ve yaptığı işle telif edi- — Devami gelecek sayida —