21 Aralık 1933 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 11

No.1948—263 Bugüne kadar Türkiye'de banka işleri, şirket mu- amelâtı velhasıl ticari ve iktisadi işler gayri malüm ve pek sönüktü. Esasen Abdülhamit devrinde iki, üç kişinin bir araya gelip iş görmesi hayatları bahasına mal olurdu. Şimdiki gibi hürriyet ve serbesti olmadığı gibi bu gibi işler memnu idi. Memleketin ticaret ve ziraatinin, sanayi ve iktışadiyatının inkişafına im. kân yoktu. Ecnebi sermayeleri, müesseseleri, banka- ları memleketin yegâne İktısudiyatına ve meali işle- rine hâkimdi. Osmanlı bankası âdeta bir devlet ban- kası hükmünde ve devletin maliyesi onun âdeta mu- rakabesi altındaydı. O vaktin defterleri gözden geçiri- lirse devletin ve milletin zararına neler yazılmış ol- duğu ve bir devletin istiklâl ve haysiyetine muhalit ne muameleler yapılmış bulunduğu anlaşılır. Cumhuriyet bükümeti hâlâ mazinin bu mülevves işlerini ve faizli borçlarını temizlemek ve vermekle meşguldür, Bugün Cnmhuriyet devrinde, on sene gi- bi kısa bir zamanda bir asırda başarılamıyan işler başırıldığı ve bunca binlerce kilometre şimendiferler, güneler, köprüler, bataklık kurutmalar; irva ve İska ameliyatı, liman, rıhtım, gibi nafıaya ait işler, zira- ata ve ımrana aib işler fena istikrazlar edilmeksizin vw ecnebi şirketlere rerilmeksizin yapıldığı göz önü- ne getirilirre hergün yeni bir isimle meşdana gelen milli sermayelerin ww bankaların memlekette ne bi “ük iktisadi bir inkılâp vücude getirdiği anlaşılır. Ticaret ü iktisat sahasında ne mühim icraatta bulunulduğunu anlamak için #ücude gelen milli ban- kaların zaman vrsureti teşekkül ve vezaifini ve ser- mayelerile yaptıkları hizmetleri gözden geçirmek lâzımdır. Bu bankalar az gamanda çok büyük işler gör- müştür. Türkiye'de bankacılık tamamen Cumhuriyetin ma- lıdır, Evvelce gayet sönünk olarak bulunan Zirant bankasile Emniyet sandığı da Ancak Cumhuriyette pariamığtır. Ziraat Bankası: Malüm olduğu üzere Ziraat bankası Mithst Paşa merhumun eseridir. Fakat sermayesini arasıra maliye çekerek zayıf düşmüş ve kendisinden beklenen hiz- meti yapamamıştır. (Gene murabalfacılar ve tefeciler elinde kalmıştır. Son samanlarda iş mümkün mertebe takviye edilmiş ve köylünün pek çoğu bu tefeciler elinden kurtulmuştur. Ziraat bankası 1864 tarihinde memafi sandığı na- mile ilk defa Rusçuk'ta tesis olunmuştu. Üç sene sonra bir nizamname ile bu sandığın teşkilâtı mem- leketin her tarafına teşmil olundu. Sonra 1688 tarihli nizamname ile bu gandıklar birleştirilerek Ziraat ban- kasına tahvili olundu ve mevcut sermayeleri bir yere getirildi o vakit bankanın sermayesi 2.209.912 lira oldu. Fakat bu iki milyon lira da tamemen mevcut değildi. Çünkü : Hükümet istikraz yapırış ve paranın mühim bir kısmı hazine zimmetinde kalmıştı, Asıl bankanın memleketin ziraatına ve çiftçisine yapma- ğa başladığı hizmet Cumhuriyet devrinde başlamıştır. Bankanın germeayesi bugün 27.299.300 liraya baliğ olmuştur. SERVETİRÜNUN 55 Bankanın 444 numaralı kanun mucibince iki vür- lü sermayesi vardır. Biri 1924 senesi nihayetine ka- dar olan sermaye ki, sahipleri kaza, köy, kasaba manevi şahsiyetleridir. Diğeri de 1925 senesinden sonra ara zi vergisile tediye edilen menafiden ibarettir, Ziraat bankasının 1889 dan 1931 senesine kadar yapmış olduğu temettüün: 12.263.461 lirayı buldu- ğunu bilânçoları yazar. Ziraat bankası memlekette şubesi en çok olan bir bankadır. Bugün (54) şubesi ve sandık namile de (206) sandığı vardır. Binaenaleyh köylü memleketin her tarafında bu bankayı ve sandığı bulur ehven şeraitle para alarak işini görebilir. Fiatları dünya ahvali iktısadiyesinin tesirile düşmeğe başlamış olan hububatı hassaten bu gıdayı banka iyi bir fiatla iş- tiraya talip olmuş ve bu suretle menilekette büyük bir kırizin ve tehiikenin önünü almıştır. Bu hizmet pek büyük ve mühimdir. Hükümeti Cumhuriye ban- kayı böyle bir muamele ifasına sevketmekle tam halkçı bir hükümet olduğunu ispat etmiştir. Bankanın piyasadaki itibar ve kuvveti şununla sabittir. Bankanın mevduatı yekünu 1932 sensinde 14.347.000 küsur lirayı geçmiştir. 1928 senesindenberi bu mevduat bir nisbet mütezayide ile artmıştır. Emniyet Sandığı : Bu sandık emlâk esham ve tahvilât ve mücev- herat üzerine ikrazat yapan ve tevdint kabul eden bir müessesedir. Bu müessese diğer bankalar gibi is- konto ile, piyasa ile muamele yapmaz. Emniyet sandığı Ziraat bankasının tesssüsünden dört sene sonra yani 1868 tarihinde küçük bir sermaye ile tecessüs etmiş adı, sanı tanınmamış bİr müessese idi. Hatta çakmakçılar yokuşunda köhue bir hanın köhne bir odasında uzun seneler kalmıştı. Ovakitler üç ay- da bazan dört ayda bir maaş çıkardı. Türkler hep hayatlarını hükümet memuriyetine hasretmişlerdi ti- caret ve iktısat sahası ecnebiler, diğer anasırın elin- deydi. Deviet maaş vermek için dilenci gibi ecnebi ban- kalarının kapısını çalardı. İtibarı olmadığı için ya ce- vabı ret alır yahut ağır faiz ve şartlarla istikraz ya- pabilir ve bunun memleketin menabii iktısadiyesini karşılık gösterirdi. Cevabı ret alırsa Ziraat bankasiyle Emniyet sandığına el uzatırdı. Emniyet sandığından halkın mevduatından gizli para bile alırdı. Bunu vaktinde veremediği için bu müegseseler arasıra sar- sılırdı. Hatta bir iki defa sandığın iflâs etmek üzere olduğu şayıaları deveran etti, Masrafını iradına uydu- ramıyan, saraya para yetiştirmekten başka birşey dü- şünemiyen padişahlık devrinde değil böyle müessese- lerin daha kuvvetli müesseselerin yaşayabilmesi im- kânı yoktu. İşte bahsettiğimiz Ziraat bankasiyle onun zıman ve kefaleti altında yaşıyan bu müessese bu vaziyette idiler. Hiçbiri memlekete karşı olan vazifelerini ye- pamıyorlardı. Bu hal uzun seneler devam ettiği gibi meşrutiyet devrinde de inkişaf edemedilerdi. Emniyet sandığının da yarım asrı saltanat devri- — Devamı 58 inci sayfada —