25 Mayıs 1933 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 16
SERVETİFÜNUN No.1919 —234 Yazan: Çox -3 Öğüt (tenbih) — İşbu ekler (edat) kimi yerde de çok sevgi ve acımak biliklerinde kullanılır: — Anneciğim bana birçok şeker verdi. — Kadıncağız sokakta kalmış. örneklerindeki «anneciğim» söylentisi (sevgili snnem) ve «kadıncağız» da da (zavallı kadın) biliğinde kul- lanılmıştır. «— Alıştırma ( mümarese ) örnekleri» — Aşağıdaki örneklerde eşli ve eşsiz takıkları ayırı- nız ve on birini «çoklu» yapınız: At, turp, kola, Sami, kış, maşa, roza, Üsküdar, kedi, Aksaray, basma, kap:, oda, duvar, İskender, Bakırköy, deve, düdük, Ilgaz. Aşağıdaki yarılan ülüdklerdeki takıkları türesine göre küçültünüz : Ev, bahçe, köy, çakı, kardeş, kuzn, kız, pas, kire- mit, balık, kulak, dolap, Ayçe, Ayban, gemi, direk. Türkçe'de başka dillerde olduğu gibi dişilik (mü- ennes) ve erkeklik (müzekker) ayırt edilmez. Bu gibi gözler, kişilerden başka canlılardan ise «<dişi> ve «erkek» söylentilerini başa getirmek ister. <Dişi kedi, erkek koyun» örneklerinde olduğu gibi. — « Bağlama (izafet) o— İki takık yanyana gelerek ikisinden bir bilik çı- karmak ve daha açıkçası iki takığı birbirine bitiştirip yeni bir bilik bulmak yoluna türkçemizde <bağlan- ma (izafet) denir. Böyle birleşmiş takıklara da etakık bağlantısı (izafet terkibi)» ve yalnız olarak da «bağ- lantı» adı verilir. Bir bağlantıya iyice bakılırrm bunda iki syan (taraf) olduğu görülür. Bunlardan biri bağlar öteki de bağlanır, Onun için birincisinin adına «bağlıyan (muzafileyb)» ikincisine de «bağlanan (muzafje der- ler. Örnek için iki takık bulalım: Biri «taş» öteki .de «tekne» olsun. Burada «tag», her hangi bilinmiyen “bir taş, ni de Deden yapıldığı anlaşılmıyan bir 0 siki şöylentiden bir bağ- , İşte bu örnekte «taş» iİnrnris dır ki: bundan glduğunu anlağıs. ıl bağlandıkları» — - bağlananın 80- .nuna <ek» konulur. | 3 — Her iki yanda İalunmaz, olduğu gibi kalır. i —«bBirinci çeşit bağlantı yapmanın türeşi» — Her iki yanda olan söylentilerin düzeni yenlik TEKEŞ TÜRKÇE i em İvir. EE e yomu| yararı yasa ile & i Yazıların herbir korunmuştur di olursa. Bağlayanda «in» ve bağlananda «ir. Kalın olursa. Bağlıyanda «ın» ve bağlananda «i», İçinde «sü» ve «ö» gesi bulunan yenlik söylentiden olursa. Bağlıyanda «ün» ve bağlananda «ü- İçinde «u» sesi bulunan söylentiden ise. Bağla- yanda sun» ve bağlananda «u» ekleri getirilerek birinci çeşit bağlantı yapılır, Şimdi bunları birer örnekle de gösterelim: Bağlıyan Oo Bağlanan Örnekleri in i Sepetin içi ın 1 Dağın çamları ün ü Üzümün çöpü un u Koçun boynuzu gibi. Öğüt (tenbih): 1 — İşbu iki yanın son sözlükleri sesli olnrss bağlıyaanlarda eklerden önce birer «n> ve bağlanan- larda da bir «g» konur; <Ebenin küpesi, kapının kanadı, ütünün kötüsü, komşunun kuzusu> bu öğüdün örneklerindendir. 2 — Yan söylentilerinin &on sözlükleri «k» olursa bağlantılarda bu «k» lar kaldırılıp yerlerine «g» konulnr; «Çocuğun tabağı, gocuğun koltuğu, oğlağın da- lağı, ineğin kepeği (*|> dahi bu öğüte örnek olur. — Bir vuruşlu (hece) söylentilerde «k» lar de- gişmeyip olduğu gibi kalır: « Türkün bayrağı, okun yayı, ağacın kökü» bağ- lantıları örnektir. 4 — Yalnız bağlıyanlar eşsiz takıklarla da yapılır; «Edirne'nin peyniri, Bursa'nın geltalisi, Hasan'ın böreği, Tuna'nın suyu» gibi ki, burada: « e sa Bursa, Haşan, Tuna» söylentileri eşsis takıktıri — « İkinci çeşit bağlantı yapmak türesi »— Bu çeşit bağlantılarda bağlıyanlar olduğu gibi kalır. Yalnız bağlananların sonuna birinci çeşitteki türe gibi «ek» getirilerek başarılır. «Parmak izi, çamsakızı, bekçi davulu, kapı per- desi, kuş yuvası, yemek borusu, yastık örtüsü» örnek- lerinde olduğu gibi. —aÜçüncü çeşit bağlantı yapma türesi» — Bu bağlantıda yanların çeşidini, neden yapıldığını anlarız. Her iki yanda (en) getirilmez, yanlar olduğu gibi yazılır. Örnekler: «Taş tekne, bakır tepsi, tarak, toprak çanak> gibi ki: gümüş köstek, kemik — Bitmedi — 19) İstanbul düzenince işbu <g> lar «ay: ye yakın bir sesle okunur.
