22 Eylül 1932 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 8

264 SERVETİFÜNUN No.1884—199 Almanyada son siyasi vaziyet Ne isteniyor ? ve ne olacak ? Berlin Darülfünunundan YAZAN: Halil Şaban İçin için büyüyün siyasi ve iktisadi buhranın pat lak verdiği tarih geçen senenin temmuzuna tesadüf eder. O zamanlar Baltık sahilinde bulunuyordum. Bir gün banka gişelerinin kapandığı ve hiç bir su- retle tediyatta bulunnlamayacağı ilân edildi. Artık ıçin için kabaran iktisadi buhrana hükümet vaz'iyet etmek mecburiyetini hissetmişti. Filaki ovakte gelin- ceye kadar Brüning kabinesi muhtelif kararname- lerle vaziyeti mehmaemken düzeltmek veya idame siyaseti takip etmişti. Netekim de ta çekildiği tarihe kadar ayni siyasete gadık kaldığını göstermiştir. Ha- kikaten bu karar- nameler meselesi Brüuiug' in 8i- yasi (şahsiyetini tebarüz (ettiren vasıftır. Hatta V. Papen de kısmen bunu idameye tâ rafdar olmuştur. Bankalar bir- aç gün kapalı kaldı. İktisadi va- ziyet yüz üstü durdu, gazeteler Reichsbank Oo ile Danatbankaları - nın alman borç- larını verebilecek mali kudreti kay- bettiklerini yaz- dılar ve bu işe bir nihayet vermek zamanının geldiğini ilân ettiler. Her almanın ağzın- da dolaşan almanyanın fransa ve müttefiklerine da- kikada 89 alman markı gibi bir para vermesinin ne kadar haksız ve milleti bugünkü feci vaziyete sokan en büyük bir mesele olduğunu bağırdılar. İşsizlerin adedini gösteren rakamlar her gün tezayüt ederek gazetelerde çıktı, bu adet altı mılyonu bul- muştu. Hitler bu sıralarda yorulmak bilmez azmile ve gâh tayyare ile hâk otomobille öteye beriye koşarak verdiği nutuklarile millete bu meselenin vahametini anlatıyor ve halktan helâ böyle şeyler vermekte de- İkinci defa feshedilen Rayştag meclisi içtima halinde iken vam eden hükümete nasıl tahammül ettiklerini soru- yordu. Filhakika onun bu nutukları Nazi'lerin gon- raki vaziyetlerine çok büyük tesir yapmıştır. Brüning bir taraftan yeni kararnamelerle dev- letin sakat iktısadi vaziyetinin deliklerini kapatmağa çalışırken diğer taraftan da — İialyayı ziyaretinden "sonra — alınanyanın bugünkü vaziyetinde borç ver- mek kudretinde olmadığını söyleyecek kadar bir kudret gösterebildi. Ku büyük bir hadise teşkil etti Basel'deki internasiyonalbank ta teşekkül eden he- yet almanyanın hakikaten böyle bir vaziyette olup olmadığını tetki- ke koyuldu, neti- cede iktısadi vazi- yetin sakat git- mekte olduğu te- beyyün etti. Bu sıralarda amerika cumhur reisi (Hoower'in meshur bir senelik moratoryomu mey dana çıkıyor. Ho- ower &on iktisadi vaziyetler müng- sebetile harp bo- rçları tediyesinin bir sene tecilini kabul ettiğini ilân etti. Bu müddet bu sene temuzun- da bitecekti. A- merika almanya dan doğrudan do- ğruya alacaklı olmadığı balde bu işi almanyatın lehine yapıyordu, çünkü almanyanın tediye kudretinin olmamaşı demek itilâf devletlerinin harp borçlarını alamamaları ve binnetice de amerikanın eline para girmemesi demekti, Bu bir fedakârlıktı. Franz baş vekili Laval ametiksya gitti Hoower'le konuştu ve bunun ancak bu seneye raci olduğunu, paraların ertesi senelerde kemafissabık alınabileceğine dair larının alâkası yoktu. u meseleler arasında terki teslihat meselesinin tahdidi teslihat şeklinde gittikçe ehemmiyet peyda