3 Eylül 1931 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 6

210 SERVETİFÜNUN No. 1829 —144 Felsefe bahsi: Estetik Düşünüşler Şöpbe yok, ki düşünüşlerimiz arasında en ziyade bizini olan ve bütün ruhumuzuü İhuensivetini üzerin .de üksettireni, güzellik bukkındaki telâkkimizdir. Bu bize en yakın varlığı temas eden düşüncelerimizi ererken şeslmizin ihtizazlarında gahsiyetimizin İmi- gası titriyor gibidir. Güzellik o deree bizimdir ki önü tahayyül ve terennüm öderken, ohtü #everken kendimizi tamamile hür hissederiz. Çok kere bu müp hemi, seyyal ve ilâhi duygu üzerinde münakaşaya. ta» hanimül edemiyecek kadar kıskancızdır. Bu kıskanç hk rahonan muhtelif asırlar ve muhtelif ülkeler am- sindi ne muazzam tecellileri vardır! İbtidâi zamir larda dini bir alımoster içinde birleşmiş diğer iytimai kıymetlerle berâber rüşeymi bir hayat vaşıyan esle- tik kiymet yavaş yavaş beliren #alsiyetlerde felseli esaslar buldu; felsefi görüş insan zeküsinin hayata karşi yaptığı hamleler, kazandığı zaferlerle irisanlığı imanların sökün ve muvazeneşine kavuş- turdu. Hayatın hör şeyine minf veren bu zeki ham- İsleri insani teokâmülün snahatlarıdır. Ben burada güzelliğe nit telâkkilere, estetik zevk hakkındaki düşünüşlere aadece taribi veseri bir yazar atfede- ceğim Güzellik felaelesi mânâsinda «Tstetik» tabiri ilk defa olarak Batimgarten «1714-1700 tarafından kullamıldı. Estetik üzerine yazdığı eser Wolf felsefesinin mühim bir boşluğunu doldaruyor ve estsniki yeni münâsile başlıbaşına bir felsefe disiplini haline sokuyordu. Bstefik kölimesi Yunanüada düymuük milujsina gelen bir kelimeden iştiknk ve bu itibarla ihenslar nazariyesi mmünüsm! ifade eder ve Kani dr onu bu münâda telâkki etmiştir. Hattâ Critigue de lo rai- son puro - Aklı malızım tenkid - unvanlı eserinde ilisas 'nazarizesini ihtiva eden kısmına #ansrendental Tsiş- tik ismini vermiştir. Fakat Bawmgarlen kelimenin iştikaki manasını kendi #iatemine göre takyit eder ve güzelliği ihsaslarımızdan gelen bilginin en mükem; mel şekli olarak nazarı itibara alır. Kami bir yerde bu mefhümu OBaiwgarlen tarafından telâkki edilen manasile kullanmakindadır () Bu itibarli Kantır TE) Critigme of Juemeni, â Yasan: Muslih Ferit noktai nazarından estetik tabirinin birbirinden farklı iki manası vardır. Jant bilgi ünzeriyosinde estetiği hussi idrak hakkındaki içtilindi ve mesleki şeklinde telâkki etmiş halbukisHükmün tenkidirnde güzelliğin temaşasından doğan zevke dair bir nuzariye olmak üzere feysif etmiştir. Bu estetik kelimesi Herbert «1716-1841» tarafın. dan daha başka ve daha geniş bir günül ile küllü nilmiştir. Herbant muşeri vicdanın bütün mühtevasım bütün kiymet hükümlerimizi ihata eden bir felsefeye «estetik adım vermiştir, O, bu süretle bütüm ahlâki ve bedii problemleri bir mihver etrafında toplamış oluyordu. Fakat estetik kelimesinin manasını nlika- dar eden ihbtilâflerın önüne geçilmiştir. Asrımızda estetik demek güzelin we /elsojfesi demektir ve ilim halinde teşekkül Etmek ilzere bülünüyor. Estetik kelimesinin kullanılmaya başlin- ması miabeten yeni olmakla beraber bügün önün mevzuu olan güzellik ve safı'nt çok eski filozolların zekülarını üzerine çeken kudretli bir tesiri haiz dir, Eflâtunlaymedtli dinloglarından birinde Hippias Mujor dü gözel mefhümunu münakaşa eder, Aşkin çok yakından alâkadar gördüğü güzellik fikrinden bühseder, telmihler yapar. Aristo, çok meşhur olan poelik isimli eserinde şiiri san'atların billkasa trajedi nin esaslarını çizen bir mazariye vücnmle getirdi. Horaca,Ars poctica yi yazarken Ariştannn fikirlerinden çök istilade etti. Tarihin bugüne intikal ettirdiği mazinin hayatiyeti içinde insani zekânın güzellik karsısında almış olduğu çok enteresan vaziyetleri gö teren iki mühim eser vardır ki bunlar du Veoplatanist filozof Plofinuş un risaleleridir. Orta zamanın skolus- tik felsefesinde ara sıra estetik mevzua temas eden iddinlara raslayoruz, Fakat hissi hayatın en zengin inkişafı gösterdiği on sekizinci asra gelmedikçe gü- gellik hissinin tamamile ilmi ve olgun bir tetkikini bulamıyoruz. İngilterede Shaftesburu <1671- 1713» estetikle nh- lâk mezceden bir felsefe yaptı. İskoçyalı Home ve Burke estetiki psikolüjiye istinat ettirmek istediler, Bü Son mütefekkirlerin Alman filozof ve şairleri üzerine çok derin tesirleri oldu, On yedinci, on seki