15 Haziran 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 11

-.. 15 HAZİRAN — 1937 Başvekilin harici ve da _HABE.R—'ARşıın postast hili siyasetimizi izah eden nutku Büyük Millet Meclisinin dün - "'j toplantısında ruznameye da - il maddelerin müzakere ve ka - ulünden sonra Başvekil İsmet İ- Nönü şu nutku söylemiştir: Muhterem arkadaşlar, Çok feyizli çalışmanıza ara Vermek üzere bulunduğunuz bu - günde, hükümetin dahili ve hari- Sİ siyaseti hakkında yüksek hu - Zürunuzda ufak bir hulâsa vap - »Mağı vazife sayarım. Bu hulâsa - lan sonra eğer, yüksek tasvip ve teşvikinize bizi lâyık görürseniz. #izden itimat reyi istiyeceğim (Sü rekli alkışlar). Evvelâ harici siyaset üzerinde Ütün münasebetlerimizi mümkün| o!d'lıî.l.ı kadar acık yürekle ve hiç- ir noktasını saklamayarak oldu- ğu gibi söylemeye calışacağım. Ha Tici münasebetlerimiz üzerinde mşularımızla — münasebalımızı irer birer saydıktan sonra, umu Mi siyaset esaslarımızı izah ede - teğim. Sovyetler Birliği ile münasebalımız Sovyet ittihadı ile mün A tımız dostane ve samimanedir attâ son zamanlarda bu dostluk Yeni bir samimiyetle canlanmış - tır. (Bravo sesleri alkışlar) Son Zamanlarda Sovyetlerle aramızda bilâkis soğukluk bulunduğunu dü Şünenler ve farzedenler için bu kadar açık bir surette söylemem İki hayreti mucip olacaktır. Bu sefer gerek M. Litvinofla yakın * dan konuşuşumda ve gerek yeni Sovyet büyük elçisinin Ankaraya Dlişinde temaslarımız iki memle bket arasmdaki dostluk rabıtala Tının her iki tarafça hakiki kıy - Meti ile takdir edilmekte olduğu hu nazarımızda bir kat daha te telli ettirmiştir. (Bravo sesleri. alkışlar). Arkadaşlar aramızda soğukluk Reçtiğini farzedenler, şimdiye kar dar olan tecrübelere kâfi derece * de dikkat etmemiş ve bizim siya * setimizin hususiyetini iyice kavra Mamıs olanlardır. Politikamızın İstiklâli, siyasi ve coğrafi vaziye * timizin hususiyetleri bize kendi * mize mahsus bir takım faaliyet - ler göstermektedir ve daima gös | terecektir. Bu hususiyet bizim ta: ahhütlerimizle, müesses dostluk - larımızla ve ilk gündenberi yakın bir dostlukla biri birimizi takdir ettiğimiz Sovyetlerle münaseba - tımızla aslâ taarruz etmemiş ve taarruz etmiyecektir. (Bravo ses - leri ve alkışlar). Hariciye Vekilimizin yapacağı seyahaller Arkadasım Dr. Aras yüksek tevec. €üh ve itimadınızla bugün ehliyet ve Salâhiyeti bir kat daha teoarüz etmiş olarak yakında Bağdadı, Tahranı ve Moskovayı ziyaret edecektir. (Alkış. lar), İrakla münasebetlerimiz, samlmiyet Ve dostluk mahiyetinde göscerdiği iyi tecelliyi her fırsatta bu memleketin #fkârı umumiyesi tebarliz ettirmiştir. Iİrakın inkişafı ve terakkisi ve bi- Zimle iyi münasebetler beslemek husu Sundaki azim ve dirayetini bu memle. ket kemalile takdir etmektedir ve dâi. Ma da edecektir. İranla, esaslı, köklü bir surette Mevcut doatluk münasebet'erimiz ve mniyetli hislerimiz meclisi âlide son Bünlerde tasdik olunan ehemmiyetli Tuahedelerle bir kat daha sağlamlık Peyda etmiştir, İranın terakki yolun- da attığı bilyük adımlar, Türkiye hal. tnim hayranlığını ve takdirini daima Mucib olduğu gibi İran . Türkiye mü- Nasebetlerinin ve yakın Rardeşlik ra. taları hissiyatı içinde inkişafını bü Memleket dalma takdir ve mnuhabbet İslerile karsılamıstır ve karsılıyacak. Arkadaşım Dr. Arasın bu seyahat esnasında Kâbile kadaf gitmesini ve bizim orada da doatluk hislerimizi ya- kından ifade etmesini isterdim. Mad. | di imkânsızlık bu sefer onun seyaha- tinin Kâbile kadar uzamasına imkân | bırakmıyor, Fakat bu sözlerim büyük meclisin Afgan milletine karşı dlan dostane hissiyatını tebarüz ettirmek için iyi bir vesile oldu !se bahtiyarım. (Alkışlar). Şüphe yoktur ki, Hariciye Vekilimiz Kâbikde Efganlı dostlarımızı ziyaret €t mek için eline geçecek ilk fırsattan isti fade edecektir. Ingiltere ile münasebat İngiltere ile münasebetlerimizin ha. kiki bir dostluk ve emn'yet hislerine müstenit olduğunu söylemek benim için bahtiyarlıktır. İngilterede bulun - duğum zamanda İngiliz milletinin en salâhiyettar ricalinde memleketim hak. kında samimi dostluk hisleri müşahede ettim ve en salâhiyettar rical İngiltere- nin Türkyie hakkında beslediği ııuıirrjS ve ciddi dostluk hissiyatını memleketi. me getirmemden memnun olacaklarını bana izhar etm'şlerdir. (Alkışlar). Yalnır vesmi mahafillerde değil, hususi mahafillerde de memleketimiz hakkında itimat ve sempati gösterilmek- tedir. Sulh davasında İngilterenin takip öttiği hattı hareketi, zihniyetimi. ze uygun pulmaktayız. Memleketleri - miz arasındaki, itimat hisleri, aradaki münasebetlerin İnkişalı için ve beynel . milel sulh davasında ve emniyet hava - sında kıymetli bir âmil olarak mücssir olmak için çok faydalı olacaktır. Italya ile münasebat İtalya ile siyast münasebetlerimiz çok iyi haldedir. İktisadi münasebetle . rimiz inkişaf etmektedir. İtalya ile mü- nasebetlerimizin en yi halde bulunma. st bizim ciddi emelimizdir. Akdenizde bütün devletler arasında suitefehhüm - lerin izale edilmesi, ihtilâf sebeplerinin ortadan kalkması ve Akdenizde iyi mü. nasebat havasının bütün — politikalara hâk'm olması bizim Ciddi arzumuzdur. Arkadaşlar, memleket - bildiği gibi bütün dünya da bilir. ki, Akdenizde ermniyet ve istikrar bizim İçin çok kıy- metli bir mevzudur. (Bravo sesleri, al. kışlar,) Akdenizde emniyet ve İstikrarı tev- lit ve temin edecek her türlü tedbirleri bu memleket iyi kabul ile karşılıyacak- ter. Fransa ile münasebalımız Fransa ile münasebetlerimizin hayırlı ve mes'ut inkişafı hakkın da Hariciye vekili arkadaşımız ve hatipler bundan evvelki mevzuda söz söylemek için fırsat buldular. Fransa siyasetini idare etmekten birinci derecede mes'ul olan zat- larla yakından Türkiye ve Fransa arasındaki esaslı emniyet ve bü * yük politika mevzularını açık bir surette görüştüm. — Arkadaslarım, Fransanın mes'ul ricalinde ve Fransa büyük meclisinde ve Fram sanın efkârrumumiyesinde şahsi - yet sahibi olan yüksek kıymeti haiz bütün ricalinde Türkiyeye kar sı dostluk beslemek ve Türkiveye karşı iyi münasebet beslemek hu susunda ciddi bir arzı ve kanaat gördüğümü söylemekle bahtiya - rım (Alkışlar), A Fransa ile aramızda xson za - manda çıkan Hatay meselesi var" di ve hüdnt emniyeti üzerinde bir takım hâdiseler çıktı. Hatay meselesi Milletler Cemiyeti kon * seyi kararile ve brsün tasdik bır yurduğunuz — muahedelerle kat'i neticesini almıştır. Benim zan - nımca Hatayda vardığımız neti - cenin asıl kıvmeti bu meselenin iyi bir svrette hitam buldeuğu hakkın” da zihinlarimizde hasıl olan ka - naattir. Beynelmilel meselelerin halli hususundaki mı elerde üzerinde değil, bilhassa zihinler - de kabul olunmasıyle kıymeti ha- | sıl olur. Onun için Türkiye Hatay meselesinde varılan — neticeleri > kat'i bir tasfiye addetmektedir. Muahedelerin hakkile tatbikini | istiyoruz Hatipler, hükümeti, muahede- lerin şurasından burasımndan ten - kit etmek için fırsat buldular. Fa- | kat yüksek heyetiniz gibi bütün millet ve bütün âlem dikkat etmii tir ki, nihayet bütün hatiplerin ü- zerinde birleştikleri nokta, kâğıt! üzerine koyduğumuz esasların sıdk ile, hulüs ile takip olunması; üzerindedir. Demek ki, şimdi bu hissi hulâsa ederek ben de söyle- yeyim ki, biz Cemiyeti Akvır!-ıdn varılmış olan neticelerin hakkiyler ve hulüs 'le tatbik olunmasından lkıııı:n)hiçbir şey istemiyoruz. (Al- ışlar). ?"Xxkııdaşbu_ muahedelerin hulüs ile tatbik olunması her şeyden evvel imza edenlerin hüsnü niyetlerine bağlıdır. Size biraz evvel Fransa ile Türkiye arasındaki sıcak havayı ve | Fransanın mesul ricalindeki hulüsu | ilade ettim. Bu halde bu Hatay üzerinde var dığımız anlaşmaların hulüs ile tatbik olunması için ne kadar unsur tasavı vur olunabilirse bu anda o unsurla- rin hepsi elimizdedir. Bir takım, mümkün olduğu kadar hafif tabir kullanmaya ve aramaya çalışacağımı vaziyetten haberdar olmayan ve ni« hayet vaziyeti bulandırmakta türlü saika kapılmış olan siyasetçilerin Mltaygy aP a ygapoiBATA T gy0 NRyyyagazİRARI e yçayy g! 329 reyle Hükümete itimat beyan edildi Ankara, 14 (Hususi) — — Büyük Millet Meclisi bugün (dün) — ruzna- mede bulunan diğer maddelerle be- raber, Hatay anlaşmasının tasdikine dair olan kanun lâyihasını müzakere ve kabul etmiştir. #Bu münasebetle Huricıye Vekili Hatay Anlaşması hakkında, Başvekil İsmet de memleketimizin dış ve iç siyaseti üzerinde birer —nutuk söylemişlerdir Hatay anlaşması müzakeresi esna- sında birçok mebuslarnnız süz almıy Jar ve Sancağın mülki — tamamiyetini tekeffül eden muahede ile anlaşma ve merbutatının tasdikine aid kanun mevcudün ittifakiyle tasdik- olunmuş tur. Büyük Millet Meclisi Başvekilin izahatını 329 reyle ve mevcudün itti- fakiyle tasvib ederek hükümete itimad beyan etmiştir. — Riyaset makamının bu neticeyi bildirmesi üzerine «ürekli alkışlar arasında kürsüye gelen Başr vekil İsmet İn tnları söylemiştir: Arkadaşlar, yüksek itimadınız bizi veni pir kuvvetle teçhiz - etmektedir. Türkiyenin bütün kutvetlerini kud: rvetli elinde topfıyan Büyük M isi emanel ettiği İcra kuvvetini kabiliyetimizle iyi Bir yolda takib etmeye, tatbik etmeye çalışacar fımızdan emin olabilir. (Şiddetli al- kışlar). Bu müzakereler sonunda Teşkilâ- tresasiye kanununun 14 üncü madde- &i mucibince Meclis — içtimninim her sene davetsiz toplanma tarihi olan ikinciteşrinin birinci pazartesi günü- ne talik edilmesi hakkında Dr. Cemal Tunca tarafından verilen takrir okur narak tasvib edilmiş ve Baskan Alr dülhalik Renda #zalara beşinci dev” renin ikinci içüima senesinin son topr Tantısma nihayet verildiğin! — bildir- miştir. gea MN pygyag3p TTT gzT yi LNE N Tyyyyoygı A Tatıgy | memleketlerile olan siyaseti Cemiyeti Akvamda verilen karardan sanra sükünette olmadıklarını ve bu süküneti bozmaya çalıştıklarını gö- rüyoruz. Hatiplerin bu husustaki 'endişele- ri yalnız Büyük Meclisten değil, memleket muhitinden de bize akset" mektedir. Muahedelerin tatbikinden emin olacağız Burada müsterih olmak için bazı noktaları göz önünde bulundurmak faydalıdır zannederim, — Kabül olu- nan muahedelerin tatbiki — vazifesi bugün için Fransaya düşüyor. Bur gün taahhüt ettiğimiz muahede ile Hatayın tamamiyetinin her vasita ile mabfuziyeti Türkiye ve Fransa- ya düşüyar, Nihayet bu esaslar Ce- miyeti Akvamın müzaheret ve işti" gal sahasıdır. Hatta eğer hukuçular tabiri caiz görürlerse mesuliyeti altındadır. De- mek ki biz alâkadar olanların kuvvet ve hüsnü niyetlerile bu muahedele- rin tatbik olunacağından emin olacar Biz ve nihayet bütün vasıtalar çare- siz kalırsa ve hakikaten siyaset tah- ripçileri bütün bu beynelmilel akid- leri hiçe sayacak kadar tecavüz fikir. leri gösterirlerse en nihayet Cemiye- ti Akvama iltica etmekten de geri kalmayacağız. Bugün oradaki vazi" yet Cemiyeti Akvamın kabul ettiği tesbit ettiği esaslar dahilinde emni- yetin hüsnü tatbiki, Cemiyeti Ak- vamı teşkil eden bu kadar milletin Müşterek kefaleti ve taahhüdü altın” dadır. Sükünetle sölediğim bu sözlerin içinde Hatay için yaprlan anlaşma- nn behmehal - ve hulüs ile -tatbik olunması için kâfi müeyyideler mev- cuttur, ümidindeyim. Esasen hatip" ler gibi milletimiz de Suriye halkına karşı hakiki teveccüh ve muhabbet. le mahmüldür. Ben, bu vadide Su- riye halkıma karşt Türklerin hassar siyetini göstermek için kıymetli fır- satlardan istifade ettim, Şimdi o mevzuda tekrar hararetle söz söyle- mek için ahval ve şeraitten kâfi de* söyliye- mem amma kanaatim odur ki Mik letler hakiki menfaatlerini nihayet siyaset adamlarma ibram ve icbar ;—'İcccklcrdir. » Bravo sesleriğ alkış- lar, * Hudut ihtilâfı Hudut üzerinde, Türkiye . Suriye hududu üzerinde çıkan — hadiseler bir takım muhabereleri intaç etti ve onlar dahi ilk temaslardan sonra iyi bir yola girdi. Ümidimiz zaten esasta iki dost memleketin hududu üzerin- de emniyetin mevcut olması prensi” bine hiçbir ihtilâf yoktur. Mesele bu- nün iyi tatbiki için Fransa - ricali ile biz aynı kanaat ve ciddiyetle bu işi takip etmek kararındayız. Balkan memleketleri suülhe bağlı Başvekil bundan sonra Balkan timize ge- devletin aramızda açık onun hükümlerile - bir sşıh davası için bağlı., olduğumuzu Sny!emiş ve Balkan memleketlerin- deki seyahatta gördüğü bu dost- luğun tezahüratından memnun ol duğunu ilâve etmiştir. İsmet İnönü, sözlerine devamla şöyle demiştir. Dört Balkanlı devletin ayrı ayrı cephelerinden dolayı vakit, vakit görülen hususi politikalart onların Balkan antantı taahhüdleri üzerinde vaziyetlerinin hafif veya zayıf oldu- ğunu zannettirecek propagandalara sebebiyet vermektedir. Bunu görür yoruz, amma buna ingnmayın. En yakın temaslarımızla anlıyoruz ki, çerek “dört muahede ve şüiren sulh idealire samimi ve sa” bittirler - Bravo sesleri, alkışlar. * Türkiye - Bulgaristan Bulgaristan komşumuzuu, evvelce de bir iki münasebetle huzurunuzda arzettiğim gibi. Balkanda 2elhu mur hafaza etmek ve diğer - komşulariyle iyi münasebetlerini artırmak için gös terdiği hüsnüniyetleri biz. yakından ve en salâhiyetli ağızlardan — işittik. Bulgaristan bizimle hususi bir mua: hede ile bağlı olduğu gibi, Yugoslav- ya ile de bususi bit müahede ile hağs lhıdır. Bulgaristan, Yunanistan ve Ro- manya ile münasebetlerini de bu bale getirmek kararında olduğucu — söyle- miştir. Bu arzularını Türkiye yalmız teşvik eder ve elinden geldiği kadar teshil eder, Şüphe yok ki Balkanlaıda Bulga- ristanla diğer komşuları arzammda — sı cak dostluk havasının teessüs etmesi ve bütün Balkan devletlerinin söyle* dikleri gibi ciddi ve iyi nmiyetli bir dostlük voluna girmesi hepimiz için sevinçli bir emel ve Avrupa sulhu i« çin bir mesnettir. Bulgaristanla aranızda, şimdi ter ferrüata girmek istemiyorum. — mille- timizin hassas olduğu mevzular ma- lümdur. Aramızdaki münasebetlerde yekdiğerimizin — hassas noktalarına dikkat etmnekte ve iyi dostluğu inkişa€ ettirmekte menlaatlerimiz müşahede ettik. Görüyorsunuz ki, tün esaslar, devletler arasında söz o" larak katedilen bütün mesafeler ha« yırlı ve iler . Bunun iyi bir suret- te Tatbikikinin her iki memleketin menfaati olduğumu takdir - ediyor ve tekib edivorur. Dahilt vaziyetimiz Dahili siyasetmiz üzerinde tek mesele olarak eskiden Dersim dedi- ğgimiz Tunceli vilâyeti hadiselerinin esasını ve bugünkü vaziyetini huzu” runuzda efkârmmumiyeye açıkça bildirmek isterim. Büyük Meclisin malümudur ki hükümet iki seneden beri Tunçeli mıntakasında hüsusi lâhat programı takip etmektedir. Bu program, bu mıntakayı medeni- leştirmek için bütün vasıtlarla ve hususi hükümler - dahilinde orada geniş bir çalısma telerruatını ihtiva etmektedir. Bunu şimdiye kadar orada kanuna muhalefetten kuvvet ve zevk almış olan bazı reisler iyi karşılamadılar. Islâhat, programına mukavemet ve muhalefet etmek is- tediler. » Bu Bizi, tarihini tam söyliyemi- yorum, mert nihayeti . nisan bida- yetlerinde hususi askeri tedbirler al. mayı icap ettirdi. Orada şunu dü- şündük, mukavemet eden ve hü- kümetin ıslahat prorramma muha- lefet eden mmtakada ne — yapmalı- yız? Simdiye kadar olan Dersim tecrübeleri, orada hükürnetin bir em rine kar$ı muhalefet olunca mühim bir kuvvet topliyarak © mıntakada ciddi tedibat yanmak - ve bırakmak. Biz — buna “Sel seferleri,, dadik. emle'setin bir tarafında bir hâdise çıkımcı onu kuvetli bir surette ve sel halinde gelip geçmekten bir fayda hasıl olmıyacağı kanatinde bulun. duk. Biz muhalefet edenlerin mu- kavemetlerini bertaraf ettikten son. ra kendi prograrmaırm'zın hiç bir şey olmamış gibi takip olunmasını esas- İt vazifemizden saydık. Dersimde bugünkü vaziyet .Bugünkü vaziyet sudur: Ora * da ıın_dırmı ve hükümet kuvveti tamamiyle tecssüs etmiştir. Tun * celinde ıstlahat programı olarak düşündüğümüz tedbirler fasıla görmeksizin devam etmektedir. Yol yapıyoruz, mektep vapıyoruz, karakol yapıyoruz. Bir iki ay müddetle bu işlere fasıla gelmiş olan yerlerde tekrar bu işlere baş- ladık. Simdiye kadar bu harekât ve faaliyet esnasında orada ciddi leş oldu.