1 Ocak 1990 Tarihli Commodore Gazetesi Sayfa 19

DONANIM KURSU-6 Geçı-.n sayıda basit transistör devre- leriyle tanışmış ve bunların işlevleri- ni görmüştük. Bu ay ise Op-amp'lara ve sayısal entegre devrelere değinece- Bir zamanlar elektronik mühendis- leri zamanlarının çoğunu transistör- lü yükselticilerin tasarımı için harcı- yorlardı. Bunların en zoru ise kuplaj transistörü kullanmayan doğrudan kuplajlı yükselticilerdi. Doğrudan kuplajlı yükselticilerin avantajları frekans bantlarının geniş olması, çok düşük frekanslı sinyalleri ve hatta DC gerilimleri bile yükseltebilmeleridir. Yani girişe çok küçük bir DC gerilim tatbik edildiğinde çıkıştan daha bü- yük bir DC gerilim elde edilebilmek- tedir. Ancak bias gerilimde meydana gelebilecek en küçük bir değişiklik çı- kış geriliminde büyük değişiklikler meydana getirebileceği için çok dik- katli olarak tasarımlanmaları gerek- lidir. Bugün bu zahmetlerin hepsi geri- de kalmıştır, çünkü artık entegre dev- re şeklinde hazır DC yükselteçler her yerde bulunmaktadır. Bu işin nasıl yapılacağını daha önce transistörleri incelerken görmüştük. Bildiğiniz gi- bi bir silikon parçasının direnci ya- bancı maddeler ile kirletilerek istenil- diği gibi değiştirilebilir. Yine silikon plakaların üzerlerini oksitle kapla- mak ve bunun da üzerine bir metal parça koymak suretiyle kondansatör elde edilebilmektedir (MOSFET'lerin GATE'leri gibi). Silikondan elektro- niğin 4 ana elemanı (diyot, transistör, direnç ve kondansatör) elde edilebi- leceğine göre bunların birarada imal edilerek komple devreler elde edilme- mesi için bir neden yoktur. Aslında bu fikir transistörün bulunuşu ile or- taya çıkmıştır, ancak o günlerin tek- nolojisi buna el vermemiştir. Günümüzde bu tip entegre fiyatları tek bir transistörün fiyatına yakındır. Bunun da nedeni böyle bir devrenin imali için transistörle aynı sayıda imalat safhasının yeterli olmasıdır. DC kuplajlı entegre devre yükseltici- lerinin en popüleri kuşkusuz 741'dir ve bu sayımızda bu entegre devreyi ele alacağız. Bazı elektronikçiler 741'in iç yapı- sını da bilmeyi isterler. Ancak bir devre tasarımı için iç yapıyı bilmenin hiçbir faydası yoktur. Yani entegre devrelerin iç yapılarının (ki oldukça karmaşıktır) bilinmesi kişiye fazladan bir avantaj sağlamamaktadır. Bu yüzden entegre devreler bir kutu ola- rak gösterilir Önemli olan giriş termi- nallerine bir sinyal tatbik edildiğin- de çıkıştan ne gibi bir sonuç alınaca- ğının bilinmesidir. r LAL Resim i'de sembolü gösterilen 741, bir fark yükselticidir. ( 4 ) ve (—) ol- mak üzere iki girişi bulunmakta, bu iki girişteki sinyallerin farkı alınarak GİRİŞLER TERE FAZDA ÇIKIŞ KUVVETLENDİRİLMİŞ . Resim i: Fark amplifikasyonu. ANIL GÜL yükseltilmektedir. Örneğin her iki gi- rişe de aynı sinüs dalgası tatbik edil- diğinde çıkış ucundaki gerilim sıfır olur, çünkü (- ) ve (—) girişler ara- sındaki fark sıfırdır. diğer taraftan gi- rişlerden birindeki sinüs dalgası ters çevrildiğinde iki giriş arasındaki fark - bu iki sinüs dalgasının iki katı olaca- ğı için çıkışta da bunun epeyce yük- seltilmişi belirir. Bu şekilde iki girişli yükselteç ya- pılmasının bazı avantajları bulunur. Birincisi dengeli sinyallerin yükselti- lebilmeleri ve bu yükseltme esnasın- da şebeke gerilimden gelen distorsi- yonun ortadan kaldırılabilmesidir. Dengeli sinyal demek birbirinin aynısı fakat fazları ters iki sinyal demektir. İki ayrı giriş bulunmasının diğer bir avantajı da yükselticinin iki tür- lü kullanılmasıdır. Giriş sinyali pozi- tif (veya çevirmeyen) girişe tatbik edildiğinde çıkış sinyalinin fazı giriş sinyali ile aynı fazda olur. Giriş sin- yali negatif (çevirici) girişe tatbik edil- diğinde ise çıkıştaki yükselmiş sinyal, giriştekine göre 100 derece faz farkı ır. 741 entegre devresi çeşitli tip kılıf- lar içerisinde satılmaktadır. Bunların içinde en yaygın olanı Resim 2'de gösterilen 8 bacaklı kılıftır. 8 bacak- ta kullanılmamasına rağmen bacak- ların numaralandırılması ve tanınma- sı kolaydır. Ayrıca entegre devrelerin büyük çoğunluğu DIL diye adlandı- rılan bu tip kılıfı kullanmaktadır. (4 ) ve (—) ile gösterilen bacakların bes- leme kaynağı ile bir ilgisi bulunma- yıp çevirici (negatif) ve çevirmeyen (pozitif) girişleri göstermektedir (2 ve 3 no'lu bacaklar). 6 no'lu bacak ise çıkış ucudur. (- ) ve (—) besleme ge- rilimi uçları ise sırasıyla 7 ve 4 no'lu bacaklardır. 741'lerde genellikle ( 4 ) ve (—) simetrik besleme kaynağı kul- lanılmaktadır. Örneğin 7 no'lu baca- ğa 49 Volt, 4 no'lu bacağa —9 Volt gibi. Fakat ileride de anlatılacağı gi- — bi 4 no'lu bacak sıfır Volt olacak şe- kilde 741'leri tek besleme kaynağın- 19