1 Ocak 1989 Tarihli Commodore Gazetesi Sayfa 25

anahlarlarından birisi olacak bir kav- ram oluşturarak eski kuramları geliş- tirdi. Memex ve Dynabook gibi Bil- gi Yönlendiricisi de bireylere bilgi de- nizinde bir rehber olmayı amaçlıyor- du. Bugün olağanüstü büyük miktar- larda bilgiyi daha küçük ve daha hızlı erişilebilir. biçimlerde saklayabilen compact disk teknolojiyle bütün bu kavramlar gün geçtikçe gerçekleşme- ye yakın hale geliyor. Memex, Dyna- book veya Bilgi Yönlendiricisi, han- gisi olursa olsun dayandıkları işlem hypertext'tir. Ve İşte Hypertext Hypertext terimi ilk kez bundan 20 yıl kadar önce yazar Ted Nelson ta- rafından kullanıldı. Hyper (“üstün- de”') ve text (“kelime topluluğu'') an- lamına geliyor ancak bu iki kelime yanyana gelerek tek bir kelime ola- rak kullanıldığında meydana gelen kavram tamamen farklı bir şey. Hypertext, araştırmacıların -veya sıradan okuyucuların- bilgiye belli bir sıra takip etmeden bakabilmelerini sağlıyor. Başka bir deyişle, bir bilgi topluluğu için özel bir hypertext in- deksiyle sadece klasik bir indekste ve- rilen rehber yolları izlemek yerine araştlırmanızı kendi ilgi ve merak alanlarınıza göre yürütebilirsiniz. Hypertexi sistemleri içerdikleri bü- tün bilgileri herhangi bir yolla erişi- lebilecek şekilde sakladıklarından kullanıcı isteğini ihtiyacına göre an- latabilir. Daha spesifik bir bilgi ara- yışı içinde bir eseri sıralı olarak oku- mak yerine, şekiller, ilgiler ve pers- pektif kombinasyonları yoluyla kişi bir konuyu rahatça araştırabilir. Hypertext çağırımı için mevcut bil- gi topluluğu büyüdükçe araştırma da- ha genel olabiliyor. Buna ek olarak, başka türlü bahsedilmeden geçilecek yan sorular ve konular karmaşık ve yeteri kadar güçlü bir hypertexi sis- temi sayesinde kolayca ve çabucak yanıtlanabilmekte., Umutsurca Birsey Arıyorum Evinizdeki bilgisayardan Ameri- kan Meclisi kütüphanesine giriş ya- pabildiğinizi düşünün. Kütüphanede- ki bütün kitaplar, arşivler ve diğer bütün malzemeler hiızli-erişimli bir CD ROM'da bulunsun. Ayrıca bütün kütüphane bir süper-indeks - içine gi- rip yolunuza devam edebileceğiniz bir hypertext sistemi - oluşturacak şekil- de indekslenmiş olsun. Araşlırmak istediğiniz konuyu ya- zın: Elvis Presley, ya da Ortaçağ eko- nomisi veya aklınıza ne geliyorsa. Ek- ran bir anda binlerce hatta yüzbinler- ce referansla dolacaktır. Çok mu faz- la? Daha spesifik olup aradığınız asıl malzemeyi bulmanızda rehber olacak şekiller ve ilgiler kurarak araştırma- nızı sınırlayabilirsiniz. Bununla birlikte, araştırmanızı ya- parken, yeni sorular belirebilir. Ka- hn çizgileri içerirler. Bilginin tamamı sizin için orada mevcul olduğundan araştırmanızın parametrelerini geniş- letmek veya sınırlamak basit bir me- seledir. Orada bilgi parçaları, bura- da kavram kırıntıları bulursunuz ve konunun ana fikrini yakaladığınızda hepsi sizin olur. Unutulmaması gercken bir nokta, projemizi tamamlarken herhangi bir araştlırma veya düz okuma esnasında beliten her türlü soruyu yanıtlayabil- menizdir. Yabancı bir kelimeyle kar- şılaştınız diyelim. Bir ya da iki tuşa dokunmakla o kelimenin tam tarifi- ni, nereden türediğini ve diğer etimo- lojik özelliklerini bir anda karşınız- da bulabilirsiniz. Yardımcı dipnotlar da başka kaynaklardan örnekler ve- rerek birkaç tuşa dokunmakla size çok değerli tamamlayıcı bilgiler ver- meye hazırdır. Giriş yapabileceğiniz malzeme sa- dece yazı değildir. Örneğin Elvis ra- porunuz için onun hakkında bütün yazılı kaynaklara giriş yapabileceği- niz gibi, aynı zamanda onun müziği- ne ve filmlerine hatta onu ectkileyen- lerin müziklerine bile erişebilirsiniz. Bunları yapabilmek için masanızın başından ayrılmanız bile gerekmez. SŞimdi Neredeyiz? Henüz bir hypertext sistemi için böyle bir bilgi kaynağı mevcut değil, ancak bu kaynağı kurmaya başladık bile. Grolier's Encyclopedia şimdi CD ROM'da yeralıyor ve mevcut ve klasik indeksleme veya “Ayrıca Bak”*” altbaşlıkları kullanmak yerine ilgi ku- rulan malzemeyi çok daha uzak şe- kil veya modellerle araştırmaya izin veren bir indekse sahip. Pek çok alanda kurulan dev database'ler de- Bişik bilgi şekilleri için sadece çağrı- şım ve ilişkilerle yapılabilen araştır- malar sunuyaorlar. Bazılarına göre, hypertext kendi- sinde varolan çok yüksek bir bilgi içe- riğiyle araştırıyor. Bunu daha iyi açıklayabilmek için hypertext masa- mıza geri dönelim. Projenizde kullandığınız her bilgi parçasının siz ona giriş yaptığınızda elektronik olarak etiketlendiğini dü- şünün. Bu elikci yürütülen araşlırma- nn konusunun ve amaçlarını içerebi- lir: Örneğin hypertext üzerine hütün tarihi bilgilerin bir sentezi. Belirli amaçlarınız için her bir bil- gi parçasımı çağırdıktan ve bu bilgi- leri özel bir proje dosyasına kayde- derek oluşturduğunuz etiket, bu be- lirli konuyu tekrar inceleme ihtiyacı- nı duyduğunuzda size rehber veya bu bilgiye sizden sonra giriş yapacak araştırmacıya yardımcı bir bilgi ola- rak orijinal database'de kalacaktır. Bilgisayarlar daha evrensel olarak birbirlerine bağlı duruma geldikçe ve aralarındaki iletişim geliştikçe, bilgi- sayarın birinde bir kullanıcı tarafın- dan etiketlenen herşey başka bir bil- gisayardaki araştırmacılar için mev- cut olacak, Önce bizim üzerinden geçtiğimiz bilgi yolları başkaları ta- rTafından da izlenebilecek ve aymı za- manda bizden çok farklı sonuçlara varmaları mümkün olabilecek. Hypertexi ticari kazanç imkanları da sunuyor. Houdini adında hyper- text'e dayalı bir işlemci geliştiren Neil Larsen, kendilerine binlerce hükümet kanunnamesi, kaide ve düzenlemesini içeren hypertext katalogları hazırla- maları için başvuracak milyonerler olacağını söylüyor. Böylece katalog- lar binlerce uzmana para Bgetirecek bir hizmet,. Öte yandan diğer ticari imkanlar da kendilerini belli etmeye başladılar. Bilimsel kitapların içerikleri kadar in- dekslerinin mükemmeliğiyle reklam edildiğini göreceğimiz günler hiç de uzak değil, hatta Grolier's şimdiden bir satış aracı olarak indeksinin altı- nı çiziyor. Nota Bene gibi kelime- işlemciler text-base -esasen kelimeler- den oluşan ve hypertext- benzeri bir araştırmayla erişilebilen bir data-base -İmkan sunuyorlar. ThinkTank ve MaxThink'in de dahil olduğu bazı taslak işlemcileri ilke hypertexi yete- neklerine sahipler. Notecard ve 3by5 gibi database'lar ve dosyalama sis- temleri kullanıcıların mevcut bilgile- ri karmaşık, fakat sıralı olmayan yol- larla özgürce çağırmalarını sağlıyor- lar. Sonuçlar Önce yavaş yavaş sonra da artan bir hızla kâğıt üzerinde mürekkep ha- lindeki bilgilerin dijital formlara dö- nüşmesiyle hypertext sistemlerinin 25