30 Mayıs 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 9
N orçl ar İti lâ fı Me e 9— VAKIT 30 Mayıs 1933 — cliste R 72 Milyon Kâğıt Paralık Borca Mukabil 100 Milyon maya Meselesi hakkı İilgş, © Mükümetimiz arasmdaki ing ii Büyük Millet Mecli- Madi, zakeresini tafsilâtını, A - ÜN ta, Seç verdiği için, Bürün olarak dercedememiştik. Yann 3” n Pep bütçe encümeni reisi aden, ği Beyin sözlerinin ma haty ge raçoğlu ükrü Beyin # Le # Ti * « e H ve o teediyoruz; Tuğ baka ei Bankasından meş ÜR iki ! cariden başka iki defa k milyon liralık avans. e akl karşılığı kısmen satıla- Mrdg bedelinden ve mühim kıs az dahili kuponları için na, altınları rehin ver - g. “etiyle, deği in dahili kuponları ğ hi, smanlı Bankasına br- bi olan 460 bin altından 80 ni rehin fazlası addedile- i andanlasının talebi iş üyunu umumiyenin de satılarak tutarı Damat j Kal verilmiştir. i il hn 380 bin altını elden kaçır l ka çin Ankara hükümeti İs- j Aziyet etmeden evvel re- t di ellerin; vererek altınları be Mikail Mm İf yi de almış ve Ankara- — Damar N : inat Bankası merkez vez - ii ; dani vermemiştir. e muamelelerin yekünu 3 Avusturyalılardan ali - 0, hariç olmak üzere milyon liradır. Satı - bedelleri hariçtir. y " | Zaferden sonra .. aralar büyük za - Ny Zaman büyük Gazinin n ğı Türkiye düyunu u - iza, inden şimdiye ka - idi lediğim bulaşıklığın i - adar âriej borçlardan o tari- N öder. vi Snmiş olanlardan gay- 1, tene "Zisiyle alınmış paralar My erıda olmak üzere Tiz lira baş paradan müte 2 Ne iyi en ibaret düyunu u - © karşılaştı i e day bütçe olan 1330; 2914 bi, i umumiye bütçesin - 1şielk müretebat faiz ve m0 a ile idare masrafı Mağ $ ındır, Bu sene devle a eridatı 32,600,000 al İl Nerenin, SO » Ay, halledeceği bin Yün da bir de bu dev cüs B, iye işleri mevcut- kl sün 1 üyük yüzü İyi Borcun Meeği, Aslr ve nasıl taksim iye Düyan, ; ve umumiye müesse » olduğu imtiyaz - i emrine bu ven tevdi edil BELADA imiş ver- İn 2 ları ha- #mesiyle ifade edi- TASLAR LZ Senelik, iie harap olun di hara, Vermiş bir lerde gençli tri harap olmuş bir nda hâ -! vatan için bundan daha fena bir Ferit İstanbulda bu! Aldığı 1,500,000 lira, kar Matur ve İstanbul idaresi bu | mirası İster istemez eline alarak ı halletmek çarelerini aradı. Düyunu umumiye imtiyazalına dokunmak Türkiye için harabiyi mucip olacağını söyliyenler de ek: sik değildi. Fakat o Büyük Gazinin açtığı istiklâl nurundan istidatları derecesinde hisse alanlar gene en muğlak ve çetin meselenin da di- ğer işler gibi hallini mukaddes e- mel addettiler. Senelerce çalıştı - lar, uğraştılar bugünkü hale getir- diler. Nasıl hallettiler? , 1 — Birinci mesele, düyunu umu miyenin taksimi: Bu taksim işi Berlin muahedesiy ile Balkan harbi üzerine Londra İ mış yerler için impartaorluk borç* İlarıma isabet eden senelik müret- tebattan hisse tefriki şeklinde ol- madı. Çünkü bu taksim şeklinde borçlu olan Türk devletinin resül- muahedelerinde Türkiyeden ayrıl- | male ait tahvili hamilin yedinde kalacağmdan senelik mürettebat- ta hisse ayrılan diğer devlet hisse- sini vermediği takdirde Türk hazi- nesi hattâ hâzineye sormaksızın i duyunu umumiye müessesesi ken - dine mevdu vergi menbalarından bunları da ödemekte devam edi - yordu. Genç Türkiye idaresi mazinin düştüğü hatalara düşmedi. Borcun aslının yani resülmalinin taksimiy ile hidde ayrılan 'diğer devletlere | isabet edecek miktâr için Türkiye nin sureti katiyede ve mutlakada ibrası istedi. Kıymetinde Demir yoluna Sahip Olduk muabedesinde ve Balkan harbin - | ları faiz ve amortismanları için İs-!düyunu umumiye müessesesi hem den sonra olduğu gibi Lozanda da | tanbula hâkim olmadan evvel 1n-| müekkilleri olan hamillere ve hem | yalnız senelik mürettebatın tefri «| giliz lirası hesabiyle tevzi edilmiş | de Türklere hizmet mi etti, yok - kiyle iktifa edilmiş olsaydı bugün | ve üç senelık mürettebatm Anka-| sa vazifemi yaptı.. Hattâ bu 150 Türk vergi mükellefleri aleyhine Mısır vergisi istikrazları da dahil ira itilâfnamesi mucibince hesabı frank esasına teptil edilerek tevzi milyon mark henüz kıymetini mu- hafaza ederken tevziatta bu para- olmak üzere 161,5 küsur milyon | edilmiş olan para farkını işliyecek | yı kullanmayıp ta o devrede üç se borç senedi ecnebilerin elinde mah | seneler faiz ve amortismanlarına | ne zarfında İstanbul piyasasından fuz bulunacağından şimdiki mesut neticeler daha çok müşkül ve belki de daha ağır olacaktı. İkinci mühim mesele: Düyunu umumiye müessesesinin haiz olduğu imtiyazat adedi sayıl- mıyacak kadar çok olan mukavele nameler terk veya tahsisan tevdi edilmiş olan karşılıklar bunun en mühimmi muharrem kararnamesi meseleleri. Ankara idaresi kendi emrinde bulunan vilâyetlerdeki düyunu w- mumiye teşkilâtını bir müdürü u- mumi ile maliye vekâletinin rapte- derek bütün hasilâtmı eline almak suretiyle kısmen emri vaki ihdas eylemişti. Düyunu umumiye mec « lisi bunu geçici zannetmekle bera- ber müteaddit protestolar etmek - ten de geri durmadı. Gerek muharrem kararnamesi | ve gerek diğer mukavelenamelerin mahfuziyeti hakkında Lozan mua- hedesine bir şey dercedilmemesi - ne çok dikkat edildiğinden bu mü him mesele hâmiller ile Türkiye| arasmda muallel bir vaziyette kal: mış olması temin edilmişti. Cümhuriyet hükümeti her sene emri vakileri ki'âz 'daha tevsi ede- rek bir kaç sene içerisinde düyunu ümumiyenin elinde ve emrinde hiç Bu tabii talebin gayesini sezen | bir varidat, bırakmadı. 1928 itilâf düyunu mumiye müessesesi kürei | namesi de bu mukavelât ve imtiya arz yerinden kopmuş gibi vaveyla | zatı hukukan iptal etmiş oldu. kopardı. Hariçte ve dahilde dedi- | Üçüncü cephesi kuponlar mese- kodular başladı. Bu nevi sermaye İesi: fennen kabili taksim değildir di -! o Türkiyeye ayrılmış olan 107 mil i mahsup edilmişti. İ Gene bu cümleden olarak, tev - ziine Osmanlı Bankasının mutavas ! İ sıt bulunduğu bir kısım istikrazla- irım 1914 senesinden beri müteda- / hil kupon ve tahvil bedellerine ban | ka emrinde bulunan mebaliğin tev ziinde Fransız frangı ile hesap e - i dilmesi ve atiyen hamillerin bu he sap için hiç bir Fark iddia etmiye- çeklerinin teahhüt © ettirildiklen sonra tevzi edilmesi hususundaki israrlarımız muvacehesinde istedi- ! ğimiz teahhüdü mübeyyin üç kıta itilâfname banka umum müdürlü- ğünün 10 teramuz 1339 tarihli tez- 'keresiyle hazineye gönderilmişti. Fakat Jüyunu umumiye müessese si bu kabil muamelelere asla yak - !laşmadı. O mütemadiyen hariçte, dahilde gürültü çıkardı. Düyunu umumiye müessesesinin imtiyazlarına güvenerek yaptığı muamelelerden bir iki misal zik - retmek memleketimiz için bu mü - essesenin nasıl hareket ettiğini ef- kârı umumiyenin takdirine bırak- mı$ olacağım. i 1337 senesine ait olmak üzere düyunu umumiye meclisinin 0 za - man neşreylediği senelik raporda ellerinde kalan İstanbul ve civarm dan düyunu umumiye idaresince i cibayet edilen 12 milyon küsur li- ra varidata vukabil üç milyon 100 i küsur bin liralık masraf yaptıkları nı ve bu da varidatın yüzde 25 nis- betinde olduğunu neşrediyorlardı. i Halbuki bu varidattan 6,303,000 yenler oldu. Bin bir müşkilât içerisinde ka - bili taksim olsa bile Türkiyeye mah sus yeni tahviller ile mübadele | masrafı sekiz on milyon lira ola: i cağını ve buna ne lüzum olduğunu iddia edenler de bulundu. Bunla - ra rğamen selâhiyetli makamat ser mayenin taksiminde israr etti. Resülmalin taksimi Sarsılmaz kaya gibi metin olan baş murahhasımız İsmet Paşa Haz retleri bu talebini isrrala tekrarla” dı, muvaffak oldu. Resülmal şu su retle taksim edildi; Mısır vergisi karşılığiyle akte - dilmiş istikrazlar tamamen Mısır hissesine tefrik edildikten sonra bakive kalan baş para ve faiz 161,5 milyon lira muharebelerin başladığı bir evvelki sere varida- tına göre hisseler tefrik edildi. Tak isim tarihine kadar teraküm etmiş faizler de nazarı dikkate alındı. Bu i suretle faizler de dahil 107 milyon lira Türkiye Cümhuriyetine ve 54,5 le Suriye, İrak, Arabistan devlet - lerine ayrıldı. Türkiye hissesi di - gerlerine nisbeten çok görülürse de bunun sebebi gene idarei sabika - atın hangi | dır. Çünkü vergileri sakin ve muti bir inle acağı mese| olan Anadolu halkının üzerine yük z © ile kuponlar lenmesinden dolayı ayrılmış olan memleketler az vergi verdikleri i- R ğini | çin borçtan da az hisse isabet eyle millet istilâlar al | miş oldu. Gene tekrar ediyorum, Berlin ; yon liranın hangi para ile hesap e- küsur lirayı gümrük resmi mun - dileceği meselesi idi ki, buna ku - zamlariyle tütün reji şirketi vari- ponlar meselesi deniliyordu, Türkiye bunun Türk evrakı nak diyesiyle hesap edilmesini istiyor, alacaklılar namına hareket eden - ler de o zaman altın veya altına ya kın olan İngiliz lirasiyle hesap e- dilmesinde israr ediyorlardı. Lo - izan müzakeratının başladığı gün- den son dakikasına kadar en çetin müzakere ve münakaşalara bu me sele etrafında oldu. Nihayet müzakereyi bitirebil - | mek için o zaman 16 si bir Türk evrakı nakdiyesi olan Fransız fran gı ile hesap edilmesine temayül ey lediğimizi şimdi arzedebilirim. Bu nun tutarr senede 9,10 milyon Türk evrakı nakdiyesi idi. Alâka- darlar asla yanaşmadılar. Niha - yet tarafeyn ayrıca anlaşmak üze- ire mesele müzakere harici bırakıl dı. 700 bin altın Hemen arzedebilirim ki, faiz nis idareye milyon lira da Balkan devletleriy- beti ne olursa olsun şimdi kabul / edilen senelik mürettebat 700 bin / altın ö zaman isteyip te kabul et - | Üremediğimiz frank hesabından daha çok aşağıdır. Bu meseleyi al tan veya İngiliz Jirası hesabından çıkarmak için idaresi düyunu umu miye haricinde kalan bazı muame- leler üzerinde fırsat düştükçe em- rivakiler ihdas etmekten geri ka - lınmadı. Meselâ tütün reji şirketi avans- idatından ve tütün âşârından ve i tenbeki resmi olarak diğer teşek- küllerin yani rusumat idareleriyle reji şirketinin toplıyarak nakten duyunu umumiyeye teslim eyle- dikleri meblâğ için düyunu umu - miye hiç bir masraf ihtiyar etmedi ğine ve bakiye kalan 5,300 küsur bin liranın da mühim kısmı damga hasılatı olup bu da yalnız yüzde 5 beyiye ücretiyle kolayca elde edi lir. Para olduğu nazarı dikkate a- İmrsa düyunu umumiyenin mas - rafı topladığı paranm yüzde 65 ini tecavüz etmektedir. Türkiyeden topladığı paraları / ecnebi parasına tahvil etmek için , her sene İstanbul borsası kambi- yo fiyatının en yükseği üzerinde bir senelik muamele hesap olundu. | ğunu cetvellerinin tetkikinden an- laşılıyor. Aceba bu azim meblâğ | senenin bir gününde ve fiyatların en yüksek bulunduğu günlere mi tesadüf etmiştir? Bu maddeten | mümkün müdür?. | Düyunuumumiyekasalarında Harbi umumi senelerinde düyu- İ nu umumiye kasalarında toplan - İ mış olan parları versay muahedesi aktolunduktan, Almanyanm talii i ve markın mukadderatı DEER tan sonra 150milyonluk mark satın alarak Alman bankalarında depo etmek suretiyle az bir zaman sonra mark kıymeti sıfıra düşmesinden /3 milyon İngiliz ve 84.5 milyon frank mübayaa etmeleri Türk pa rasına ve piyasasına kasit değil mi dir? Bizim vergi ve resimlerimiz» den topladığı paralardan ve henüz * hâmillere tevzi etmeden evvel İs- tanbul işgal kuvvetleri kumandan- lığı emrine yüzde 2 faizle bir defa da 7 milyon ikinci defa da 3 mil- yon Türk lirası ikraz ettirmek selâ. hiyetini nereden almışlı? Türk hükümetinden mi yahut adedi 250 bini tecavüz eden ve bütün Avrupa ya yapılmış olan hömillerden mü müsade almıştı? Bu misaller sayıl mıyacak kadar çoktur. Esasa avdet ediyorum: ze 1928 mukavelesi yapılmazdan evvel bize ayrılmış olan borç mü- tarakim faizleriyle beraber 107 milyonu tecavüz ediyordu. Esas is tikraz mukavelelerine ve muhar » rem kararnamesine göre senelik mürettebat düyunu umumiye maaş ve masrafları hariç olarak 5 mil - yon 300,000 lirayı gemiriyordu. Bu esasa göre 86 sene müddetle ve 210,221,000 lira ödemek üzere ted ricen azalmak suretiyle borç ka - panmış olacaktı. 1928 mukavelesi ilk senelerde iki milyon mürette « battan başlıyarak tedricen yüksel- mek suretiyle en çok 3,5 milyona baliğ oluyor ve itfa edilen miktar- larına göre azalmağa başlıyordu. Bu mukaveleye göre de takriben 120,000,000 altın ödemiş olacak - tır. Müzakere edilmekte olan yeni mukaveleye göre senelik mürette- bat 700,000 altın hesabiyle ve aza- mi 50 senede hesaben en çok 35,000,000 altındır. Bundan evvel ce verilip de henüz tevzi edilmi - yen takriben yarım miiyon altın çı karıldığı halde memleket 34,5 mil yon verecektir. Bu dahi kat'i değil. dir. Kambiyo farkları baş para a- mortismanlara tahsis edileceğin - den elli seneden daha çok evvel borç hitam bulacağı ve bu suretle bir sülüsün kazanılması ihtimali mevcut bulunduğunu kaydederim. 1928 mukavelesi iki mühim ne- tice ifade eder: “ Biri emri vaki haline gelen düyu nu umumiye müessesesiyle vergi ve resim muayyenlerinin hazineye intikalini hukukan da tesbit ede - rek düyunu umumiye müessesesi» nin ebediyen denedilmiş olması, Diğeri de borç miktarmı vasati hesapla yarıya indirmesidir. Haki katte bizim idealist fırka ve hükü- metimiz için de bir konak başı ol- muştur. Bu konak başından sonra ikinci müzakere hükümet reisimiz bizzat düşünmek ve açmak istira - rında kalmış ve bunu çok büyük muvaffakıyetle idare etmiştir. Taf silâtını evvelce selâhiyetli zevat defatla izah ettiler. Burada en çok alacaklarımız olan kadim Fransız dostlarımızın da gösterdikleri hüs nüniyet ve zamimiyeti kaydetmek dahilii borçlarma gelince 18 mil yon olan dahili istikraz vaktinden (Lütfen sayfayı çeviriniz)
