30 Mayıs 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 10

. m evvel tam faiziyle başabaş ödedik. Hazine alacaklarma da nakit gibi kabul etmekle bugün piyasada tak riben iki milyon kadarı kalmıştır. Ziraat Banksara ve diğer mües sesata olan muhtelif borçları tana men vermiş bulunuyoruz. Halkla “olan itizamsız borçlardan tekâlifi harbiye ve vesaiti nakliye iaşe, ma #3, masraftan takriben 45 milyon liralık eski idare borçlarını tasfi - ye ederek tediyeye mahsup ve niha yet, 1,5 milyonluk tasfiyei düyun tahvili vermekle bitirdik. Karşılık sız aldığımız evrakı nakdiyeyi de tedrici dahi olsa sağlim esaslara bağlıyacak tedbirleri ve teşkilâtı yaptık. Büyük Reisimiz ve Gazimizin Kurduğu C. H. Fırkası ve Meclis hükümeti açık alnımızla ve iftiha- rımızla millete ve tarihe diyebili - riz ki, çok fena mirasları dahilde ve hariçte tamamen hallettik ve a- zZami menfaatınızı da temine mu - vaffak olduk. Bütün varidat men- balarınız hiç bir kayıt ve şarta bağ h olmıyarak elinize ve emrinize ha zırdır. Borç işlerinde hiç bir imti- yaz kalmamıştır Alâcaklılar yalnız 8 milyon altı nı sizin mert sözünüze ve dürüst harekâtınıza bıraktılar, Vatan sağ olsun. Bunu da öde- meğe çalışacağız. Hasan Fehmi Beşin beyanatını Müteakip kürsüye gelen Emin B, Eskişehir müzakereleri iyi bir su - rette neticelendirmiş olan Saraç- oğlu Şükrü Beye teşekkür etmiş ve dün ile bügün arasmdaki farkı bil mek için her Türkün Hasan Feh - mi Beyin izahatlarını okurüasını | tavsiye etmistir. Bundan sonra Saraçoğlu Şükrü Bey izahatta bulunmuştur. Saracoğlu Şükrü Beyin Meclisteki beyanatı ANKARA, 28 (A.A.) —B.M. Meclisi borçlar itilâfnamesinin mü zakeresi sırasında Pariste alacaklı larla itilâfr imzalamış olan Adli- ye vekili Saracoğlu Şükrü Bey şu beyanatta bulunmuştur: Muhterem arkadaşlarım, Os- manlı borçları meselesi hakkında İ. iki kelime söylememe mü 10 — VAKIT 30 Mzyıs 1933 : | İ ti nasıl Osmanlı saltanatını yıkmış | i o semesir yani altı ay için tesbit e-| nan şuurlu vicdanlı maksatlı şefle- tarmağa azmetmiş ve buna mu - vaffak olmuş bulunna Türk mille- sa, Osmanlı borçları saltanatını da o günden bugüne kadar öbürünün ! gittiği yere göndermişlir. (Alkış- lar.) Bu mesele hakkında muhtelif ve silelerle sizlere ara: malümat et - miştim. O meseleler üzerine yeni baştan avdet edecek değilim. An- cak egon verdiğim izahatla bugün- kü kabulünü rica ettiğimiz itilir name arasında mevcut olar ufak tefek Farkları arzetmeğe çalışaca- ğım. Biliyorsunuz ki, daha bundan dört beş ay evvel sizlere malümat srzettiğim zamah borcumuzun yç künunu 952 milyon frank olduğu nu ve bunun 8,5 milyon altm İlira ettiğni ilâve etmiştim. Bu meblâğ gens mukavelenamenin son defa tetkik edildiği zaman görülmüştür ki, takriben yüzde yedi milyon lira bir borcun istihalesi mahiyetinde görülüyordu. Bu borcun tediye ak çesi Fransız frangı veyahut intihap | edilecek diğer bir paradır. Bu para istikrazlarda olduğu gi- | bi hâmillerin arzusuna intihabına | bırakılmış, arzu “ettikleri zaman | her hangi birinden tediye ettirecek | leri bir para değildir. Yani muka- velenin iki nevi tediye akçesi var- dır. Bu tediye akçesi altı aylık tak sitlerin bululunden mukaddem ma liye vekâletine tevdi edilmek su - retiyle sureti kat'iye ve nihaiyede dilmiş bulunacaktır. Eğer iiinci| para intihap edilecek olursa bu da vaktinden evvel haber verilecek provission bununla yapılacak, te - diye bununla olacaktır. Sonra arzu edildiği zaman birinci cins, arzu e dildiği zaman ikinci cins para iste nilmez. Zaman zarfında bir tek pa ira vardır. Ve o zamanı tahdit eden aynı cins para başka cins para ile ikame edilmiyecektir. Bu geçen dört beş ay içinde mukavelede en çok nazarı dikkati celbedecek bir şey mes'uliyet maddesidir. Muhte- lif vesilelerle neticenin ve hesapla | rını tahmin edildiği veya görüldü- e buyurmanızı rica edeceğim. | yü gibi çıkmaması ihtimaline kar- Hasan Reyefendi bu borçlar) * derpiş edilmesi icap eden mesuli meselesinin Emin Beyefendi tara - | Yetler bulunuyordu. fından ifade edildiği veçhiyle tari Birincisi su idi. Şayet eski tah - hi mahiyetinin memlekete yaptığı | viller yeni tahvillerle tebdil edilir fenalıkları derin ve ciddi bir teteb bua istinaden bizlere anlattılar. ken defterlerde yazılmış olan ye - künu fazla bir yekün çıkarsa ne o Bendeniz bu mevzu üzerine yeni - | lacaktır. Fazla bir yekün çıksın ve den avdet edcek değilim. Ve Ha -| ya çıkmasın üzerlerinden 30, 40, san Beyefendi tarafından söylen -| 50, 60 sene.gibi mühim zamanlar miş olan kelimelere ilâve edecek sö| geçmiş bulunan ve hattâ bir kısmı züm yoktur. Yalnız o sözlerin bir kere daha sizler tarafından hatır - lanmasını rica edeceğim. O sözler hatırlanmca görülüyor ki bu mem- lekette yarım asrı tecavüz eden bir müddet zarfında iki devlet yan ya na yaşamış Türk milletinin ve Türk topraklarının üstünde yan yana ya makbuz halinde bulunan 1914 is- tikrazı bu cümledendir. Borcun hepsi hamillere girecek değil Bunların battâ umumi olarak j dikkati celbedecek kadar bir mik- i ler verildikten sonra diğer iki çe: ' bahistir. Bu gibi vakayi karşısmda olsun bunların kâffesi sağ tahvil olarak mukabili için 10 sene tayin ' miştim. Bu defa bizim borcumu - | mizde bir infial duyduk, olunduğu için sön senenin hitamın | zun eski Osmanlı borçlarından ay | min Aslan Beyefendi ko da tebdil davetine icabet etmemiş | rılarak yeni bir Türk borcu olarak | tikbatdeki bizim olanların yekünu mukabili üzerin. | tevhidi ve bu tevhit öçin tadilât| çocuklarımızın çocuklari © gel den berhayat kuponlarla beraber | tevzii masrafının yekünu o zaman için de aynı anl maliye vekâletine tevdi edilecek - tir, Binaenaleyh burada yazılmış olan 952 milyon franklık borcun kxffesi behemehal hâmillere gide İ cek değildir. Üzerlerinden birçok seneler, birçok harp seneleri geç - miş olan bu tahvillerin tahmin e - dilebilir ki yüzde oldukça nazarı tarı noksan çıksın. Bir kere tahvil şit mesuliyet mevzuu bahis olmak icap ediyordu. Bunlardan birisi, biz parayı bankalara, hâmillere tevdi edilmek üzere tevdi ettikten sonra her hangi bir vak'a, ker han gi bir hâdise neticesi bamilin bu parayı almaması ihtimali var. Bu ihtimal kupon için ve imha edile- cek amortisman miktarına tekabül | eden tahvil miktarı için mevzuu da memleketi, çünkü bir kaç misa- | li vardır, bu misallerde parasını| verdiğimiz halde borcumuzun ö - denmemiş olmasile bizi karşı karşı ya bırakıyordu. Bu acr tecrübeler den bir kere daha ders almasını tatmış bulunuyorduk. Bankaya ya- tırdığımız günden itibaren altı aya isabet eden müddet zarfında dev- İeti tamamen borçtan ibra edilmiş telâkki edilecek demiştik. Bunu da kabul ettiler, Eski mukavelena- mede bir de Ajan maddesi vardı. Samimiyetle huzurunuzda haysi - yetine ve izzetin nefsine taallük e. den mesailde gösterdiği büyük bas sasiyet artık hudutlar haricinde de lâyik olduğu ehemmiyetle takdir edilmeye başlanmıştır. Bu mevzu | mekki şu şekilde 8 sandalya ve 9| üzerinde uzun münakaşaya lüzum hasıl olmaksızın Türk milletinin haysiyetine hürmet göstermek za - rureti teslim edildiği için Ajanın artık mukaveleden tayyedilmesi e- sası kabul edildi. (Alkışlar), Tediye akçası Mukavelenamede Hasan Fehmi Beyin ufak bir münasebetle işaret buyurdular. Bendeniz o zaman mevzua bir kere daha avdet ede- ceğim tediye akçesi denilen para elyevm mevcut olan franktır, veya onun yerine ikame edilecek olan | ber hangi bir tek paradır. Mukave- le sarahaten derpiş ediyor ki, eğer Fransız frankı sukut ederse veya resmen kıymeti kaybettirilirse ha- sıl olacak menfaatin yekünu #mu- misi tamamen borcun iruhasına tahsis edilecektir. Borcun anasını ödemeye tahsis edilecektir. Bilmu- kavele yukarı çıkar veya çıkartılır- sa bundan bize hiç bir mes'uliyet isabet etmiyecektir. Verilecek olan ç ması, mahvolması gibi ihtimallerin | 460 bin altına maledildiğini ifade rinde idaresinde memleketi kur -| verdiği nisbet ve yekün ne olursa | buyurdular. Bu rakam doğrudur. Bendeniz de bir kaç kere rast gel- kabul edilmiş clan msaraf yekünu nun bizimki haddi azami bir mil - | yon Türk lirası tutuyordu ki, eski- de maküsen bir his gel den bu miktar 14 milyon idi. Büt: çe encümeni reisi Hasan Fehmi B. | “Gümüşane,, yani on beşte biridir. Şökrü Bey devamla, son bir nokta olmak üzere bu müzakerenin muh telif safhalarında insanı tabiatile zevk duyduğu, istirap duyduğu an! lar olduğunu arzedeceğim, Benim iiçin maddi bir kıymeti olmamakla | keraber, fakat meselelendirilmiş bir mevzu oimak üzere nazarı dik katinizi celbetmek isterim. 1925 se nesi mukavelesini iki meclis derpiş diyordu. Biri borçlar meclisi, di- geri hâmiller meclisi, Borçlar meclisi 5 kişiden mü - rekkep bulunuyordu. Bunlar ara - sında bir tane de Türk aza vardı. Hâmiller medisi Hâmiiler meclisi, 6 kişiden te - rekküp ediyor. Aralarında Türk yoktu. Bu defa emiriamme, harici mu- harrem kararnamesi, dahili ve ha- rici diye istikraz kalmadı. Bu iki meclisin bir tek meclise tahvili ka- bul edilmesidir. Fakat, âzâ yekü- nunun İl veya 5 olması lâzımdı. Bu mesele imünakaşa mevzuu oldu. Kendi aralarında daha ziyade mü- nakaşayı mucip olan bir mesele buna memleket mümessillerinin o meclise alınması iktiza ettiği idi. !8 sandalya ve 9 azalık bir mevcut la geldiler, Yani 8 âzâ yedi sandal- ya vardı. Sekizi bir Fransız, bir Belçikalı tarafından birer sene mü navebe ile işgal edilecektir. De - azalı yeni meclis terekküp etmişti. Bu meclisi bir yarım azalık hak - kımız olduğunu anarak müdafaa ettik. Bu müdafaamın verdiği ne - tice bize her sene 1000 altın liralık bir meblâğın orada okuyacak Türk gençlerine tahsisi suretile bankaya tevdi edilmesini bir mektupla ne - ticelendik. Bu hâdise beni mem - nun etmiştir. Sizi de memnun e - deceğini umduğumdan bu küçük havadisi idaelist olan büyük meç- lis azaılarma büyük kürsiden ver- mek cesaretinde bulundum. Emin Aslan Bey “Denizli, : Maalesef bu itilâfnameyi kabul ve tasdik etmek temayülünde ol - duğunu bize böyle bir ağır yük bı- raktıkları için ecdadımıza gücen - mek lâzım geldiğini söylemiştir. Saraçoğlu Şiikrü Bey, tekrar kür siye kelerek dedi ki: Efendim, maruzatım arasında küçük bir notum vardı Onu arzet- meği unutmuşum. Şimdi söyliye- ceğim. 923 mukavelesi için Osman taklit edilmiş ve doğrusundan eğri | Frank miktarı tenzil" edilecektir. | 4 borçlarından bize isabet eden sini tefrik etmek müşkül bulunan Binaenaleyh, iki çesit tediye akçe- şamağa başlıyan bu ikinci devlet vaziyetlerde dahi istedikleri dev -| sinin yukarıya doğru çıkmasından her sene geçtikçe birisi ihtiyacına İetin üzerine bir mesuliyet terettüp binaen diğeri istinad. etmesin. Eski tahviller yenilerile ralarındaki varlığı, hukuki mevcu | tebdil edilirken herhangi bir ski diyeti, serveti birbirine nakletme. | d€ hatalar vaki olursa bunlarm Kli ve her geçen sene | mesuliyeti katiyen Türkiye hükü - | olan banka komisyon ve masraf - bunlardan birisi mütemadiyen kuv | metinin ve Türkiye milletinin de - | armin bu mukavele ile tertip vel. p., sekilhelie söoizdilmesi iii ipi attırmış diğeri de mütemadi | dildir. İkinci mesuliyet maddesi de yen zafa giriftar olmuştur.Öyle ki, | bu tedbirler hitam bulduktan son- bu iki kuvvetten bu iki saltanattan, | ra ve borcumuz haddi azamide tes bu iki devletten hangisinin daha | bit edildikten sonra tesbit edilen * kuvvetli olduğunu bulmak için çok | nisbet olduğu tebeyyün ettikten düşünmeğe ihtiyaç kelmamıştır.Fa | sonra bu münasebetle şurasını ar - kat istiklâl zevkini tanımış olan ha | zedeyim ki, eski tahviller yeniler | Hasan Beyefendi vaktile yapıl - | sonra müsaade buyurursanız, E - yat hakkını bütün hakların üstün -| le değişirse çok ümit ettiğimiz gi- mış o'an tevhidi düyun muamelesi min Aslan Bey arkadaşıma cevap de bulunduğuna iman etmiş bulu-! bi eski tahvillerin yanması, yakıl -; bu devlet hazinesine bir mily. Lİ. mai bu memleket için borcun sür'atle ödenmesi yolunun tutulması de - mektir. Bu son bir nokta da 928 mukavelesine göre tanzim edilmiş tanzim edilen muhtaç ve yüzdele- ri arasında hükümet lehinde büyük bir fark vardır. Yalnız, bütün bu rakamlar arasında heyeti celile - nin büyük bir fark üzerine nazarı dikkatlerini celbederim. " «İ Borçların yekânu umumisi halledi lirken bu borç bunların içinde kal- mış bulunuyordu. Ve onun haricin de kalmış bulunuyordu. Bunnula ayrıca bir itilâf zarureti vardı. Fe- nerler avansları denilen avans, Lo. zan muahedesinde gezi kalan ve » behemehal bir müzakere neticesin| . za eden bu borç dahi bu defa 928 mukavelesinin içinde yeri olmadı. ğı halde yeni mukavelenin içinde yer almasıdır. Ve sizlere arzedilen mukavelelerin içinde vesaik te mev cutur. Bunu böylece arzettikten on | sadedi değil hasbihal sadedinde rir bir iki kelimecik sö) Filvaki biz ve biğd yük birakmış olanlara duymi ii (kendilerini temin ederim ei bir his onlara gelmiyecek ? teçeki” 72 milyon o Emin Aslan Beyin hakkı vardır Hasan Bey dan alındığı söylenen bu P* nereye ve ne şekilde $8! ini bugün düşünmek bile büyük bir istirap verir. V. döndürecek bir mahiyi kat bizim üzerimize aldığı” yekünu 72 milyon kâğıt F ki, buna mukabil elimiz€ , Bağdat demiryolunun kıymeti bin kilometre göre 100 milyon İiraya i dır. Bu işte hissedarlar den başkaBağdat meselesi rafi mesle kalmiyor. Elyevm * Cümhuriyetinin topraklar! bulunan kısımı 1000 kilom cavüz etmektedir. Bir de Konya ovası isli nilen bir istikraz vardır & yon altın liraya malolmu$ bu işin alacak senedi elyeYf huriyet Merkez Bankasının * smda bulunuyor. Ona mu verdiğimiz mütedavil bo” rek İrak, gerek İtalya ve riyenin borçlarını şu veyâ de halletmiş bulunan bü letlerin verecekleri m mış küsur bin altın lira #* meblâğ sadece merkez * itibar sıfatile bu mukav' bi katiyet ettiği tarihten girecektir. Bir milyon lira bo idı. Alacaklı biz olduk: miz 962 milyon küsur fi de, onları isabet edenler “ doğruya merkez bankasın* cektir, 2 ” Bunun haricinde meclisi?” e” Lot Türklerin C. serisindeği oldukları mütedavil yı kabiline isabet edecek miks zalik maliye vekâletine “© ü ye ait olarak verecekler: yf Bütün bunlara bizim 15“ yi man münasebetile veyâ e / şefi mevcut olmaması dolayısil8 K ji yeceğimiz miktarda bir “Li bağlanacak olursa görü in 0 iş istirap cephesinde deği epi dukça mutedil ve iyi bir bulunuyoruz. Ve böyle leye işimizi raptetmiş bW” g ki, devlet için de, since de saadetin başlangı€* v7 lebilir. (Alkışlar). Bu mukaveleye ie il oluP bir diferi,, meselesinin madığı hakkında Şükrü p le cevaben Saraçoğlü yele$* Bu meselenin de m a hil olduğunu söylemiştir”. müs Müteakiben made edil keresine geçilerek tir, * Line 5 İtilâfnamenin rs mukavelenamenin reisi Ni nasında bütçe enn izahatın aynen şindeki yüksek ai milleti memleketi e hizmet görmekle #* aye 2 5 İsmet Paşa e il meslede muvi miş olan Saragoğ iy M. Meelisiinn rl edilmesi hakkında * kabul edil