1 Ocak 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 12

—12--VAKITIKânunusani 1932 Başka Memleketlerde 1931 fÜse tarafı 11 inci savfada| dir. Yunan hükümeti ile hükümeti» miz arasında aktolunan dostluk misas! kı iki milletin birbirine karşı samimi rabrtalarla bağlanmasını intaç edecek mahiyettedir. alya Büyük buhrandan diğer devletlere nispetle az mutazarrır olan İtalya, 1931 senesini dahili teşkilâtını takvi - ye İle geçirmiştir. M. Laval'in Ame- rikaya seyahati Üzerine İtalya hariei-| ye nazırı Sinyor Grandi Nevyorka kas dar gitmiş ve bu seyshat İtalyanin| Avrupa sulh ve mesalemeti hakkımda! ki noktai nazarının izahma vesile ol - muştur, 1931 senesi ricali siyasiye arasında temaslarla geçmiştir. Bunlarm baş- calar M. Lavalin Berlin ve Vaşing- ton, M. Brüningin Paris ve Roma, M. Grandinin Berlin ve Vaşington seya- hatleridir. En mübimmi Brüningin | Roma seyahati olduğunu kayt ve işa-| ret etmelidir. Filhakika Fransanm tazyikinden kendini kurtaramıyan va- sati Avrupa, M. Mussolininin duren - diş ve hakperest siyasetinden bir çok şeyler beklemektedir. Mühim siyasi temaslar arasında İs- met Paşa Hazretlerinin Atina ve Peş» te seyahatlerile kral (Feysal) ile M.| (Lissinof) ve M, Muşanofun Ankara #e- yahatlerini saymak lâzım gelir. Bun - “lar Türkiye siyasetine taallök etme - leri itibarile memleketimizin tarihçe - sinde izah edilecektir. İ Ispanya İberya yarım adas; geçen sene kan- Mı fakat feyizli bir devre geçirdi. Dik-! tatör(Primo de Rivera) yı istihlâf e den jeneral Berenger Alfonsun müles| reddit siyasetine âlet olmuştu. İspan-, yol cümhuriyetçileri bu vaziyete ni « hayet vermek için büyük bir himmet " sarfettiler. Berengerin yaptırdığı in -| #habat hükümetin tazyikine rağmen eümhuriyetçiler (lehine neticelendi. Kral Alfona, tarihte nice — kralların; müracaat ettikleri üsle müracaat et-' * Memleketten kaçtı. Cümhuriyetin “ aylarında oldukça kanlı hadisele- > sahne olün İspanya sene sonuna 'oğru biraz sükün bulmuştur. M. Ak kala Zamora ilk İspanyol reisieümhus| ru ilân edildi ve Katalonyanm muh-| teriyet emeller; terviç olundu. Müfrit- leşin arasıra çıkardıkları isyanlar bastırlabilmektedir. İspanyanın cüm-| huriyet idaresinden istifadeye ne de-| Ace müsteit bulunduğunu yakın âti| gösterecektir. Sovyet Şüralarında Sovyet şuralarında ilk beş senelik plânm tatbikatı geçen sene nihayet Bulmuştur. İkinci beş senelik plânm! tatbikine geçilecektir. Bazı ecnebi! “ muhitlerden kuvet alarak memlekette Gtilâl çıkarmıya teşebbüs eden sağ| “ cenah rüesası tevkif edilerek muhake»' we olunmuşlar ve yaptıkları ifşaat w-| “gesumi bir hayretle karşılanmıştır. / Sovyet siyaseti hariciyesinde tebed- dül yoktur. M., Litvinof terki tesli » hat için Rus nokta; nazarını Cenevre- &e mükerreren izah etmiş fakat bu noktaj hazar empâryalist hükümetler! Tin emniyetsizlik hislerile karşılaş -| mıştır. Sovyet siyasetinin Çin — Japon ih- Müfnda gösterdiğ; itidal şayanı kas yettir. Cemiyeti Akvam Çin — Japon ihtilâfrı Cemiyeti ak- Vemun kiymeti hakkında bir fikir edi. nilebilmesini mümkün kılan en mü - him hadiselerden biridir. İki memle- © ket arasmda hali harbin devamı Ce «' hevre meclisinin bütün mesaisine rağ! men menedilememiş ve şimdiye kadar! kurulan sulh ve mesulemet hayalleri! tamamen sukut etmiştir. e Cenevre) meclisi, zayıfları tazyik eden, kaviles! re temennide bulunmakla iktifa eden| ve müspet hiç bir faaliyet gösteremi -! yen bir heyet olduğunu bir defa daha meydana koydu. Böyle olmakla be raber Cenevrede toplantılara devam edilmekte ve Cemiyeti akvam! binası: men İnşası için projeler yapılmakta - dır. Terki teslihat konfertinsının bi? netice vermeden kapandığı takdirde Cenevre cemiyetinin de dağılması muhtemeldir. Hadisat, bütün devlet. lerin tevhidi mesaisinin henüz müm) relerinin bir araya gelerek sulhü te- min edecek muvazeneler vücude ge - tirmelerinden istifade edilebileceğini göstermektedir. Türkiye başvekili İr- met Paşa Hazretlerile (Yunanistan başvekil; M. Venizelosun feyizli siya- si hayatlarının en mühim eseri bu ha» kikati anlrrarak Balkan ittihadı için teşriki mesai eylemiş olmalarıdır. Çin - Japon Meselesi Cemiyeti akvamın foyasmı meyde- na çıkaran Çin — Japon meselesi ge çen 1931 senesi hadiselerinin en müs himlerindendir. Japonyanm vaktile; Çin imparatorluğundan almış olduğu iktisadi imtiyazatı Çin: milliyetperver hükümetine karşı müdafaa etmesi bu ihtilâfa zemin oldu. Çinde gösterilen galeyan Japonyanın Mançuride asker tahşit etmesini icap etti. Nipon'larm askeri kuvetlerine karşı henüz dahili hercümerç içinde olan Çinin mukave- met edemiyeceği Aşikârdı. Çin, Ce » miyeti akvama müracaat etti, Ancak cemiyet, Japonyaya nasihatler ve tavs| siyelerde bulunmaktan başka bir faa-! Uyet gösteremedi. Japonyanın cemi «! yette en nafiz olan devletler tarafın- dan el altından teşvik edildiği ve bü tün gaye Japonya ile Sovyet Rusyayı| karşılaştırmak olduğu zannı umumi « sini veren bu tarzı hareket herhalde; beklenilen netaylej vermemiştir. Se- nenin sonuna doğru Sovyet Rusya ile Japonya ârasında teati olunan nota Jar iki devletin Mançurideki iktisadi nüfuzu taksime karar verdiklerini gös termiştir. Jeneral Çan Kay Şek'in resi kâr- dan çekilmesi ve Nankin ile Kanton cümhuriyetlerinin birleşmek için mes sai sarfetmelerile nihayet bulan sene Çin ve Japon ihtilâfını had ve atisi meşkük bir halde yeni seneye terket -| miştir. | Müttehidel Amerikada | Müttehit Amerikanın dahili vaziyes! tine nazar kılacak olursak dolar hü- kümetinin de umumi iktisadi buhran. dan mufazarrır olduğunu görürüz. İşsizlerin adedi gittikçe fazlalaşmak- tadır. Kongre işsizlere muavenet e»! dilmesine taraftar değildir. İçki müs) cadelesi eski şiddetile deram ediyor,| Şi /kagonun meşhur (o Gangster'lerile mücadeleye azmeden yeni belediye re isinin henüz mühim muvaffakıyetleri kaydedilmemiştir. En mühim Gang- sterlerden Cek Daymund bile senenin son günlerinde hapsedilmiş ve fakat, sonra tahliye olunmuştu. Bu haydut) tahliyesinden iki saat sonra düşman ları tarafından yere serildi. Linçin henüz kanun mahiyetinde olduğu bir memlekette böyle bir adalet tezahürü- ne asla hayret edilmez. Dolar memleketinin en mühim der» di Avrupadan geliyor. Amerika umu mi harpte itilâf devletlerine büyük faizlerle para vermiş ve esliha sat - mwştı. Şimdi bü paralarla esliha ve saire bedellerini faizlerile istiyor. En büyük medyun olan Fransa tediyatı- nı Almanyanm harp borçlarını ver » mesile takyit ediyor. Almanya para veremiyecek halde bulunuyor. Dayin Amerikayı bu vaziyet huysuzlandırı- yor. Medyumun mahvolurterya kadar ezil mesinden bir fayda görülemiyeceğini ve sağılacak ineğe yaşıyacak kadar hayat bahşedilmesinin o İcap ettiğini müdrik olan Amerikalılar, dolayısile parasını aldıkları Almanyayı az çok sıyanete lüzum görmektedirler. Bu » nun neticesi olarak Amerika refsicüm huru Mister Hoover düyun taksitleri» nin tehiri İçin bir moratoryom tekli - fine lüzum gördü, Bu (moratoryom) Almanyanın biraz toplanarak sağıla- bitmesi için verilen müddet demekti. | Kongre, Mister Hooverin teklifini; tensip eft. Fakat Amerikanın maf«| lahatmdan hiç bir suretle vaz geçe»; miyeceğin; de ayrtca bildirdi. Şu retle Avrupaya borçlu (vaziyeti bir; daha ihtar olunuyordu. Amerikalılar Avrupanın mütsmadi-; yen silâhlanmasını hayır alâmeti gör- müyorlur, Senenin son günlerinde Ae merika ricali pek bedbindiler. Pek ya: kın zamanda (oAvrupada büyük bir harbin zuhur edeceğini haber veriyor» lardı. Acaba bu kanaatin saki böy -, le bir harp zuhurunda Amerikanın! Avrupaya satabileceği esliha ve cep- Memleketimizde 1031 Fikir teşevvüşleri bertaraf edildi, dünya iktisadi buhranın Türkiyeaeki akislerine karşı tedbirler alındı i Geçen 1931 senesinde girerken ser. best fırkayla beraber memleket iceri- sinde bir çok ihtiras cereyanları meys) dan almıştı. Fakat fırkanın liderleri bü ihtiraslar arasında — teşkilâtlarını! dağıtmışlar, faaliyet sahasından ç- kilmişlerdi. Bu noktai nazardan da- hili vaziyet (oldukça müşotveş o bir manzara arzediyordu. İşte Gaz; Hazretleri bu karmakarı- şık vazıyet içinde bir (tetkik seyaha- time çıktıkları için herkes bunun nes ticesini bekliyordu. | Nihayet büyük rehber seyahatten avdet etmişler, memleketin asıl halk! kitlesinin aklı seliminin memleket içe! risinde yapılmış olan tahrikâttan mü- teessir olmamış bulunduğunu temin; huyurmuşlardı, Aynı zamanda bu teminatm fİlİ netayicini efkârı umu.. miyeye göstermek üzere Büyük Millet; Meclisi intihabatının tecdit (o edilmesi reyinde olduklarına işaret etmişlerdi. Büyük Millet Meclisini teşkil eden Cümhuriyet Halk (Fırkası meb'us- ları derhal Gazi Hazretlerinin yüksek irşatlarmdan aldıkları ilham üzerine müzakere etmişler, tereddütsüz ola - rak intihabatın teedidine karar vermiş lerdi. Bu suretle başlıyan intihabatın nasıl bir netice verdiği malümdür, Fil- hakika Reisicümhur (Hazretlerinin memleket dahilinde yaptıkları seya. hatten sonra ifade ettikleri (o hakikati filiyatla tezahür etmiş oldu. Bundan sonra oCümhüriyet Halk Fırkasının umumi kongreleri basladı. dan kurtaracağı zannı değil midir? Büyük Ölü Senenin tarihçesini kapatırken on dokuzuncu asırla yirminci asrın ilk rub'unun en büyük kâşifi olan Ameri- kalı Edisonun vefatını işarete lüzum gördüm. Edisonun vefatı cihan için bü yük bir ziyadır. Bütün âlemi insani-| yet bu büyük ziya karşısında teessür ve hörmet hislerile eğilmiştir. (Buhran ve endişe senesi) nin aiya- si tarihçesi bundan ibarettir. Ancak bu senenin hesapsız hadisatı vardır ki bunlar siyasi (Omahiyetten ziyade mali ve iktisadi mahiyetteydi. Muh- telif memleketlerde bankalar *flâs| etti. Nukut, kavaim ve esham miyar-| ları altüst oldu. Borsalar kapandı. İf»; lâslar vekdiğerini takip etti. Londra,! Berlin, Paris, Romu, Tokyo, ve hatta Vaşington piyasaları müthiş sarsm - trlara duçar oldu. Malt sahadaki bü felâketler zirai! ye sima sahalarda acı tesirlerin; gös-! terdi. Beşeriyet uzun müddettenberi ilk defa olarak açlık ve sefalet deni» len müthiş heyulâ İle göğüs göğüs! geldi, Eğer bugün doğan şu sene, zamanın nâmütenahiyeti içinde, beger denilen| geçiti mahlük için mes'ut anları ihti- va edecekse bu ancak, dünyayı saran muazzam buhranı önüne geçilmesi ve iktısadi vaziyetin ıslahı ile müm b kün olacaktır. Eğer iktısadiyatta cihanın islahı için lâzım gelen tedbirler alınamıya - cak olursa insanların geçirecekleri fe- lâketlerin hüdudunu tayin imkân has ricinde bir keyfiyettir. Binaenaleyh 1932 senesinin emperya; list devletlere insaf, İktısat buhranı altında zebun milletlere ezildikleri yükten kurtulmak için imkân bahşet. mesini temenni etmek bir vecibzi zim-| mettir. Bir zümrenin, hatta bir mölle- tin, cihanın mukadderatı ile oynıya « mıyacağı kanaati hasıl olduğu gün; evvelâ buhran felâketinin önüne ge - çilmiş olacak, sonra da, yeis ve ihtis yacın İcap ettirdiği fevkalâde hare -| ketlere meydan kalmıyarak umumi sulh ve mesalemetin teminine doğru! büyük bir adım atılmış bulunulacak -! İ tır. Ümit edelim ki 1992 senesi bize sex! lefinin acılarını unuttursun! Almanyanın devlet bankasi olan Reichs İ te seyahatlerinden henüz avdet etmiş | milyonu buluyordu. Kongrede memleketin her tarafından Ankaraya gelmiş olan murahhaslarm temennileri tetkik edilmekle beraber fırkanın mzamnamesinde tadilât ya-| pıldı, Aynı zamanda yeni bir prog « ram vücuda getirildi. Kongreyi Büyük Millet Meclisinin | fevkalâde içtimaları takip etti, Mec » lis 1931 senesi bütçesini hazırladı ve) yaz tatiliyle heraber meb'üsların inti-| hap dairelerinde tetkik o seyahatleri yapmalarma imkân verilmek İçin icti. malârini tehir etti, Buhranın memleketimize tesiri Büyük Millet Meclisinin tatil kara- rından sonra zuhur eden (en mühim hadise iptida Avusturya, müteakiben Almanyada çıkan büyük © buhrandır. bank bu buhran üzerine tatili tediyat vaziyetine girmiştir. Bir çok Alman bankalarının zişelerini o muvakkaten kapamalarımdan başka buhran dal gaları Almanya hudutlarını aşmış, di- ğer bir çok memleketlerde bankalar kapanmıstır. Bundan sonra İngiliz mali buhranı başlamış, Sterlinin kıy- meti birdenbire sukuta meylefmistir. Bunun (üzerine İngiltere hükümeti Sterlinin altınla tediyesi hakkındaki kanunu ilga etmiş, parası (alelâde karşıliksiz olarak evrakı nakdiye va. zıyetine girmiştir. Mamafi İngiltere tabii maruz kal- dığı buhran karşısında sakit kalamars! dı. Onun için derhal Avam kamara sının yeniden intihap kararı alınmış» tar. Tamamen muhafazakârların ga- libiyeti şeklinde nihayet bulan intihe- bat üzerine yeni meclis toplandı. Fas kat hükümet milli birliği muhafaza, etmek için Mae Donald'in riyaseti at- tında teşekkül etti, Sonra buhran- dan mütevellit vazıyetlere karşı ilk tedbir olmak üzere İthalâtın tahdidi hakkında yeni tarife kanunları kabul! edildi. İngiltere gibi dünyanm her tara fında alâkası olan, her millete sıkı mü nasebetlerj bulunan bir (o memleketle beraber Avrupanın göbeğinde zuhur eden buhranın aksülamelleri tabii her memlekette (o hissedilecekti. o Bunun içindir ki, İngiltereden sonra diğer memleketler de ithalâtlarını tahdit et) mek müsabakasına girişti. Ithalâtı tahdit Bu sırada İsmet Paşa Atina ve Peş- bulunuyordu. Bu seyahat esnasında hükümet reisimiz cenubi . ve merkezi Avrupa memleketlerinin mali ve ikti sadi vazıyetine çok yakından o temas etmişlerdi. Bu temas ve müşahedeler neticesinde Türkiyenin umumi buhra. na karşı her tarafta alınan tedbirleri çok dikkatle takip etmek lüzumu an» laşılmeştı. Onun için İsmet Paşa An» karaya avdet eder etmez alınacak yes ni tedbirleri tetkik etti. Evvelce bir kanunla hükümete verilmiş olan sa - lâhiyete istinaden ithalât ve ihracatı mütevazin bir hale getirecek konten. jân usulünü derhal tatbik için hare » kete geçildi. Bu tedbirler hem meme leketin iktisadi bünyesini o korumak, hem de milli paramızı nkrymetini mus hafaza etmek maksadile yapılıyordu. Bütçe eçıği karşısında Fakat bu da vazıyetin ciddi muva- cehesinde kâfi değildi. “Çünkü diğer taraftan bir de bütçenin muvazenesi! meselesi vardı. Geçen 19$1 senesi büt. çesi en kuvvetli tahminlerle yapılmış i olmasına rağmen varidatm (miktarı! tahmin olunan rakamları tutmadı.) Yalnız dört, beş ay zarfında varidat ta görülen tenakus miktarı altı, yedi Sene nihayetine! | kadar bu tenakus devam ettiği takdir. de tatbik edilmekte olan 1931 bütee- sinin yirmi milyon liradan fazla bir! açık vereceği anlaşılıyordu. Binaenaleyh bir kere âcil olarak 1931 bütçesinde vuku bulacak açık mik ra 1942 senesi bütçesini muvazeı surette tanzim etmek meselesine get mek lâzımdı. İşte hükümet bu ihtiyaç karşısmdi yeni bir buhran vergisi ihdas etti. U“ mumi ve hususi müessesatta çalışan herkesin maaşlarmdan birer mikta Kesmek esası kabul edildi. Diğer ta“ raftan varidatm tenakusunu sebep © lan kaçakçılık aleyhinde gayet şiddet li bir mücadele açılması takarrür et. ti. Bu hususta gerek adli, gerek ma li tedbirler alımmıya başlandı. Niha yet aynı sebeplerin sevkiyle hükümet teşkilâtmı da yeni vaziyellere (o dah uygun bir hale getirmek için Mali vekâletiyle İktisat vekâleti ayrı ayrı# ya ikiye bölündü. Bütçe işleri. eski Maliye vekâletinde kaldı. Maliye ve kâletindeki varidat (omüdiriyetleriyl umum gümrük müdiriyetleri, son tütün ve müskirat, tuz ve barut inhi sarları toplanarak (Gümrükler ve hisarlar) vekâleti namile ihdas oluna yen; vekâlete devredildi, İktisat vekâ eti de ikiye ayrıldıktan sonra ziraat işleri için ayrıca bir ziraat. vekâleti teşkil olundu. Görülüyor ki 1931 senesi için Tü kiye cümhuriyetini işgal eden en mü“ him meseleler fikir teşevvüşlerini ber taraf etmekle bernher dünya iktısadi buhranmın Türkiyedeki akislerine ka! şi mukabil tedbirler almak olmuştur. Harici vaziyotimiz 1951 senesinde Türikyenin - harici. vazıyetine gelince, bu her zamanda ziyade memnuniyeti. mucip bir haldi geçmiştir. Filhakika bir sene evvel Yunanis” tanla aktedilmiş olan (Ankara) itilif4 namesinin maddi semereleri görünmi ye başlamıştır. “Yentzerostii Ankart | seyahatine mukabele olarak” Başvekil İsmet Pş. ile Hariciye vekili Tevfik Rüştü B. refakatlerinde Türk matbuatt başmuharrirlerinden mürekkep bir h “iyet olduğu halde Atinaya gitmişlerdir. Sonra İsmet Paşayla Tevfik Rüştü B- gene sabık Macar Başvekili Kont Bet Tenin Ankara ziyaretine karşı Peşt ye de iadei ziyaret etmişlerdir. Du # yahatler aynı zamanda bir tetkik $€* yahati olmuştur. Sonra 1941 senesi zarfında Türki yede vuku bulan mühim hadiselerde! biri Balkan birliği konferansın Is « tanbulda toplanması, Ankarada &o celsesin; aktetmesi oldu. Bu konfe ransa Yunanistandan, Bulgaristan dan, Yügoslaryadan, Arnavutlukta! birer heyeti murahhasa iştirak etti! gibi ayni zamanda Atina © ve Sofy matbuatmı temsil eden bir matbaa! heyeti de İstanbula geldi. arasında birlik hedefine doğru mühi tezahürat yapıldı. , M. Litvinofun Ankara ziyareti Rusyanm hariciye komiseri Mösyi Utvinofun bu siralara tesadüf ed Ankara seyahati de 1931 Türkiyeyle alâkadar mühim hadiseles rinden biridir. Çünkü bu hâdise Tür“ kiyeyle Rusya arasında mevcut ols dostluk rabıtalarını takviye etti ten başka büyük dostumuz tarafında Başvekil İsmet Paşa (Hazretlerinin Moskovaya daveti fırsatma vesile ver” miştir. Başvekil İsmet Pâşa da bu d: veti kabul ederek önümüzdeki ilk b: harda Moskovayı ziyaret etmeyi vadet . i miştir. Bulgar Başvekili Nihayet bunlardan sonra en yeni hadise olarak Bulgar başvekili Mös“ yö Muşanof'un Ankara ziyareti vukü bulmuştur. Mösyü Muşanof hir sen€ evvel Tevfik Rüştü beyin Sofyaya Y' ki olan ziyaretine ba süretle muka! lede bulunmuş. bu vesileyle Türki! — Bulgaristan ve Bulgaristan — Xi | manistan münasebetlerinini daha. mimi bir safhaya girmesine imkân sıl olmuştur.