29 Eylül 1936 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 5

TAN Gündelik gazete Başmuharriri Ahmet Emin Yalman Tan'ın hedefi: Haberde, fikirde, herşeyde temiz, dürüst, samimi olmak, kariin gazetesi olmaya , çalışmaktır. İGünün meseleleri) i Tercüme işi mecburiyetini duydum Böyle bir teşkilât müelliflerin de, mütereimlerin de, memleketin Ode, devletin de lehindedir. kat sırf bu ruhi sebep, bizim âslleri milliyetperver, ihtilâlei olarak o gör- memize münidir . Faşist propagandasma kurban 0- tırak âsilere milliciler, ihtilâleller sıfatmı verenler bu farkı gözönüne TAN “ TAN,IN MÜHİM BİR Frangın Düşüşü Bizim Vaziyetimiz D oğrudan doğruya para politikasına ve dolayısile umumi ekono - mik münasebetlere taal - lük eden dikkate şayan bir hâdisenin karşısında - yız. Görülüyor ki Fransa nihayet para politikasını düşürmek, (devalvation) yolunu tercih etmiş bu- lunuyor. Ve bu sahada iki büyük dünya memle- keti ile, İngiltere ve Şi- mali Amerika ile noktai nazarı birleştiriyor. 4 BK VE itildi pik ni, eialisa simdiye kadar para siyasetinde âj- tım esasına şiddetle taraftar bir memleket idi. Fransa gerek umü- mi harbin devamı oesmasmda, ve gerek harpten sonra giriştiği memleketi yeni baştan imar faali- yetinin cereyanı içinde mühim miktarda olmak Üzere evrakı hak- diye ihraç etmiş bulunuyordu. Bu suretle çok miktarda evrakı nak- diye çıkarılmış olması yüzünden bittabi Fransız parasının da kıy- çok tedbirlere tevessül eylemekle düşen Fransiz frangını kurtarma- ya ve kıymetini yükseltmeye mu- vaffak olmuştu. Ve o zaman bir gokları bunu büyük bir muvaffa- İ kıyet olarak saymışlardı. Maama- fih o zaman İngiliz lirasına göre Fransız frangı duha aşağı bir kıy- metle tesbit edilmişti. Bir İngiliz Urası yüz elli frank değerinde ad- dedilmişti. Ve yine hatırlarsınız ki, 1933 Londra ekonomi o konferansmda para siyasetinde memleketler © iki ta olmak üzere Belçika, Hollanda, İsviçre, İtalya gibi memleketler (altm esasını) kabul ve tercih ey- ze ve bu esasa bağlanmışlar. O zamandanberi (para Mesele. si) Fransa için gerek memleketin dahili ekonomiyası itibarile ve ge Tek diğer memleketlerle olan hari. <İ ekonomik münasebetleri İtiba- tile en ehemmiyetli, en canlı mese- birini teşkil etmekte idi. Altın esasından ayrılan ve kıymeti diğer ere siyasetini tercih eden Son zamanlarda Fransanm para meselelerile alâkadar olan iktısa- çilarının, maliyecilerinin bu husus- taki noktai nazarları da öğrenil. üksek İktisat ve Ticaret Mektebi ekonomi profe- sörlerinden Vehbi Sarıdal, kendisile görüşen- bir #uharrir arkadaşımıza bu hâdise hakkındaki görüş ve düşünüşlerini şöylece anlatmıştır: mek istenildiği ve bir ihtısas ko- misyonu teşkil olunduğu söyleni- yordu. Bu komisyon zannolundu- ğuna göre Fransanın para siyase- tinin değişmesini, altın esasının terki ile tenzili kıymet devalvation yolunun takip edilmesini daha mu- vafık görüyordu. Ve işte nihayet resmi Fransa kararımı vermiştir. Artık Fransa devalvation politikasmı tercih et- ie hulemma tarım imdi karşısmda bulunduğu- muz bu yeni hâdiseyi tet- kik edelim: İlkönce şu noktaya bilhassa İsa- ret etmek isterim. Bu hâdiseye iki cepheden bakabiliyoruz. Birinci bakış, Fransa ve Fransa vaziyetinde olan (omemleketlerin cephesinden bakıştır. İkinci bakış memleketimiz çep- hesinden bakıştır. Ben bu iki bakış tarzmda yekâi- gerinden ayrı vaziyetler bulmak- Şöyle ki: Belki bugün Fransa için bu yeni para kıymetini dügür- me teşebbüsü faydalıdır ve zaruri- dir. Bunun üzerinde durulabiliyor. Fakat memleketimiz cephesin- den baktığımız zaman Fransanın ve onunla beraber yürümeye ka- Tar veren İngiltere ve Amerikanm hattı hareketlerini aynen takip et- mek bizim için hiç telâzım ve za- rüri olmadığını görüyoruz. Ve hattâ daha ziyade bir kuvvetle di- yebiliriz ki, bu hattı hareketi ta- kip etmek istemek belki bizim için ir. Takdirle ve şükranla görüyoruz. ve okuyoruz ki, Cümhuriyet hü- kümetimiz de Türk parasının bu- günkü kıymetinin muhafazası esa- smı kabul ve tercih eylemiş bulun- maktadır. — imdi karşısmda bulundu- ğumuz bu hâdiseye baka- (Para) denilince bunun iki fonksiyonu bilhassa göze çarpar. 1 — Memleketlerin dahili müna- sebet ve muamelelerinde tediye Yasıtası olarak para, 2 — Memleketlerin harici mü- mnasebet ve muamelelerinde tediye vasıtası olarak para. 1— DAHİLİ TEDİYELERDE PARA: âra için umumiyetle kabul olunan €sas şudur: (Para yüksek olunca bütün fiatler düşkün olur) Bu bir kaidedir. Ve eşya ve hiz- met fiatleri ile paranın karşılıklı vaziyetleri bu kaideye tabidir. Umumiyetle para kıymeti yük- sek olursa; Şu vaziyetleri tesbit ve müşahe- de edebiliriz: a — Memleketlerin en büyük halk yekünunu teşkil e den memurların, müslah- demlerin, amelenin maaş ve ücretleri miktar itibari- Je az olur. Bu yüzden bunların mal satın alma ve ihtiyaçlarını tatmin ey- leme Kudret ve imkânları dn az ve mahdut olur. Bu- nün diğer bir (ifadesi de şudur: Ücret ve maaşları 8z ve mahdut olan bu küt- lenin umumi geçim ve re- fah seviyesi de düşkün bulunur. Büyük halk kütlesinin iş- tira kudretleri az ve mah- dut olacağından, bütün eş ya fiatlerinin düşkün ol masma rağmen, ticarette satışlar daralır. Ticaret hayatmdaki bu mahdudi- yet zirai ve bilhassa sr nal İstihsalâtta (üretim kudretini azaltır. & — Muhtelif vergi memba ve matrahlarından alman devlet vergilerinin yekünu mahdutlaşır ve buna mu- kabil âmme hizmetleri ço: ğalmış olduğundan devlet- lerin bütçelerinde o müva- zene temini müşkülleşir, İşte bu ve bu gibi diğer sebepler yüzündendir ki, cihan harbinden sonra bozulan para müvazene ve münasebetlerini düzeltmek isteği, altın kıymetine rücu ederek reva- lorisation para kıymetini yüksel- terek bu meseleyi hal çaresi, esa- sen bir çok memleketlerle ve bir çok iktısatçılar ve maliyecilerce makbul bir tarzı hareket sayılma- Ve nitekim memleketimiz de paramızı düzeltir ve paramızın, kıy metini stablize ederken bu hatalı yoldan yürümemiş ve flilf istikrar yolunu tercih eylemişti. 2 — HARİCİ TEDİYELERDE PARA: B ir memleketin parası diğer memleketlerin parslarma göre daha yüksek kıymetli olun- ca da Şu vaziyet hâsıl olur. Evvelen memleketin ihracatı zor laşır. Müstahsiller ve tacirler mem leket paralarını kolay kolay hari- ce satamazlar. Bu yüzden memle- ket sanayii omemleket (ziraati müşkül vaziyetlere, zorluklara dü- gar olur. Nitekim Fransa altın e- sasmda devam eylemekle devsi- Yation sistemini takip elen mem- leketler karşısında bu zorluklara maruz kalmıştı. Saniyen: Parası yüksek kiymet- li olan bir memelekete hariçten it- A a ANKETİ Bütün memleketlerin para politikalarına ve bütün ulusların ekonomik münasebet- lerine şiddetle ve ehemmiyetle taallük eden büyük bir hâdise karşısında bulunuyo- ruz. Üç büyük memleket Fransa, İngiltere ve Şimali Amerika kendi memleketlerinin para siyasetinde görüş tarzlarını birleştirmişler ve dünya sulhünü idame ve takviye etmek ve memleketler arası ekonomik münasebetleri islah eylemek arzusile para kıymetinin tenzili deyalvation esası üzerinde aralarında mutabık kalmışlardır. Bu meyanda ileride tamamen kaldırılmak üzere şimdiki kontenjanların ve para kontrolü sisteminin derhal gevşetilmesi hususuna da temas edilmiş bulunulmaktadır. Her memleketin para sistemini ve politikasını yakından alâkadar eden bu yeni ve son mühim hâdise karşısında memleketimizin ekonomicilerinin, maliyecilerinin ve ticaret hayatile alâkadar olan mühim firmalarının ne düşündüklerini ve bu hâdiseyi ne suretle karşıladıklarını öğrenmek ve okuyuculanmızı da aydınlatmak maksadile bir anket yapmak istedik. Ve dün birçok zevata müracaatle mülâhazalarını ve noktai s nazarlarını sorduk.Bu anketimize verilen cevapları sırasile dercediyoruz, — ineğini > lor Galin 4 halât kolaylaşır. Hariç kendi ms- lmı daha ucuza olarak » memleke- te satabilir. Bu takdirde tediye müvazenesi pasifleşir ve me.uleket daima döviz açığı verm.'k vaziye- tinde bulunur. Ve bu kal karşısm- da da gümrük mâninaları, konten- dantman tablitleri, dö“iz takyıtle- ri gibi mahızu"'u ve manil tejbir- lerle ithalâtın ünfine geçmeye he- ves olunur. Nılekim bütün mem- leketler bugün ayni tandidat ve lakyidat ila itbalâtı meaeylemek- le, dövizi muhafazaya çalışıyor - lar. Bu gibi tedtirlerle belki :t#halâ- tm men' ve tahdidi maksadı bir dereceye kadar temin olunabilir. Fakat kommersiyal muamele ve münasebetler darlaşır. Devletlerin gümrük varidatı azalır. Ve mem- leketler kendi içerilerine çekilmiş, tecerrüt eylemiş bir hayala girmiş bulunurlar, ütün bu tarzdaki görüş ve mütalealar umumiyetle sanayici ye bilhassa sa- nayi mallarının ihracatçısı olan memleketlerin yüksek para Kıy... meti yüzünden maruz olabilecekle- ri müşkülleri ifadeye kifayet ede- bilirler. Fransa başlıca sanayici olan ve imal eylediği sanayi mallarmı ih- raç etmek zaruretinde bulunan bir memlekettir. Fransa parasını yüksek kıymet haddinde tutamaz- dı ve tutmamalı idi. İşte bugün Fransadan kopan revelvation hareketinin mânası ve ehemmiyeti bu lüzumu irae etmiş- tir. ... akat bir de hâdiseye mem- leketimiz cephesinden ba- kalım, O zaman vâsıl (olacağımız netice tamamlile ayrı olacaktr. Biz Fransanm ve Fransaile bera- ber yürümek istiyen İngiltere ve Amerikanın yolundan yürüyenek değiliz. Biz paramızm bugünkü kıymetini daha aşağıbir hadde düşürecek değiliz. Bizim için böyle bir lüzum, böyle bir zaruret yok- tur. Niçin? Bunu İzah edelim: Evvelen: Paramızı ve paramızın dahili ve harici tediyelerdeki vazi- yetini göz önüne alalım. MEMLEKETİMİZİN PARASI VE DAHİLİ TEDİYELERİMİZ: ahili her türlü tediye rüna- sebetlerinde paramızm bu- günkü kıymeti ile hizmet ve eşya fiatleri arasmda yıllırdan beri de- vam eden bir müvazene t66ssü8 et- miş bulunmaktadır. Ve bu milvazeneden bütün sw- nuf halk müşteki değildirler. Ma- aşlar, ücretler bugünkü para kıy. metimizle tediye olunuyorlar. Ve eşya fiatleri, kiralar bugünkü pa- ra kıymeti ile ölçülüyor ve tesviye ediliyorlar. Türkiyenin para kıy- meti ile Türkiyede hizmet ve eşya fiatleri arasında müstakar bir te- vazün teesslis etmiştir. Para kıymetinin daha aşağıya hizmetlerin ve eşyaların — fiatleri şüphesiz yükselmek lâzım gelecek ve fiatlerin tezayüdü ile münasip bir yükselmek mümkün olamazsa zaruret ve mahrumiyetler arta- caktır. Bu çok mühim ekonomik Şş ecrrz ve sosyal bir mahzurdur. MEMLEKETİMİZİN PARASI VE HARİCİ TEDİYELERİMİZ: aten paramızın bugünkü kıymeti esasen (Fransız frangı ve diğer ecnebi paraları gi- bi yüksek bir kıymet haddinde de- ğildir. Hep biliyoruz ki bugün 100 kuruş 12 frank ediyor. Bir frank 8,25 kuruştur. Diğer bir ifade ile 20 frank bizim paramızla 164 ku- Tüştur. Halbuki umumi harpten evvel 20 frank 90 küsur kuruş idi, Demek ki bugün paramız umumi harpten evvele göre, ve Fransız frangma nisbetle, yirmi frank itibarile, 74 kuruş kadar daha aşa- ği bir kıymet bhaddinde sahit bu- Yunmaktadır. Şimdi Fransa hükümeti kendi İrangını denildiğine göre yüzde yirmi, yüzde otuz kadarbir mik- tarda daha aşağı bir kıymet had- dine tenzil edip bunu tatbik ocdin- ce, şu vaziyet hâsıl olmuş olacak- tar. Eğer yapılacak tenzil yüzde yirmi olursa 100 kuruş 14.75 frank edecektir. Yahut 20 frank 135 ku- Tuş tutacaktır. Demekki bizim pa- ramiz yine franga göre *sasen düş kün bir hadde olacaktır. c Fransiz frangınm kıymetindeki tenzil yüzde otuz haddinde olursa 20 frank 115 kürüş edecek, yahut bir frank 5,75 kuruş hesabile Yüz kuruş nihayet 17 frank küsur san- tim edecektir. Bu vaziyette de yi- ne umumi harpten evveline haza- ran bugünkü paramız bugünkü franga göre deha dun kiymetli bulunacaktır. Demek oluyor ki Fransız frangı düşürüldü diye bizim paramızı da düşürmeye harici münasebetler ve harici tediyeler itibarile de ihtiyaç yoktur. aniyen : (o Memleketimiz Fransa ve emsali memle- ketler gibi sanayi malları ihraç e- den bir memleket dahi değildir. Bizim ihraç mallarımız (üzüm, in- cir, fmdık, tütün, afyon, pamuk...) gibi daha ziyade hususi evsafı bu- lunan mallardır. Hariç memleket- ler bu mallarımızı fiatleri yüksek veyahut aşağı olduğu için almıya- cak vaziyette olmadıkları kanaa- ihraç mallarımızın hariç memle- ketlere sürümü ve satışı fiat me selesinden daha ziyade evsaf me- #elesidir. İyi vasıflı ve iyi cins mallarımız, bilhassa (standardize edilmiş olurlarsa, dalma hariçte müşteri bulacak vaziyettedirler. Fiat yüzünden ihraç imkânsızlığı gibi bir mesele karşımda bulun- mayız. Mallarımızın © vasıfları, ambalâjlarmı, sevk ve nakil şart- larını wlah öle ve bilhassa akit şartlarmı, teslim ve omünakale şartlarını ıslah ile bu mallarımızı daima ihraç edebilecek vaziyette- yizdir. undan maada Fransız fran- gmm yeni düşkün kıymeti karşısında ithalât mallarını yüzde yirmi; otuz nisbetinde daha düş- kün kıymetlerle satın — alabilecek vaziyette bulunuruz. Bu takdirde bilhassa memleketimizin imarı, in- kişafı noktasından hariçten müba- yaa edeceğimiz her türlü emtianın, makineler, âletler diğer istihsal va- » #ilaları gibi malların kolaylıkla ve ucuzca mübayaası da mümkün © labilecektir. Memleketimizin para kıymeti bugünkü haliyle kalınca fiatlerin tezayüdüne bir sebep ve mahal ol- mıyacaktır. Gümrük tarifelerini indirmek gibi teşebbüslere de mâ- bal kalmıyacaktır. Bu da devlet maliyesi bakımından çok mühim- dir. Gerçi Fransız frangının düşme- si yüzünden alivre akitlerde bülu- nan bazı mahdut tacirlerin bir miktar zararlara düçar olacakları varidi hatır olursa dâ buna muka- bil bir çok harici borçların, ve bil- hassa ithalât ticareti borçlarının Nitekim yukarıda dediğim gibi Cümhuriyet hükümetimiz bu e- sası kuvvetle muhafaza eylemek- “5