30 Haziran 1938 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 5

No. 3184—499 UYANIŞ Süleyman Südi merhum hakkında benim yazıp neşrey- lediğim hâtıraları makalenin sonuna ilâve eyliyorum : Südi merhum bir müellifi melidir; lâkin ilmi işti galâtı arasında, bir aralık, meskükâtı atika kollek- siyoncuşu sıfatile sırf meskükâta ve tarihe dalmış ve bir aralık da senei maliye aksamı ve saire dolayısile rasadat ile iştigale başlıyarak, kozmoğraiya üzerine bir telif vücude getirmiştir. Mamafih; ne tarihçilik ve ne de heyet mütehassısı ve âlimi olmak hususun- da gösterdiği heves ve ihtiras, Südi merhumu ma liyecilik meslekinden bilkülliye ayıramamıştır. 1890-1891 (305-306) tarihlerinde birinci cildi intişar eden Defteri Muktesidin mukaddemesinde müellif diyor : «Zan ve tahmin eylediğime göre bu eser altı cild olacaktır, Vakıa, eserin i&mamını meydana getirmeğe henüz muvaffak olamadım ise de, zaten binasının çatısını almış ve levazımını dahi hazırlamış buluw duğum gibi, dördüncü cildini de yazmakta bulun- duğumdan, kariben hitama erdirebileceğimi ümid ediyorum.» Defteri muktesidin dördüncü, beşinci ilh. cildleri müaveddatı kabili tab olmak üzere henüz 13İl ta- rihlerinde tamamef ihzar ve ikmal edilememiştir. Südi efendi <İtizar» serlevhalı bir mukaddeme ile tab'ı bir türlü müyesser olamamış olan dördüncü cil- dinin müsveddatı başında verdiği izahat ile bunu bize kendisi de anlatmaktadır. Dördüncü cildin hitamı tebyizi tarihi müsveddeler üzerine işaret edilmemiş olmakla beraber, hissediyoruz ki, 1311 tarihinden bir sene sonra olacaktır. Çünkü mukaddemede şöyle diyor: «Dördüncü cildin tesvidine başlanmış iken, me- muriyeti mahsus& ile Londra'ya azimeti âcizi vukua gelmiş ve yedi ay kadar orada kalındığından, bittabi tebyiz ve temsiline muvaffak olunamamış idi.» Süleyman Södinin tütün hakkındaki eserinden bir parça Lisanı avamda tütün ve lisanı malide duhan, Fe riside tönbakö, Rumcada yanan bir cisimden çıkan duman manâsına gelen kapnos ve Ermenicede duman çıkarıcı ot manâsına olan zıbahot ve Avrupa lisan- larının hemen kâffesinde eczayi kelime bozulmıysrak şivelerine göre tabac, tabak, tobacco lâfızlarile telâf- faz olunan ve Amerika lisanlarında dahi betün na- mile yadedilen ve hini idrakinde tarzı marnf üzere kurutulup kıyıldıktan sonra birkaç suretle istimal olunan badincaniye fasilesine mensub nebatın yap- raklarına Araplar Tabag derler. Tütünün beynennas inbat ve istimali Amerika kıt'asının keşfinden sonra vukua geldiği ve her ta- rafta görenek saikasile istimaline başlandığı kütübü tevarihte müserrahtır. Rivayete göre Amerika kıt'asının taribi keşii 1492 ve tütün ile patatesin Avrupada inbat ve istimeli 1586 tarihlerinde vukua geldiği müsbet olmasile tü- tünün Avrupada şüyuu Amerikanın tarihi keşfinden 94 sene sonra vukug gelmiş demek olur. Memaliki mahrusei şahaneğde istimal olunan tü- tünlerin tarihi zuhüruna gelindikts enfiyeden ket'an- nszar bu hususta iki türlü mel vaçdır ki, biri çnbak usnlü, diğeri nargile usulüdür, Çubuk ufulile İstima- line başlanılan tütünler hakkında Nsimş tarihile- Kir tib Çelebinin telifkerdesi olan Çibarüime Dülhak fi İhtiyarilahak ram eseri böşü şuarayi tetebbua mecbur olmuşufğur. Bizim tarihlerimizde Amerikanın tarihi yep Se sensi olduğu ve Mizanülhak kavlinos memaliki rusei şahane ahalisinin çürbü dune miley rihi hicri 1010 ve Cihaenüma is#linoe de İ a neleri olduğu ve aralarında olan façi dabi dağiyiğ bir şey bulunduğa cihetle şu iki hisabik güre si memaliki mahrusedse zamanı zubüru Amerikanın, rihi keşfinden 148 veya 150 sene sonrk ve siviş seneleri fi) aradan çıkaniacek gi nün Avrupada şuyuuündan takriben ri memaliki mahrusede istimaline Tajlabı Tütünün memaliki mahtuğei nesile kimler tarafından tohumları eslbolşinüp © ger'ine buşlandığı ve tarzı maruf üzere kız kıyıldıktan sonra iptida çubuklarla içiimesina 28 railarân mübaşeret olunduğu hakkında tevarihi Mba cudemiz bize lâyıkile itayı malimat ötiniğersi & Rumeli taraflarından Avrupuya amedüşüd wdez bi? takım tüccaran olacağında iştibah yoktur yebumüğ deayı dahi resmi duhan hakkında mülga Maden lemi defterlerinde mukayyet olup ol vakitlerin önce tarih vazolunmamış olan ve ihrkç edileh sureti aynen zire ksydedilen nizamın medine bek kılınca bu uebatın iptida Yenice ve İskegp rında zer'ine mübaşeret olunduğu nümuşan “ofue. Kâtib Çelebi merhum Mizanülhak'ında bg bertafşil beyan eyledikten ve tütlinün bili (sö veren Şeyhülislâmı Behat elendi meriraşun “Hin fazlını ityan eyledikten sonra tenbih meli «hükkâmı islâma izim olan budnr ki, mağgeli mahrusada her yerde duhan için oğır işpikeiii İanıp eminler naabederler ve kiyye kuruş miri bağlanmağa era yaz i hirde bir mahsus mekânda bey a : yayılınadan menoluna, Henevi ya hâsıl olur, Padişahı mağfuru müşarülğieğiniy. ve şiddeti zamanında halkın siöesi Iğis fe ikdam edemeyip varakı döğüp burunus;$ ref'i arzu ederlerdi sonra ol Bamakatta te tiler zira biperva içilir olda» demiştir. Kâtib Çelebinin ekseri ulüm ve Hinsnda a mi lemi âlem olan fazlı kemalile beraber Şa nazarla dahi ne derecelerde meherei miyadan duğu ve hatta kendisi de inhisarı doban Gizeği bulunduğu sabit olur, li) Arabi sene ile Rumt sene ayşsında ie 2 hâsil olan bir senelik Fark kaldırılarak Ber Mirim mesi usulüne siviş usulü dermekişdir.