30 Haziran 1932 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 17

No.1879—187 SERVETİFÜNUN — 77 LAUSANNE KONFERANSI Lausanne konferansı, Fransız ve İngiliz Başvekil- ierinin dikkate şayan bir birligi içinde açıldı, Garbi Avrupanın bu iki büyük ve mühim devleti, yeni bir anlaşma havası içinde konferansa geldiler. Daha evel İngiltere Başvekili M. Mac Donald ve hariciye nazırı Sir Yohn Simon Parise gitmişler, orada yeni Fransız başvekil ve hariciye nazırı M. Herriot ve maliye nazırı M. Germain Martin ile konuşmuşlardı. Bu konuşmalar Londra ve Pariş arasında bir çok meseleler üzerinde görüş birliği olduğunu meydana koydu. Zaten son senelerde Parisin en mühim meşgale- lerinden biri de, her hangi bir beynelmilel mesele zuhurunda evvelâ Londranın muvafakatini almak Londra ile anlaşınak olmuştur. Beynelmilel toplan- maların ya arifesinde veya arasında Fransa hariciye işlerini idare edenin Londraya gitmeğe yahut İngi- liz mümessillerini Parise davet etmeğe ihtiyaç gör- müşlerdir. Fransada yeni radikal gosyalist kabinesinin iş başina gelmesini müteakip İngiltere Başvekili ile hariciye nazırının ziyaretleri M. Herriot için dahilde ve hariçte itibarını arttırıcı bir şey olmuştur. İngiliz ve Fransız hükümet adamlarının bu 8â0- laşmaları, Lausanne konferansında çarçabuk kendini gösterdi. Memleketin devlet reisi sıfatile İsviçre gümhur reisi M. Motta'nıu açış nutkunu müteakip, M, Herriot konferans riyasetine M. Mac Donald'ın intihabını teklif etti. Hararetle kabul edilen bu teklif üzerine konferans riyaset kürsüsüne İngiliz Başvekili geçti. M. Mac Doneld, konferans işlerini tedyire başlar başlamaz, müteaddit alâkadar hükümetler namına müşterek bir teklif hazırladı. Bu teklife göre, kon- İerana tamirat ve borçlar işi hakkında kati kararlar alıncaya kadar, bütün tediyeler duracaktır. Bu teklifi icabettiren sebep meydandadır: Geçen sene Amerika cümhur reişi M. Hoover bir morato- ryom teklif etmişti. Fransanın koyduğu bazı kayıt ve şartlarla kabul edilen bu moratoryom bir geneliktir ve müddeti de bu ayın sonunda bitecektir. Halbuki yeni konferansın önümüzde kalan on, on iki gün içinde bütün hesaplerı tasfiye ederek kati kararlar alabilmesine imkân yoktur. Şu halde, hukuki vaziyet itibarile, ortada bir boşluk hasıl olmak teh- kesi vardı. Temmuzun birinei günü Hoover mora- toryomu artık yoktur. Yeni bir karar da alınmamış bulununca, birdenbire Young plânına avdet edilmek lâzım gelecekti. Halbuki Alamanya para veremiyeceğini açıkça ilân etmiştir. Böyle bir ilân olmasa bile, geçen bir e m ver Lausanne şehrinin umumi görünüşü. sene zarfında işler düzelmiş değildir, Eskisi gibi tediyeye başlamak lâzımgelse, yalnız Almanya değil, bütün alâkadar devletler, hiç olmazsa, bir hazirlik devresine muhtaçtırlar. Demek oluyor ki borçlu, alacaklı hiçbir taraf bemen temmuzun birinci günü tediye icrasına hazır değildir. Hele borçlu olanlar böyle bir tediyeye imkân da bulamamak vaziyetindedirler. İşte böyle bir müşkül önünde kalmamak için konferans, ilk karar olarak muvakkat bir morator- yom ilânına lüzum görmüştür. Bu moratoryomu konferansta bulunan bütün alacaklı devletler namına İngiliz Başvekilinin teklif edişi, cidden iyi bir hareket olmuştur. Lausanne moratoryomu denilmeğe lâyık olan bu kararın diğer bir delâleti daha vardır ki o da göz- “den kaçırılmamak lâzımdır. Ötedenberi 1932 maliye senesi için bir moratoryom lüzumu teslim olunuyordu. Fakat kısa moratoryomların bir mahzuru oldoğu de “gö mıştı. Bir senelik bir moratoryom, ertesi sene için şüphe ve tereddüt bıraktığından, kimseye emniyet ve rahat vermiyordu. Kir sene içinde güya ,