8 Ekim 1931 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 6
m eyy m — SERVETİFÜNUN e —.— e a me aaa, Mg No. 1834—149 Dil İnkilâbı Çerçevesi Bu yazı, Tolnai adlı macar âliminin Akademya neşriyatından olan mühim ve maruf eserinden hülâsadır. Dil diriminde (abii tekdmil yanında si önkieafin yeri varılır. Bir hadiseye DİL YENİLEŞTİRME 4Ne- oloyin, neoleyie, Sprachnaweruiy» diyorlar, Dil yenileştirme dil tekimilünün suni bir tarzda İstenen fstikamele tevgihi ve'dil malzemesinin şiirlu © olarak tadil ve tevelidir. Tabii dil tekimülü ise dilde şuursuz, kaslar ve gevki tabii ile olup biten değişikliklerin heyeti mpe- muasınn denir. Dil yenileştirme çereyarnınin urlaya “attığı kelimelerin onul dile geçebilmesi için kabı e şayan olması ve bir ihtiyara tekabül etmesi şart- © Otur. Yeni unsürlür iki türlü karşılanabilir; 1.) Dilin fabil tekâmilüne temamen iygün İse, “yeni teklif oldnkları hiç göze çarpmaz. Ozaman mey cut dil hazinesine kolayon geyerler 2.) Büsbitüm yeni ve alışılmamış söz voyna terkip ie umiüçi dile alınması yaba dilden söz alina Dil. yemilegiirmenin. üç yönü vardır: 1 — Dik zenginleştirmek, 2 — Dili yabancı, unsürlardan tasfiye, 5 — Dili güzelleştirmek. “Dil yenileştirme cereyanının Yazı dilinin bütün #y- hasinda birden başlaması icap etmez. Macarlar başta İLİM DİLİNİ yenileştirmişler, ikinvi derecsde EDEBİ ri DİL yökselimişler, üçüncü derecede RESMİ MAH ve İDARE dilini Mlinee ve âlinancanın Gü etinden kurtarmışlardır. Dil yenileştirici, tarihi tekünrül prensipine islinal oni ayrulnbazakarı dalma karşısında bulur. Dil yeni lerin fani hücum ve muhafazakârların şiddeti müdafın we mukabelelerinden DİL MONAKAŞASI ye DİL SAVAŞI doğur, DİL YENİLEŞTİRMENİN SEBEPLERİ 1, Dahili Msn sebepler : A.) İfade oluuyak Meftiumun sayı tabii Hsan tekömülünün ölçülerini şar, mevcut İsan İaxinesi şurumuza giren kalabalık veni fikir ve hayalleri if ünye âdi gelemiz. ç ie ) Yazının kendisi de dili yenileşlirmeye yardımı eder, Konuşmade sözün vurgsusu, sesin İnip çıkınna, mimika ve jestlerle anlatilan mânâları muharrir elin» dö meveat imkâuları dalın serbest kullanmak suretile ancak telâfi edebilir. Yazmak, yenileşlirmek demektir. Spk esli devirlerdenberi yazıcılar daima ımevecnt lisan İ e. mi n > i Tanilan : Hamit Zübeyr hazinesinin kifayotsizliğinden. şikâyel ödezelmişlerdir. ii HARİCİ LİSANİ SEBEPLER ; A; Yahmici bir dilin hakimiyeti ile mücadele: Av- rupa da kilise ve idare dili olan İâtince mili derin inkiğaann engel oluyordu. Lütineeye karsı mücadele başladı, fakat yerine birden milli lisanlır kani olmus di, İlk istiklülini kazanan Pransızcn, İngiltere, Alman ya, Busya ve Dehisten'da İMincenin Yerini İutin. Finlanda'da atm dile ozun müddet isveççe tahakkim etti, Macarlardu lâtince yerine almanca, Kismen İriu- siğen ve İngilizce kaim oldu. Lâtinceye ve Jâfincenin yerini tutan yabancı dillere karşı müendele, tüşliye- oilik e Pupizma» cereyanını doğurdu ki işin icabı bu ana dili genişletmek deniek idi, 6) TERCÜMEDE GÜÇLÜK; miyet ve keyfiyeti, sarfımlnki şekil ve silmlesinin. kuruluş (ara, sözlerinin anünüm, söze sinmiş olan hususi sünneları itibarlle birhirine İatiyi- inen pökabül eden iki liknüı bulmak gür ve videtn imkânsızdır. İki dilin ayrılığından sütevellit müykü- Jâla kıvranan mütercim İster istemez yeni söz ve yeni şekiller yaratacaktır. Tercüme ettiği dil tereime olunana tekâmül seviyesi itibale yakın ise dil yeni- leştiricilik pek göze çerpmaz, Fakat ilim ve edebiyatı gök işlenmiş bir dilden nisbeten İmal olunan bir di- lw tervüme yaptığı saman mitereim dil yenileşririci- Jen amıfinm kütalmaya mecburdur (:J MDENİ VE YARSİ SHNEPLER: Bir İlsun birliğine mensup insanlar başka bir Jisin birliğine mensüp insanların. ilini, sanui, iktisadi, Jiri ve iç #mal fikir âlemile tanıştıkları zamun bir taraftan İm ilim. ve fenleri öğrenirken heinserilerine de öğretniek işin çareler ararlar. Yeni işve yeni fikirler dalma yöni söz ve veni «dil İber, İnkilâp zamanlarında Dü ihtiyaç bilhassn göze çarpur. Ana dilden ostilökilar yartimak İçin dernekler kurulur, broşürler çıkarılır, güzele ve meomudlar bi işe hizmet wlerler. Bazan bir mefhümaü ana dilden münasip Dir söz yamak için müsabakaların açıldığı görülür. () YABANCILARI ÖRNEK ALIN: Diğer milletlerdeki dil yenileştirme hareketleri de saik ve misal olamk hizmet edebilir. Dil yehileştirme hareketinin. birçok milletlerin medeniyet tarihinde feyizli ve müstakil bir devir teş- kil ettiği walüm bir hakikattir. tali Söz hazinesinin ke» İmuzırlikları, söz
