24 Mayıs 1938 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 10
24 MAYIS «« 1938 Bütçe müzakereleri başladı 24 (Hususi) — Millet in 0 dün saat 4 ğe toplanarak 928 senesi bütçesinin miizakeresine başladı, Bazı daireler bütçelerinde değişik- likler yapan kanun müzakere ve kabul olunduktan sonra reis Maliye Vekili Fuat Ağralıya söz vermiştir. Maliye Vekilinin nutkundan sonra Bere Türker, Hümü Kitapçı, Fazl Ahmet “e diğer bazı mebuslar &özZ &- larak bütçeden dolayı memnuniyetle- rini izhar etmişlerdir. Sözlerden sonra Millet Meclisi, Ri- yaseticumhur, Divanımubasebat, Bas- vekâlet, Şürayıdevlet, İstatistik umum müdürlüğü, Devlet Meteoroloji ensti- tüleri bütçeleri kabul edildi. Meclis bugün 14 te toplanacaktır. Maliye Vekil'nin nutku Maliye vekili bütçe müzakereleri. nin bağlaması münasebetile gu nutku söylemiştir: — 1938 malt yılı bütçesi Büyük Mec. isin kıymetli tetkikine arzedilmiş bu- Tunuyor. Bu bütçe 250 milyon liraya yaklaşan umumi yekünu ile Cumhuri- yet devrinin en yüksek bütçesini teg- kil ediyor. Şu noktayı derhal kayt ve igaret et. meliyim ki, birçok memleketlerin büt- çe tevazünlinü temin için vergi nisbet- lerini arttırmaktan başka çare bula- madıkları gu sırada, biz, uzun sene- lerdenberi teessiis etmiş ve Cumhuri- yetin umdeleri arasına girmiş bulunan denk bütçe hayatımı, halkımızm vergi milkellefiyetlerinde her sene mühim tahfifler yapmak yolunda cesaretle yürürken ve hiç bir vergi menbaları- mızda zam yoluna gitmeksizin muha- faza ediyor ve her sene denk bütçe çerçevesi içinde umumi ve hayati hiz. metlere ayırdığımız tahsisat miktarı. n: ehemmiyetli nisbette yükseltmiş bulunuyoruz. Sayın arkadaşların, her rakamı ü- zerinde tekavvuf ettiğine şüphe et- mediğim bu bütçenin ana hatlarının tahliline girişmeden evvel, hayatım. son günlerini yaşıyan 1937 bütçesine nazaran görülen 19 milyon Jiralrk yüksekliği tesbit ve huzurunuza âr zederken realitelere istinat etmiş bu- unduğumuzu İfade ve izah etmek is- terim. Varidat tahminlerimizde 10 ay zarfında yaptığımız tahsilât ile bir ev- velki senenin son iki aymda yapılan tahsilât rakamlarmı birleştirmek ve önümüzdeki sene için yapılan tâhfif. leri derpiş ve tenzil etmek suretile tahminlerimizin sağlam ve samimi olmasına dikkat etmiş bulunuyoruz. son rakamlara göre ve hüküme- tin teklifile vaziyeti yeniden gözden geçiren enciimen varidat muhamme- nstını yine hükümetle tamamile mu- tabık kalmak suretile 250.049.000 lira olarak tesbit etmiş ve bütçe muvaze. nesi zaruretile kargılınmıyan ve kıs- men sonradan çikan ihtiyaçlara sit tekliflerimizi de tetkik ederek bunlar, dan lüzumlu gördüklerini nazarı İti- bare almak suretile masraf bütçesini 249.954.029 tira olarak bağlamağı mu- yafık görmüştür. © Buna nazaran önümüzdeki seneye mit mesraf bütçesinin umumi yekünu 1937 den 15.934.000 lira fazladır. Muhtelif dairelerin bütçelerine ay- rı ayrı yapılan zamlarm yekünu ise 315 milyon lirayı mütecavizdir. Bu i- ki rakam arasındaki 12 milyon lira- Ik fark fevkalâde menbalardan temin edilecek karşılıklarla idaresi caiz ve mümkün olan şimendifer inşaatı ve maden tetkikatı ve taharriyatı gibi hizmetlerin bu menbalardan elde edi- lecek varidatla karşılanması suretile adi bütçede bu hizmetler için mevcut tahsisatm tenzili ve buna mukabil dünyanm silâhlanma yarışı müvace - hesinde memleket mildafaasınım isti). zam ettiği müdafaa tahsisatınm tak. viyesi için ihtiyar ve terviç edilen şe- kil ve zaruret icaplarmdan doğmuş. tur, Bu noktayı da işaret etmeliyim ki, bu sene için ihtiyar olunan bu deği- gikliğin bütçelerimizin müstakbel in- kişaflarından istifade edilerek kaldı- rılması ve Cumhuriyetin takip ettiği mali sisteme göre bu hizmetlere de ileriki senelerde yine adi bütçede yer verilmesi düşüncelerimizin başında - dır. Arkadaşlar, milli miidafaamıza ta - allik eden hizmetler üzerinde yüksel beyelinizin gösterdiği büyük hassaşi. yetle mütenasip olarak bu hususta da- imi teyakkuz halinde bulunan hükü - met, zarımın yarısına yâkm miktarmı 15.300.000 lirasını bu hizmetlere ayır mıştır, Bunun 8,5 milyon lirası kara, deniz ve askeri fabrikalar için hazırlanan ve kanunu ebiren kabul buyrulan 1255 milyon İrairk programm ilk seneye a- it karşılığıdır. Bu miktarın 1939 da 125 milyon li- reya çıkarılması mukarrerdir. Silâh ve mühimmat ihtiyaçlarımızı mümkün olduğu kadar dahilde temin için öte- denberi sarfettiğimiz gayreti bir kat dahat kuvvetlendirmek fzere, askeri fabrikalar tahsisatma 125,5 milyon - Yuk proğramda tefrik edilecek mikta- rm haricinde olarak daimi imalât ih. tiyacı için ayrıca 2.200.000 liradan 1- baret olan fabrikalar bütçesi yüzde 72 fazlan'le 5.255.000 liraya çıikarıl « mıştır. Geriye kalan 4.5 milyon lira milli müdafaanın muhtelif ihtiyaçla” rma karşılık tutulmuştur. Maarif 1935 mali yılı için maarif bütçesine 2.440.000 lira zam yapılmıştır. Geçen yıl bütçe hakkında maruzatta bulu - nurken her sene muntazaman arttı « ğından ve 1937 de beş sene evvelkinin iki mislini geçmiş olduğundan bah . settiğim bu bütçeye yapılan mütema» di ilâvelere rağmen, halkımızın maâ- rife karşı gösterdiği emsrlsiz heves ve rağbeti işaret etmek ve Cumhuri- yetin bu feyizli neticesini görerek İu- nu karşılamaktan büyük zevk duydu- ğumu huzurunuzda arzelmek isterim. Bu netice her sahada feyzini göste. ren Cumhuriyet devrinin cidden en çok iftihar edilecek büyük eserlerin - den biridir. Nafia, Iklısat, Ziraat Nafin bütçesine 2 milyon, iktisada 861.000, ziraata 1.030.000 lira zam ya. pılmıştır.' Nafia bütçesindeki zanımın 898000 lirası doğrudan doğruya bu ve- kâlet ihtiyaçlarma, bakiyesi muhtelif vekiletlerin nafir bütçesinde topla - nan inşaat ihtiyaçlarına ayrılmıştır. Ziraat bütçesine yapılan 1 milyon liralık zam bilhassa geçen sene kabul buyurduğunuz kanun icabı olarak 2i- raat teşkilâtmın takviyesine tahsis 0- lunmuştur. Emniyet ve jandarma Dahili emniyet ve inzibat teşkilâtı mızın muhtelif ihtiyaçları için emni- yet umum müdürlüğü ve Jandarma bütçelerine 1.786.383 lira zam yapıl mıştır. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Zamanın 1 milyon lirası sıhhat ve iç- timai muavenet hizmetlerine tefrik e. dilmiştir. Maliye Maliye bütçesindeki 1.300 küsur bin liralık farkın 500,000 lirası posta ve telgraf ve telefon, 400.000 lirası or man umum müdürlükleri mülhak büt- çelerine yardım olarak 1937 bülçesin- de mevcut tahsisata ilâvedir. Gerisi umumi muvazeneye dahil dairelerin müşterek ihtiyaçlarma mahsus muh- telif tertiplere konulmuştur. 1938 bütgesindeki zammm 4 milyon lirast da, geçen senelerde alınmış ve önümüzdeki şene almacak fevkalâde tahsisat karşılığını teşkil eden borçlar rm ödenmesi için 1937 de düyünü u- mumiye bütçesine konulan 6 milyon liraya eklenmiştir ki, bu suretle mez- kür borçların ödenmesine 1938 sene. sinde 1 milyon lira tahsis edilmiş olu. yor. Demiryollar İnşaatı Varidata ait izaheta geçmeden ev. vel mahiyetleri itibariyla adi bütçede yer almıyan ve esasen İki senedenberi fevkalâde varidatla karşılanmakta o. lan hizmetlerden önümüzdeki sene programma dahil bulunanlar hakkın. da maruzatta bulunayım: Bu hususta takdim etmiş olduğu - muz Kanun lâyihasile mevzuubahs hizmetler için sarfma mezuniyetinizi istediğimiz tahsisat miktarı57.900000 liradan ibarettir. Bunun 25 milyona yakm miktarı demiryollar inşat ihti- yacı içindir. Demiryollar inşaatı için 1938 mali yılmda sarfı lâzım, gelen miktar 30 milyon liraya yakındır. Bunun 4.5 milyon lirası Sivas » Er. surum istikrazile karşılanmaktadır. Bakiyesi de fevkalâde tahsisatla kar- gılanacaktır, Memleketin içtimai ve iktısadi va- ziyeti bakmımdan olduğu kadar mü dafaası bakımından da demiryollar ibşaatma ötedenberi verdiğimiz ehem, miyet yüksek heyetinizin malümudur, Bunun icin çizilen programın ta - mamen tatbikine şimdiye kadar oldu- ğu gibi ayni hızla devam edilecektir. önümüzdeki sene içinde Şark vilâ- yetlerimizin mühim bir merkezi olan Erzincana varmış olacağız. Dün mecliste yeni bütçe haklonda izahat veren maliye vekili Fuat Ağrah Fevkalâde tahsisat İstediğimiz fevkalâde tahsisatm 21 milyon 220.000 lirası dn milli mida - faa hizmetlerine karşılıktır. Bu saha- daki ihtiyaçlarımıza, gerek ndi bütçe- de gerek fevkalâde programda bütün diğer ihtiyaçlara tercihan yer ayır - makta olduğumuzu bu rakam dahi ifade eder. Fevkalâde tahsisatım 2.300.000 lira. s1 bütçe haricinde bırakılan maden tet kik ve arama enstitüsü (le elektrik is. leri etüt dairesi ihtiyaçlarma, 2 mil yon lirası muhacir iskân masrafları- na, 1.200.000 lirası Ankara tıp fekül tesi inşaat ve tesisatma 1 milyon li- Tası İstanbul - Edirne yolunun inge- sma 1 milyon lirası hava yolları dev- Jet işletme idaresi ihtiyaçlarma, 4 milyon lira kadarı muhtelif inşaat ve imar hizmetlerile müteferrik iktisadi, zirai işlere tahsis edilmiştir. Su işleri Cumhuriyetin iş programmda yer alan büyük mevzularımızdan biride su işleridir, Evvelce hususi kanunlar. la verilen salâhiyet dahilinde ihslesi yapılmış olan kilçiik menderes havza- sı bü sene tamamile bitmiş, Cellât ba» taklığı kurutulmuş bulunacaktır. Ni- lüfer nehrinin Bursa ovasında yaptı- ği tahribatın önüne geçilmesi ve Ter- me bataklığınm kurutulması işi de bu sene İkmal edilmiş olacaktır. 3031 numaralı kanunla verilen sö mmtakalarındaki su işleri kısmen /- hale edilmiş bir kısmıcın da projeleri hazırlanmıştır. porselon ve kimya sanayiine ait müte- addit fabrikaların tesisine önümüzde- ki sene başlanacağı gibi demir sana- yil inşaatı meyanmdaki Yüksek fu- runlardan biri de işlemeye başlamış olacaktır. Bu mali sene zarfında Sümerbankım sanayileşme sahasında sarfma muh taç olduğu paralar bu müessesenin haiz olduğu kredilerle temin oluns- caktır, Klibank Maden işleri; Etibank tarafından işletilen Zon. guldak kömür madeninin 1967 deki is. tiheal miktarı 400,000 tondan ibaret iken istihsalâtm tezyidi için alman tedbirler sayesinde 1938 mali yılmda istihsal edilecek lava kömür miktar; 600,000 tonu bulacaktır. Bu miktar ve programi dahilinde her sene artmak suretile 1984 senesinde (1.100.000) 1 bulmuş olacaktır. Ergan! bakır madeni önümüzdeki Kânuntusaniden itibaren faaliyete baş Uyacaktır. Senelik kapasitesi 7500 - 8.00 ton olan bu madenden 1938 mali yılı içinde 3.000 ton elde edeceğimizi tahmin ediyoruz. Divrik demir madeni işlemeğe baş- Tamıştır, Önümüzdeki malt yılı içinde 100.000 ton maden cevheri istihsal e- debileceğiz. Elyevm hali faaliyette bulunan krom madeninin 50.000 ton- dan ibaret olan istihsalinin indelihti. yaç 100,000 tona çıkarılması için lâ- zımgelen tesisat şimdiden tamamen ikmal edilmiştir. Senelik kapasitesi Ergani gibi 7500 8000 ton olan Murgul bakır madeni ile Bulgardağı Keban sitın ve kurşun madenleri için icap eden tesisata da önümüzdeki sene başlanacak ve bun. lar dahi programlarma göre işletile- cektir. Denizbank Deniz Ticaret filomuz için hu- susi kanunla verilmiş olan salâhiyet istimal edilmiş ve sipariş olan vapur. lardan biri bu ay içinde getirilmiş ol- duğu gibi, bir kısmı da önlimüzdeki sene teslim edilmiş bulunacaktır. Mil M bankalarımız tarafmdan teşkil edi- len “Sosyete şilep,, faaliyete geçmiş ve gimdiden 3 şilep mübayaa etmiş bu- lunmaktadır, Gerek harici ticaretimiz, gerek döviz sarfiyatı tasarrufu bakı- mından memlekette bu sosyetenin te, min edeceği faydalar çok ehemmiyet- Denizbank mevzuuna giren işlere temas etmiş İken, önümüzdeki mali yıl içinde İstanbulda azami beger bin ton- luk ve defaten 12 bin tona kadar ge. mi inşa edebilecek kapasiteyi haiz ye- ni bir 'Tersane kurulmağa başlanma: sı mukarrer bulunduğunu da arzede. yim. Hava yolları Hava yolları devlet İşletme idsresi- ne vormal hizmetler için adi bütçeden 450,000 lira yardım edilmiş, fevka- lâde tahsisattan da bir milyon lira Mevcut hatlara ilâveten önümüzde- ki maji yıl içinde Ankarâ - İzmir ve Ankara - Adana hatları açılacak, An. kara - Diyarbakır battı için istihza- ratte bulunulacak ve bu servisler için icap eden vesait de mübayaa edilmiş olacaktır, İki senedenberi bütçe haricinde fev- kalâde menabiden temin edilen karşı- Uklarla idare olunan hizmetlere git maruzatım bundan ibarettir. Bütçe fazlası Bütçenin masraf kınmmı alâkadar eden maruzatıma Büyük Meclise tak- dim edilmiş olan 1938 mali yılı hesap katisile bir sene evvelki hesap kati srasında bir mukayese yaparak niha- yet vereceğim. 1935 senesinde bütçeden ve fevka- lâde menbalardan 231,4 milyon lira tahsil ve 217,1 milyon lira tediye e. dilmiştir ki aradaki fark 143 milyon liradan ibarettir. Bundan, sene sonunda bütçe ema- netine alınmak suretile ertesi seneye borç olarak devredilen 6,6 milyon lira indirilirse hesap devresi 7/7 milyon liralık ir fazla ie kavanmış demek- tir. 936 açnesinde ise yine bütçeden ve fevkalâde membalarda 271 milyon Jira tahsilât yapılmış ve bunlara mukabil 240 milyon lira tediye olunmuştur ki, aradaki fark 31 milyon liradan ibaret- tir. Bundan scne sonunda bütçe ema» netine alırmış olan 20,2 milyon lira tenzil edilirse; Hesap devresinin bir se- ne evvelki 7,7 milyon llraya mukabil 10,8 liralık bir fazla ile kapandığı gö- rülür. Varidat bütçesi 938 mali yılında normal membalar dan elde edileceğini tohmin ettiğimiz varidat miktar: 250,040,000 biradır. Bu miktar 937 mali yılı bütçe muhamme- natına nazaran 19 milyon 29 bin lira fazladır. İçinde bulunduğumuz senenin 10 ay- uk hakiki tahsilât rakamlarına İstinat eden tahminlerimizde hayvanlar ve müyvazene vetgilerindeki tenrilâtm ge- lecek sene varidatında yapacağı tesir dahi nazarı itibare alınmış olmasına gö- re, hakiki fazlairk 25,629,000 liradan ibarettir, Görülüyor ki bütçe muhammenatına nazâran 936 mali taksilâtmda görülen fazlalık ayni seyirle 937 mali yılında da devam etmiş ve içinde bulunduğumuz #enenin 11 aylık tahsilât yekünu daha şimdiden senelik varidat muhammena- tını 5,366,000 lira geçmiştir. "Tahsilâttaki bu fazlalık belli başlı bütün vergilerimizde kendini göstermiş olmakla beraber bilhassa muamele ver» gisinde beş, gümrük resminde üç, istih lâk vergilerinde iki milyonu, kazanç vergisinde bir buçuk, damga resminde bir milyonu mütecavizdir. İktısadi ba- yattaki inkişaf ile vergi sistemimizdeki abengin ve vergi kanunlarmda alınan ıslâh ve temsik tedbirlerinin semereli tesirlerine borçlu bulunduğumuz bü ne- ticeyi huzurunuzda memnuniyetle kay- dediyorum. Atatürkün yüksek direktiflerinde işaret buyurulan ve hükümet progra» mıtıda yer alan vergi rslâhatında, hiz- met erbabının vergilerinde o yapılacak tahfifi bu sene müvâzene vergisi Üze- rinde tatbik ediyoruz. Tahfife bu ver- giden başlamamızm sebebi, müvazene verğisinin İstisnaları en dar ve biraen aleyh şümulü en geniş bir vergi olma 8:, çok büyük bir mükellef kütlesini a- lâkadar etmesidir. Bu vergide, bir tas raftan nisbeti yüzde 8 e indirmek, di- fer taraftan muafiyat tahdidini geniş- letmek süretile bir tahfif yapmış olu- yoruz, Bunlardan başka tıbbi ve ispençiyari müstahzârat Üzerindeki istihlâk vergi- si ve damya resminde ağır görülen ba- z: nisbetlerin tabfifi hakkında yüksek meclise takdim olunan lâyihalar da en- cümenlerde tetkik olunmaktadır. Döviz vaziyetimiz 937 yılma ait gelir tahminimiz 2,500,000 lira fazlasile tahakkuk etmiş tir. Döviz sarfiyatı için bu ceğvellerde kabul ettiğimiz miktarların da tecaviz edilmemesini, büyük bir dikkat ve iti- na ile takip etmekteyiz, Ancak dünya silâklanma yarışı karşısında Türkiye. nin de şerefli vaziyetinin muhafazası ve sulhun idamesi yolunda kendine düşen vazifenin ifası için lüzum gör- 'düğümüz müdafaa vesaitinin takviyesi uğrunda ihtiyari icap eden döviz sar- fiyatından kaçınmamak mecburiyetinde yiz. İşte bilhassa bu mühim âmilin tesi. ti altında bütün takayyüdatımıza, çok ciddi ve hayati olmayan masraflarımı- zm tahdit edilmesine ve azami tasar. ruflar yapılması yolunda icap eden bü- tün tedbirlerin alınmasına rağmen dö- viz vaziyetimizde bu sene içinde bir ferahlık arzedemiyeceğim. Bu vaziyetin ilcasiledir ki, sakıt im- paratorluktan müdevver harici borçla- rm yüzde ellisini döviz ile ödemek hu- susunda alacaklılarla mutabık kaldığı- mız &€sâşın tadilini teklif etmiş ve bu borçlarımızın Türk parasile muntaza- mân ödenecek olan taksitlerinin tama mınin Türkiyeden mal mübayaası sure- tile transferinin icrası yolunda alâka» darlara tebligat yapmış bulunuyoruz. Mili para Büyük Pönder Atatürkün milli para- mızın kıymetinin muhafazası hususun» da verdiği direktif yüksek heyetinizin bu maksadı istihilaf eden kararları da» imf göz önünde bulundurmakta ve mil X paranm korunması ve fili istikrerin devamı için icap eden bütün tedbirler alınmaktadır. Dünyanın bugünkü nazik devrinde dahi paramızı istikrarının müemmen bulunduğunu bir defa daha ifade etme- yi vazife bilirim, Yüksek huzurunuzda geçen sene 937 bütçesini izah ederken barsa haricinde almıp satılan Türk altınının tedrici bir tereffüe meylettiğini ve bu tereffüe muhtelif ecnebi paralarının nunun da müessi: olduğunu ve bu yük” selmenin yersiz bulunduğunu arzet Sebepsiz bir kısım vatandaşların 24” rarını müçdâi olan bu hareketler üze” rinde tetkikler yapılmış ve icap ede tedbirler alınmıştır. Aldığımız tedbir ler neticesinde, 111$ kuruşa kadar yük selmiş altın, bugün memleketin be tarafmda 1000-1035 kuruş arasınd wwamele görmeğe başlamıştır ki bU ğa dünya altın fiyatlarına mazoran normi" le gok yakın addedilebilir.
