10 Aralık 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 9
ee BİRİCİKANUN — 1937 “VÖAI'EerIn so HABER — n günleri İren faciasının temsiline Volteri niçin çağırmamışlar ? versay sarayının bu hareketi üstadın gücüne gitti; derhal "Bristen kaçmak istedi. Fakat, ağır hastaydı ; kan kusuyordu. DOIıtoru, bu seyahata izin vermiyor, ona şöyle dıyordu : ** senelik bir ağacın yerinden çıkarılıp başka Yere dikilmesinin kolay olmadığını bilirsiniz ! B Volterin hayatı, hayatının son » Sünleri hakkında bir çok müna- hlar olmuştur. Elân da oluyor. Volterin son günleri nasıl geç. Can verirken ne söyledi? Na- &İ öldür, Filozofun ölümünü intaç eden | ler, cidden araştırmaya — de. bir mevzudur. OLTER; bir çok tereddütler - den si T provalarında hazır bulunmak Veyge, 3* gelmeğe razı oldu. Marki | ı':"'n'ı (Dö Vilet) in konağına mi İye Mast kararlaştır.ldı. Ki Xh. '“bat 1778 de, kardeş kızı Madam | —&’ ), Paristeki apartımanı hazırla. 'y:âîhırıkcı etti | t 15 gübatta öğleyin (Mavi n V€ Yıldızlarla süslü) bir araba Ma, ? Gen » ayrıldı. Yanında — Kdt Müp el Ve bir de ahçı vardı.. Sıh gç Oilar üzerinde yapı B S02h8t pek yorucu, olaca mra nihayet, İren adlı İfn Pa £ Nantua- Atar altısını Sennecey'de yedisi. 'da geçirdi. Burada; bazı husu- * görmek için bir müddet dur- K saat 15,30 da Paris sürla. Ü Cldu. (Vilet) lerin konağı, ) fihtımında, (Beon) sokağı N':! iği, Volter, konağın - önünde N indi ve yürüyerek pek- esk | MAr, D in Orsey rıhtimı üze- | EEfA giltti. N_ * muvasalat ettiği Nk, |©7 terala yayıldı. B Sepi Süyük adamt yakından g ”T Cvi muhasa aldı. Kapılare 'ı *T isteyen girebiliyordu. Tak- HL mürecessisler,yabancılar, aa q.nü" dostlar K, mütemadi bir ka. VĞ Tn kabül 'sılonu ve yütak öda- kattâ idi: Madamn (Denis) le Salönda, gelenleri kabul 'edi- KI v'.Bi' hizmetçi; dairesinde otu. | k :;!er) e gelenlerin, kendisin | 'âi,_d Steyenletin isimlerini “ haber | N * Filozof, bir ropdöşambr - gi- | q’ 'iğına bir gece külâhı geçirmiş- B S RRİ | :lıb:t:ıü (Vilet), yahut a (Argen, | Dtdi ) u.'rîefi (Volter) in yanma ge- fi b #lozof, bazılarını halif bir K L OMİk, tazlı bir sözle taltif ediyor, | DS lâriyle, eski hatıraları konu: (Tronşend: ne hastasına, ne de et - rafında bulunanlara anlatabiliyor. | du. Nöhayet, doğrudan doğruya halka şuyordu. Bu arada, kâtibine bir çok mektuplar yazdırıyor, trajedisini tashih ediyor, bazan dinle; er Üüzerinde hu. sulı receği tesiri iyice anlamak için Üüksek sesle okuyordu, Son- i husus? işlerle uğraşıyordu. bu mütemadi meşgâle kendisini yoruyordu. Esasen yolda çok sarsılmıştı. Parise geldiğinden beri de dinlenmiye vakit bulaman . Hafif bir rahatsızlık his. setti. Derhal doktor (Tronşen) i davet etti, Doktorla bir türlü anlaşamıyorlar- hisleri, düşünüşleri (Ferney) de ikameti. de (Volter) le (Tron- Ja münasehet çok samvimi Jarda doktor, (Cenevre) de, vki işgal edi yetsiz bir şey Y tamam on sene biribirlerinden uzak kaldılar. Nihayet, bir ver'le ile barıştılar: Madam (Denis) hastalanmıştı. Dok- Trorşen) * davet etmek lâzrm ge. ordu. Doktor, Volterle dargınlığını nmedi, hastarın yanına koştu. Ve dit Yaşayışları, başka başka nin Ük d şen) arası tamamiyle oluncıya kadar yanından ayrılmadı. ün bilgilerini sarfetti. (Tronsen) : Volterin mektubunu alır almaz, tekrar koştu, geldi. Kendisini filozofun sermayesi ile değil, geliri ile yaşamasını temenni etmeleri lâzım ge- lir. Bunu Marki (Vilet) e şilahen an « latmak isterdim. Fakat, imkânı yok. Bu gidişle üttadın kuvveti, muükaveme- ti bitecek; ve biz eğer müsebbibi de- gilsek, her halde Mösyö Volterin ölü - münün şahidi olacağız...., 16 şubatta, hasta idrar etmekte çok müşkülât çekti, mesaneden o kadar mustarip idi ki (Cinna) nn sahneye konulmasında hazır bulunmaya söz ver- miş olduğu halde doktoru dinledi, mekten vazgeçti. Fakat, 19 da gene salonunun ve oda- sını ziyaretçilere açtı. Doktorun gaze- tede çıkan yazısının hiç tesiri olmadı. Halk; gene eskisi gibi evin önüne toplanıyor, salonlarını dolduruyordu. Bacaklarındaki şiş iyor, mesane ağrıları geçmiyordu: İdrar pek az ge- liyordu. 22 şubat pa: günü (Volter) saat 20 de uykuya yattı. Ertesi günü gene heyecanlı, işlek hayatına döndü. | Fakat; 25 şubatta ani bir ârıza vaziye- tin vahametini meydana vurdu. Kâtbi (Vagnier) bunu raporunda şu süretle anlatıyor : *25 şubat, öğle vakti.. Yatağında u- zanmıştı, bana bir mektup — dükte edi- yordu. Üç kere şiddetli öksürdü. — Ve bana? “A! AZ. Kan tükürüyorum!..., dPkki röuayene etti ve Pariste — hu- suşiyle böyle yorucu, heyecan verici Bir hayat yaşamanın yaşiyle mütenasip dığını. pek tehlikeli olduğunu çe - olma kinmeden söyledi. (Volter) söz dinler takımından de. Kimsenin sözünü #nlemer. Kim- yle hareket etmezdi. Fakat, doktorun - sözlerinin dnu isbat ediyordu. cümartesi günü; Köomedi dare eden Madam ( Veste') 5 (Belkur), üstadın t&re tertip etmişlerdi. , kalabalık Ertesi gün, Volter, ş$iddetli mesane ağrılariyle mustar'p Buna rağmen Madam (Defan), Madam (Nekâr) : ve Müt Franklen) i kabul etti, (Frank- len) torunuünü beraber getirmiş, üstad. dan çocuğu takdis etmesini rica etmiş- ti. şerefine Gidip Bugünün akşamı bacaklatı şişti. hitap etmiye karar verdi, Jurnal dö Paris garetesinin 20 şubat cumartesi sayrsına şu satırları yazdırdı: *“Mösyö Volter, Parise gelelidenberi ânin sermayesi ile — yaştyor. Beneş, bütün hakiki dostlarının büyük | küvvet!i devam ediyordu. —| dedi. Ve ağzından ve burnundan, bir musluk açıldığı vakit su nasıl şiddetle akarsa, öyle, kan boşanmıya başladı. Madam (Denis) geldi. Doktor (Tron- şen) e derhal mektupla haber verdim. Bütün ev halkı telâşa düştü. Hastanın odası dolu,. Az sonra (Tronşen) geldi. Hastanın nabzını tuttu, kalbini dinle- di. Nihayet üç pint (bir pint 93 gram- dır) kadar kan zayi ettikten sonra kan seli kesildi...,, 'Tronşen; hastayı yatakta tuttu. Genç ir haştâbakıcı kadını getirtti. Odaya kimseyi sokmamasın! emretti. Ve yeni bir (kan boşânma) ihtimal'ne karşı da tedbirli davrandı; gece ve gündür evde bulunmak üzere bir cerrah gönderdi. Bütün burlara rağmen hasta, 22 gün kan tükürdü, fakat pek a? miktarda.. Bu sıhhi tedbirler (Volter) in hoşu- na gitmiyor, canını tıkryordu. Marki (Vilet) ve, (Volter) i teşvik — ediyor, emniyetsizliğini, itimatsizlığını uyan- dırıyordu. Nihayet, & i husuşi dok toru ve dostu (Lorri) ile konsültö ya- pılması teklifinde bulundu. (Tronşen), bunu kabul ett. Konsül- *ö yapıldı, (Lorri), meslektaşının tü- zum gösterdiği tedbirleri yerinde bul- u, veriler ilâçlara başka bir şey ilâve- sine lüzüm göstermedi. Ve bunlara de- vamr tavsiye etti. Hasta; geceleri buhran geçiriyor: ndüzleri bazan sakin, bazan da uyuk ordu. Kımıldanmaktan, söz söyle- mekten inenolunmuştu. Marki ( Vilet) hastahıkıcıyı gönderdi. Doktorun emir- leri, hattâ: “Öldürmek mi İstiyorsunuz beni?..., diye Volterin itirazları hilâ- fına oda hir türlü boşalmıyordu. Ziya- retçilerin her biri bir İlâç tavsiye edi < yor, bir çokları da hastaya ver'liyor. dü. Böylece, 10 marta kadar iyi kötü bir vakit geçti. Ehemmiyetli bir hal olma- dı. O güsün akşımı kan tükürme yeni- den başladı. Buna karşı doktor. (Tron- şen) eşek sütü tavsiye etti. 12 Martta (Volter) : umumun hay- reti Pargrsında şövalye (Deon) u kabul etti. 13 mart cumartesi; İrene faciası - nin İlk temsilinde hazır bulunamadı. Yerine vekâleten Madam (Denis) i gönderdi. Nihayet, 19 martta (Paris) gazetesi şu haberi yazdı: “Üstal Volterin sıhhati şayanı mem- nuniyettir. Muhterem hasta artık kan Ki W Z N YY UNUN l | » faclası komedi Fransezde temsil edildiği gece (Volter) in başma şerej tacı komuluyor tükürmüyor, Tehlike tamamiyle berta- raf olmuştur... ,, Güçlükle idrar etmesine, ayaklarının şişliğine rağmen (Volter) gene ifrat derecede çalışmıya başlamıştı. 25 mart- ta arabaya bindi, 15 inci Lui meydanı- nı görmek bahanesiyle bütün Paris. dolaştı. Beygirleri yavaş yürüdüğü için bütün halk arabanın etrafımı sardı, ve takibe başladı. 28 martta, çok takdir ettiği, sevdiği (Turgo) nun ziyaretine gitt. 30 mart zafer günü oldu. Saat 16 da kabul res- mi, ve gecesti Komedi Fransezde taç giyme merasimi. Eve döndüğü zaman heyecandan, yorguünlüktan “bitkin “bir haldeydi. 2 Nisan perşembe günü (İren) faci- ası Versay sarayında temsil olundu. Sarayın kendisini davet etmemesinden canı sıkıldı, mütecesir oldu. (Ferney)- ye dönmek arzusunu izhar etti, Tron- şen de bunu münasip görüyor. hattâ teşvik ediyordu: — Sizi (Ferney) e götürmek için yüz Lai altıar sarfetmeye hazırım. Siz, se- ki bir adamsınız, 84 genelik bir ağacın yerinden cıkarılıp başka bir yere dikil- mesinin o kadar kolay olmadığını bilir- siniz.. Bir hafta içinde gidiniz. — Gidebilecek halde miyim?. — Evet; başıma yemin ederim.. (Volter) ; doktorun ellerini tuttu, göz yaşlariyle mlattı. Ve: (Kornelin) kocası Mösyö (Düpüi)- de, doktorun tavsiyeleri söyledi. Bu proje; Volterin etrafında bulu- nanların hoşuna gitir'yordu. Madam (Denis) in Paris hayatmna karşı büyük bir zaafı vardı. Her ne bahasına olursa olsun şayfiyeye dönmek istemiyordu. Argantal, Rişliö, Tibuvil, eski dostla - rının şöhret', zaferi karşısında gölgede (Vilet) ler onu, kendi tli işlerinde âlet ediyorlar- lehinde söz Binacaaleyh. herkes Paristen ayrıl - aleyhinde - bulunuyordu. Niha- yet, üstada, Pariste bir ev satin alması- mı, © eve yerleşmesin! tavsiye ettiler, bu suretle hareket teahhüre uğradı. ? Nisanda (Volter), (Yedi hemşire- ler) in tocasıma gitti ve büylük bir deb- dehe ile karşılandı . 27 nisanda, Rişliğ sokağındaki bir evin satmı alma mukavelenamesini im- zaladı, sonra akademinin bir celsesin- d hazır bulunmiya gitti, Ve bu celsede alkışlarla reiş intihap edilei, Bu münasebetle arkadaşlarına, bü - yük -bir Fransır ansiklopedisi -kaleme ları m tavsiyesinde bulundu ve 7 Mayısta, hazırladığı projeyi okudu. Fakat teklifi, üm't ettiği kadar mem- nuniyetle karşılanmaklı, daha etraflıca b bir rapor hazırlamak için üç gün dur- madan, dinlenmeden çalıştı. Bu inat ile çalışma kendisini yordu, bitördi. Kuv - vetini, mukavemetini arttırmak — için pek çok kahve içiyordu. Yalnız — bir günde yörmi beş fincan içmişti. Bu yüz- den, 11 Mayısta, akademiye gidip Ta- porunu okuyacak yerde hastalanklı, ya- tağa düştü, ve bir daha kalkamadı. — * Ateşi son derece idi, Ve heran ar- tıyordu. Hasta; yatağında çırçıplak ya tıyor, bütün vücudu ateşler içinde ya- nryordu. Dili kupkuru idi. Bir havuzu birden içmek istiyordu. Ne sık sik ya- pılan banyolara, nesde - serinlik verici içkilere rağmen ateş düşmüyor, ve'idrar sökemiyordu. Cerrah (Trivide) sonda ile mesane- yi boşaltmak istedi. Fakat, irin ile ka- rışık pek az idrar alabilee. Müthiş bir sarsıntı hastayr mustarip ediyordu. Bi- rini gönderkli, mareşal Rişliö'den — bi- raz afyon ruhu getirtti. Mahallerin ce- zacıları, istediğ kadar Lavdanom, af- yon gbi şeyler veriyorlardı. Y(Volter), müthiş, tahammül! edile - mez sancılarla kıvrandı. Nihayet, her- kes anladı k” âkibet yaklaşmış bulunu - yordu. 30 Mayıs 1778 de, Madam (Denis), Mösyö Vilvoyey, rahip Mignot, d'Hor- noy, (Vilet) ler, hastabakıcı kadırn, hizmetçi Moran, hastanın başı ucunda idiler. (Vagmer), Ferneye gitmişti. (Tronşea) de Pariste değildi. Fakat doktor Lorri ile Triyerri saat 10 da geldiler. (Volter) bütün günü yarı ölü gibi derin bir baygınlık içinde geçirdi. Son nefi vermezden 10 dakika evvel, yani saat 23 ü 5 geçe, kendisini bekir- yen hizmetçisinin elini tuttu, sıktı ve: *“Aldiyo, benim sevgili Moranım... Ar- tık ölüyorum!..., Dedi. — Vefatından fetbimeyit ameliyatında bütün bevli u- zuvların yaralı olduğu görüldü. “Sağ böbrek üzerinde kanser lekeleri de var- dı, Mesane, fena kokulu irinlerle dolu idi. Karran, irin ve idrar dolmuştu. Pros- tat (mesanenin boğazı başında — bulu- nan bezler), çok büyük ve son Üerece sert idi... » Ölüm te kan tükürmekten, ne ciğer- lerde, ne de midede görülen yaralardan ileri gelmiştir. (Volter); eskidenberi prostattan mustaripti. Son zamanlarda guddeler, gayız tabit bir surette büyüdü, iltihap yaptı, mesanenin delinmesini mucip ol dü. Ölümüne sebep: Üremi ve Peritos' nit'tir. Buşka bir şey HBeğil. HABER Istanbulun <en çok satılan hâkiki L CZ HABER'e İlânlarını aA L Küzmibenilin n ksne Ai kelsa j k
