29 Mayıs 1941 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

KEMALİZM PRENSiPLERi Yazan: Saffet Engin i ve ikinci cildler Fiatı : 1 ınci cıld 100 2 nci „ 75 kuruştur Satış yeri : Cumhuriyet matbaasıdır 18 inci yıl sayı: 6036 umhuri İSTANBUL CAĞALOĞLU Telgraf ve mektub adresi: Cumhuriyet, tstanbul . Posta kutusu: îstanbul No 246 Telefon: Başmuharrir: 22366. Tahriı heyeti: 24298. İdare ve Matbaa kısmı: 24299 . 24290 ihtiyar Dost Halid Ziya lîşâiâıgil Yazan: Xs4£ Perşembe 29 Mayts 1941 Cumhuriyet n^ıtbâasıdir Fiatı SO kuruştuf. Satış yeri : ü^ Beş Vekâletin daha bütçesi dün Millet Meclisinden çıktı Yol, maden, ihracat, iaşe ve ziraat işleri üzerinde mühiıtı tnüzakereler oldu 1941' 1942 Ticaret Vekilinin teminatı bütçesi "Yüksek huzurunuzda söz veriyoruzki biz Zamanın ağır sartlanna rağmen bütçemiz mütevazin, millî paramızın kıymeti ise kuvvetli olmakta daimdir. Yeni bütçe ile Cumhuriyet Türkiyesinin daima ve hatta açık bir artısla bütiin cihazlannda tekâmül kaydeden genc ve kuvvetli bir devlet olduğunu görüyor ve tabiî bütün milletçe bundan sonsuz iftihar duyuyoruz. Roosüelt Amerikada fevkalâde millî tehlike hali ilân etti • ihtikârı kökünden kesip atacağız !» Cumhur Reisi «taarruzu defetmek için bütün kuvvetlerimizi müdafaa mevkilerine tahşid ediyoruz» dedi • « Mihver, denizlere hâkim olmadan Brifanyaya tahakküm edemez» Dunkü mühim nutkile, Amerikanm siyasetine yepyeni bir istikamet veren Reisicumhur M. Roosevelt Vaşington 28 (a.a.) Birleşik Amerika Reisicumhuru M. Ruzvelt, dün gece White Hall'de söylediği nutukta ezcümle demiştir ki: « Bu gece, neşrettiğim bir beyannamede hududsuz fevkalâde millî lehlike halini ilân ettim. Bu ise, kuvvet ve kudretimizin son haddine kadar müdafaamızın ve milli otoritemizin takviyesini icab ettirir. Amerika Cumhuriyetlerinin yekvücud oluşu, hem hürriyet, hem kendi müdafaaları için elzemdir. Amerika, hakikati olduğu gibi karşılayor. Nazilenn is Ankara: 28 mayts iiyiik Millet Meclisi onümüzdeki nıalî yıl bütçesini tetkikle raeşguldür. Encumenlerde ve hususile Maiiye encümeninde ince eleyip sık dokuyan tahlillere tâbi tutulmuş ulduğu için unıumî heyetin bütçe uzerindeki çahşmalan daha ziyade memleketin muhtelif hizmetlerine aid çok kıymetli mütalealara inhisar etmekte ve bütçe müzakereleri nispetle çabuk jürumektedir. Bu nıünasebetle şuDünkü Mecliste söz söyllyen Vekillerimîzden rasının ehemmiyetle kaydı yerindedir ki Münakale Vekili Cevdet Kertm İncedayı Nafıa Vekili General Fuad Cebesoy İktısad Vekili Hüsnfi Çafar dahilî mesaısi bakımından Türkiye Büjük Millet Meclisi, senelerdenberi, parAnkara 28 (Telefonla) Büyük Miî I rinde müzakereler açıldı. Birçok meb ler tedbirler hakkındaki noktai nazarlımanter memleketlerin ayni müessese let Meelisi bu gün saat 14 te Refet Ca uslarımız soz alarak muhtelif nafıa iş larını anlattı. Abdurrahman Naci amelerine nispetle bariz terakki adımlarile nıtez (Bursa) nm başkanlığında yaptı leri üzerındeki mutaleat ve temennilçrini lei mükellefeden istifade edilmediğini teraajüz cden bir jolda yürüdüğünü ğı toplanü ile bütçe müzakerelerine de serdettiler. Bu arade şoseler meselesini İzahla bedenî mükellefiyetin kaldırılispat ediyor. Farlamento behemehal çok vam etti. ele alan Abdurrahman N?ci Demirağ ması lehlnde bulundu. söz söylenilcn veya bilhassa çok söz Meb'uslann tnütalea v e tenkidleri memleketin asgarî 40004 kilontetre yo'a . Feridun Fıkri, şarka uzatılan şimensöylenilmek lâzım gelen bir yer değil(Arkaa mMtt 8 «6tan 1 de) Nafıa bütçesi heyeti umumiyesi uze ihtiyacını temin için alınması lâzım gedir. Esaslı tetkikiere ihtiyac gösteren millî işlerin tahsisan encüınenlerde lâyık ve lâzım olduğu kadar ihtimam ve itinalarla gdzden geçirilmesi, her yerde Meclis çalışmalarının temelini teşkil ettiği halde muhtelif renkli ve tiirlü istikametli partilerin çokhığu ban memleketlerde umumi heyet müzakerelerini İçinden zor çıkıhr lâbirentlerin dehlizlerinde dağıtabiliyor ve netice itibarile bundan millî hayat müteessir ve mutazarnr olmaktan hâli kalmıyordu. Bu hal. teşriî hayat aleyhine olarak Avrupada bir buhran doğurdu: Visi hükumeti Amerikaya tahriri tetninat verdi Habeşistandaki İngiliz ordulanna kumanda eden General Cunningham Hava Ikınları Girid'de son Mihverin şiddetlendi gemi zayiatı vaziyet İstilâ limanları ağır surette bombalandı ingiliz kıt'aları daha müsaid geri bir mevzie alındı Faşizm vc nasyonal sosyalizm parlamentoyu inkâr etmek derecelerine varan Uratlara sürüklenirken meselâ Fransada parlunantarizmin behemehal ıslaha muhtac bir perişanhğa uğramış olduğu mı. daha bu yeni diinya harbi çıkmadan, iddia eden fikrî salâhiyetler görünmüştü. Şimdi fevkalâde zorluklarla dolu bir raütareke hayatı yaşayan Fransa parlamentoju, muvakkaten bir kenara bırakııuş halde bulunuyor. Cumhuriyet Türkiyesi ne o ifrata, ne bu tefrite kapılmıyarak lüzumundan fazla partilerin millet işlerini kanştıran zararlarını bertaraf etmekle iktifa etmiş ve böylece memlekette iş, Mecliste iş prensipine baş mevkii vermiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisa işte böyie bir parlamcntodur: Tetldk ve murakabe vazifelerini bilhassa mütehassıs encümenlerinde yapmak suretile verimli bir çalışma yolu takib eden bir parlamento. UnutmamMıdır ki Türkiye Büyük Millet Meclisi, teşriî salâhiyetlerle icraî kudretlerin baş kaynağı olan en büyük müessesemizdir. Bu mülâhazalan bilmünasebe burada bir daha tebarüz ettirmekliğimizin büyük sebebi ikinci harb jıh bütçemiz hesabma dahi Meclisle hükumetin elele vererek ortaya koyduklan eserin güzelliğidir. Maiiye Vekilimiz bütçesini umumî heyete 3rzederken irad ettiği nutukta Meclisten gördüğü ciddî muzahereti şükranla kaydetndştir. Bizira samimî müşahedemize göre Meclis de bütçe ihzar ve tatbiklerinde gösterdiği itina ve takayyüdden dolayı bükumeti hususî bir memnuniyetle takdir etmektedir Ortaya knnan eserde iki tarafm mesaisi yckdiğerini ikmal etmiş bulunuyor. Geçirdiğimiz zamanlann fevkalâdeliği malumdur. Dünya buhranı önünde aziz mcmleketımiz. harb haricinHe bulunmakla beraber. adeta harb içinde imiş gibi tedbirli ve tedarikli bulunmak mecburiyetile fevkalâde büyük masraflar ihtiyar eylemektedir. Geçen seneki bütçemiz 300 milyon değilken yalnız millî müdafaamız namma 300 milyon liradan fazla para harcanmış ve meselenin bizce en canalacak noktası da şurasıdır ki bu kadar fazla masrafı karşılamağa imkân bi'Iunmuştur. Millî müdafaamızın yeni bütçedeki adi ve fevkalâde tahsisati 161 milyon lirayı mütecavizdir Dünya ahvali medli cezirli bir buhran içinde yüzüyor. Vatammınn emniyet ve selâmetini bütün işlerin başında tutuyoruz. Önümüzdeki malî yıl içinde dahi millî müdafaa ihtiyaclan YUNUS NADÎ (Arkası sabife 3 sütun 4 te 61 gemi batırıldı 52 tane de yakalandı Bismark zırhlısında Amiralla bütün mürettebat boğaldu Libyada harekat Ingilizler Halfaya geçidini muvak katen terkettiler Donanmasını ve müstemlekelerini Almanyaya veya başka bir devlete teslim etmiyecek İngilizlerin Şimalî Fransaya gündüz akınları da fazlalaştı Londra 28 (a.a.) Londrada öğrenildiğine göre İngiliz hava kuvvetleri gece istilâ limanlarma hücumlar yapmışlardır. Geceyarısından biraz sonra bombardıman tayyarelerı grupları Manşı geçmişler ve hücumları şafağa kadar devam ettirmişlerdir. Samldığına göre Calais ve Boulogne esas hedefleri teşkil etmiştir. Gece Koionya da hücuma (Arkası sahife 5 sütun 4 te Hava hücumlarile bir çok Alman nakliye ve bombardıman tayyareleri tahrib edildi Londra 28 (a.a.) Röyter ajansının diplomatik muharrıri yazıyor: Gınd muharebesinin bugiın dokuzuncu günüdür Muharebe ne bir taraf, ne öte taraf için kat'î mahiyette kazanc tenıin edilmeksizın devam ediyor. Irfaamafıh vaziyeti aydınlatmaya müsaid şimdi bir takım mühim malumat mtvcuddur. Evvelâ Muölanın allattığı felâket Balkan ve Akdeniz f Arkası sahife 5 sütun 7 de Londra 28 (a a.i Bugün İngiliz deniz ve hava kuvvetleri tarafından Alman ve İtalyan gemilerile Almanya ve İtalya hesabına seyrüsefer eden gemiIerln uçratılmış olduğu zayiat hakkında mutemmım malumat neşradtlmiştir Muhtelif memleketlere mensub olan, fakat Almanya hesabına seyrüsefer etmekte bulunan. hacimlerinin mecmuu (Arkası sahife 5 sütun 6 da 67 bin tona baliğ 38 gemi yakaianmıştır. Gemilerin yakalanmasına devam tlk ve çok şiddetli zelzeleden sonra... Şehir 6 saatte 35 defa sallandfı, halk korkunc anlar geçirdi. Merkezde ve köylerde hasar çoksa da telefat azdır harblerîni idare için Vaşington 28 (a a.) Fransız hükumeti, Fransız filosunun ve müstemlekelerinin Almanyaya vcyahud herhangi dığer bir devlete teslim edilmiyeceği hakkmda Amerikan hükumetıne tahrirî teminat vermiştir. Fransanm Vaşington büyük elçisi Have, Hariciye Nazır muDün Amerika Cumhurreisile gizli ve avini Summer Welles'e bu husuta sarih mühim bir mülâkat yapan İngilterenia garantiyi ihtiva eden bir nota tevdi eyVaşington büyük elçisi Lord Halifaks lemiştir. Henri Haye, gazeteciîere yaptığı be tediği tahakküm, Hıtlerin İlerleyişi duryanatta, bu notayı, Fransız Alman durulmazsa garb yarım küresı Nazi si" işbirliğinin genişliği hakkındaki Ame lâhlarınm erişebileceği mmtaka olacakrikan endişelerini izale için Vişiden al tır. Kahıre 28 (a.a.V İngiliz tebliği: dığı talimat üzerine yazıp vermiş olduBirleşik Amerika, bu tehlikeye karşı, Tobrukta tebeddül yoktur. ğunu söylemiştir. Amerika Cumhuryetlerile anlaşmalar, «n Adeden ustun duşman kuvveüerinin Fransız hükumeti, her halde, geçen büyük silâhlanma programı. demokrasitazyikı karşısında İngiliz kıtaatı Hel hafta Cordell Hull tarafından ileri sürü lere yardım gibi ehemmiyetli tedbirler faya geçidini muvakkaten terketmışler len taleb üzerine bu notayı vermiîtir. almışnr. Birleşik Amerikanın demokrasilere dir. Hull, Vişiden, Hitler taraftarı unsurlaBu cephenin sair kısımlarında mo(Arkası sahife 5 sütun S te) (Arkası sahife 5 sütun 7 de törlü İngiliz keşif kolları düşmanı taciz etme faaliyetine devam etmişlerdir. Vatanperverlerden müteşekkil mühim kuvvetler hali hazırda Debra Tabordakı İtalyan gamizonunu sarmaktadırlar. Kıalakemti mıntakasındaki İtalyan kuvvetleri üzerinde gitgide artan bir tazyik İcra edilmektedir. Göller mmtakasmda 26ncı fırka kumandanı General Cafarati kıtaatile be•aber teslim olmuştur. Soddunun işgaline tekaddüm eden harekât esnasında İtalyanlardan 314 zabit, 1906 küçük zabit ve nefer esir aîınmıştır. 2590 yerli esir de vardır. Afrika sahillerinde 2 mihver gemisi daha batırıldı ASKERI VAZIYET Alman İngiliz deniz mücadelelerî ve neticeleri H. Emir Erhilet Bugün 2 nci sahifemizdedir Yazan : Emekli General Hava taarruzlan Kahire 28 (a.a.) İngiliz hava kuvetleri karargâhmdan: Libya: 26/27 mayıs gecesi Bingazi limanma bombardıman tayyareleri taraCArkası sahife 5 sütun 3 te Almanya Şimalî Avrupadaki hava kuvvetlerini mühim nispette azaltmış Londra 28 (a.a.) Bu gün Londrada haber ahndığına göre Giridin tayyare meydanlarının harekâta devam etmelerindeki imkânsızlık, tayyare defi tesisatımn matluba muvaftk olmamasından ileri gelmişür. Bu sebebden dolayı Yunanistanın tahliyesi üzerine Giride getirilmiş olan zayıf avcı tayyare fıloları geri alınmıştır. Bunlar, adeden çok mühim düşman tayyareleri karşısında bulunuyorlardı. Gene öğrenildiğine göre Almanlar, Balkan tarikile Yunanistana mühim miktarda tayyareler göndermek suretile Avrupanm şimali garbisindeki hava filolarınm miktarıru oldukça eksiltmişlerdir. Bu iş, 1200 millik bir uçuçu ıltizam eder ki, Ümid burnunu dolaşmak suretile şimalî Afrikadaki İngiliz kıtaatına malzeme yetiştirmek 'çin deniz tarikile ihtiyar edilecek 12,000 mllUk bir seyahate muadildir. Eirhaç söx Deniz Mavi enginlere doğru kayıp giden yelkenli gemilerde ne iç açıcı bir güzcllik vardır. Şaiı, sevgilisi yürürken ete" ğinin dalgalanısını onlara benzetir. Yerle göğün birleştiği yeri okşayacaknuş gibi, endisesiz ve rahat bir akışla sahil" den uzaklastığuıı gördüğümüz o narin teknelere bakarken. bosluk korkusu içimizden silinir. Bilmediğimiz memleketlere bizdcn birsey gidiyor zannederiz. Etrafımızı cevrele" yen geniş ufuklar katlanarak yüreğimize girer. Bütün dünyayı kalbimize sığdırmış olmanın sevincini duyanz. Harb gemilerinde bu sevimli görünüs yok. Korkunc bir ejderhayı andıran esmer renkli gövdeleri. en sakin hava" larda bile insana fırtınayı haürlatır. Şair. onları hiçbir güzellikle mukayese edemez. Uzun naınlulu topları. kızıl sal" volann hayalile kulaklarımızı tırmalar. Namütenahilik, güzellik, ümid ve kâinat sevgisi yerine. fırtına. ateş ve ejderleri ölum korkusu içiraizi kaplar. '* . İste, son iki gün zarfında büyük bir deniz muharcbesi oldu. O esmer renkli gövdelerden iki tanesi. efsane devleri gibi, korkunc giırültüler arasında canvererek kara sulara gömüldüler. 38 lik mermilerin yarattığı fırtına ve ateş, denizi altüst etti. Vatandan bir parça olan muazzam tek" neler. içindeki binlerce genci boşluğun kucağına bıraktılar. Yelkenlinin kalbimize sevgi ilham ettiği JtafPHik, ölü~ mün reel mezan oldu. ^^ Fakat buna rağmen, esmer renkli deniz eÎBcrlerinde, en narin yelkenlide bile bulamadığımız bir iç güzelliği vardır. Harb gemisini sevmek. onda hakikî şiir zevkini tada" bilmek için, sırasına göre fırtınadan, atesten hoslanmak ve ölümden ve realiteden korkmamak lâzım. X. İIİİiliii T I m s s mmııw Muğlada zelzelelerle harab olan binalardan Halkevinin gece manzarası (Yazın 3 ügncü lahifemizde)