1 Ocak 1938 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 8

e CUMHURÎYET 1 İkîncikânun 1938 H/A 1937 yılı tarihin bellibaşlı bir döniim noktasını teşkil edecektir. Çünkü dünyanm siyasî ahvalinde dün bıraktığımız eski sene kadar esaslı değişiklik yapan yıl tarihte enderdir. Geçen sene Avrupa ve alelumum dünya sulhu birçok defa en korkunc tehlikeler karşısmda kalmıştı. Milletler ve hususile en büyükleri birbirinin boğazlarına ellerini uzatır gibi olmuşlardı. Avrupada ve bütün dünyada cereyan eden mühim hâdiselerden hayatî menfaatleri müteessir olan büyiik devletfler münferiden, yahud müçtemian bunlan korumak maksadile diğer memleketlerin ı dahilî işlerine müdahaleye hazırlanmış lardı. Hatta el altından müdahalede da\. hi bulunmuşlar ve birbirlerini açıktan açığa silâhla tehdid etmişlerdi. demek olduğundan bu hükumet kontrol sistemini torpillemeğe lüzum görmüştür. Deutschland hâdisesi Mayısta hükumet tayyareleri istirahat halindeki Deutschland Alman zırhlısına bomba atarak insanca hayli zıyaa sebeb oldular. Almanya diğer devletlerden birlikte bir tedib hareketi istedi. İngiltere ile Fransa buna razı olmadıklarından Alman donanması Almeria harb limanını bombardıman etmiştir. nun bulunması bütün Avrupa sulhu için bir tehlike teşkil eylediğinden İngiltere Başvekili Neville Chamberlain M. Hıtler'in hakikî dilek ve fikirlerini öğrenmek için meclisi hâs reisi sıfatile kabinede aza bulunan Lord Halifax'ı Berline gönder miştir. miş vt Rus maktullerinir cesedleri iade edilerek mes"le kapanmıştır. 5«n hâdise ve devam eden harb... Temmuzun on birinde Pekin civannda ' tevra yapmakta olan Japon garnizo nuna n.ensub müfrezelerden birinin Markopok köprüsü civarında Çinli milis kuvvetleri tarafından baskın suretile katliâm edümesv Japonyayr Çin işlerine müda haley^ v.sil teşkil etmiştir. Japonjadan gönderilen büyük kuv vetler Taku ve Tanku limanlarında ka raya çıktıkıan sonra Çinin Şanghay'dan son'a en büjük ticaret beldesi Tientsin ile OL sene evveKne kadar Çinin payitahtı olan Pekir üz*rine yürümüşler ve bura krını zaptettikttr sonra birkaç kola ayrılmışladh. Bir kol şarkta Nankin Tientsin de miryolu ve diğer oir kol ortada Pe kin Hanko deairyolu ve üçüncü bir kol garbda Kalfandan Şansi eyaleti üzerine cenuba doğru taarruz etmişlerdir. Bu kollar Çinin 400,000 kişilik bir ordusunu bozguna uğrattıktan sonra Sarı nehrin aşağı m<"rasına kad»r dayanmışlardır. Merkezi Port Arturda bulunan Kvantung ordurj Seddiçinin şimalinden ve Kalfan'dan garba ayrılan bir ordu seddin cenubundar illerliyerek bütün iç Moğolistanı almıştır. Moğol vatanperverleri de Cengiz Hanın ahfadından Prens Teh'in riyaseti altmda ve Japonyanın müttefiği oLrak bir Moğol Imparatorluğu vücude getirmişlerdir. Bu yuretle şimalî Çin San nehre ve şarkî Türkistana kadar zapt ve ışgal edilırken orta Çinin mahreci, olup Mavi nehrin ağzında bulunan Şanghay'da karaya ihrac olunan bir Japon ordusu uzun bir harbden sonra burasmı zaptetmiş v garba doğru hareketine devam ederek Çinin payitahtı Nankin'ı de hücumla almıştır. Bir Japon donanmasmın himayesi altmda cenubî Çinin merkezi Kanton civarmd bir ordu karaya ihrac edılmiştir. Çin ı baştan başa zapt vt' işgal edilmesine karşı lV'illetî • Cemiyeti harekete gelmek istemiş ise de içinds İtalyanm bulunmasından Japonyay tecavüzle itham edememiş ve vaktile Mançuri meselesi münasebetile Uzakşark ahvalinin inkişafını takib icin teşkil ettiği 23 devlet komisyonunu Brükselde toplamakla iktifa etmiştir. Hitler'in teklifleri Leipzig hâdisesi... Çok geçmeden Leipzig Alman kruvazörüne de tahtelbahir taarruzu yapıldığından ve ayni zamanda İtalyan harb gemileri de taarruza uğradıklarından her iki devlet kontrol işinden çekilmişlerdir. Italya ile Almanya İspanya işlerinin devletlei alâkadar eylememesi için iki tarafın da muhariblik hakkmın tanmmasını ve bunlar birbirlerinin sahillerine açık denizde abluka vazetmekte serbest olmalarını ve devletlerin de bitaraflıklannı ilân etmelerini teklif etmişlerdi. Fransa ile Sovyetler ecnebi gönüllülerinin geri alınmasında ısrar etmişlerdi. Nihayet ingiltere iki tarafı telif için evvelâ muhariblik hakkının tanınması ve daha sonra ecnebi gönüllülerin geri alınması hakkmda bir plân teklif etmişti. Bu plâna Sovyet Rusyası muhalif kaldığından Ademi Müdahale Komitesinde bir karar verilememişti. İki cephe Bu kadar husumet ve rekabet karşısın| ; da büyük milletler arasında harb çıkmaksızın beşeriyetin eski seneyi atlatmış olması fevkalâde bir şeydir. Geçen senedeki siyasî hareketlerin en tehlikelisi bütün dünya büyük devletlerinin iki muhasım cepheye ayrılmış olmalan ve bu zümrelerin yekdiğerine karşı vaziyet almış bu lunmalarıdır. Almanya, Italya ve Japonya zâhirde komünist enternasyonale ve binaenaleyh »Sovyetlere ve hakikatte komünistlerin hükmü ve tesiri altmda hareket ettikleri , iddiasile Sovyet Rusyasile birlikte îngilJtere, Amerika ve Fransaya karşı cephe alışlardır. Sovyet Rusyası, dahilî ahvalinin bo[luk olmasmdan dolayı beynelmilel bir bulunmadığından daima kenarda ve fyalnız bırakılmış olmakla beraber demokıt üç büyük devletin aralannda mütemaJiyen sıkı bir tesanüd ve hatta birlik tejsisine çalışmışlardır. Bu büyük devletleriea İngiltere ile Fransa arasmdaki sıkı iş airliği ingiltere ile Amerika arasında datesis edilmiş olsaydı yeni bir umumî larb 1937 senesi içinde mutlaka patlarlı. Lâkin Amerika efkârı umumiyesinin; ışında bulunanlann her türlü zorlama lanna rağmen Amerika kıt'ası haricinde Avrupada olsun, Uzakşarkta olsun herhangi bir meseleye karışmıyarak infirad halinde kalmakta ısrar eylemesi umumî sulhu geçen sene en korkunc vartalardan kurtarmıs oldu. M. Hitler asgarî dıleklerini anlatmış ve bunlar is'af edilmedikçe Avrupanın ne garbında, ne de şarkında anlaşmasına imkân olmadığını bildirmiştir. Bu dileklerin başlıcası Avusturyada bu Alman memleketinin büyük Almanya ile birle?mesinin reyiâma konulması ve Çekoslovakyadaki 4 milyona yakm Alman ekalliyetinın Isviçre müttehid hükumetleri gibi federal bir hükumet şeklinde idare edilerek hukuk ve hürriyet verilmesi vardır. Fransız nazırları Lord Halifax'ın Berlini ziyareti intıbalarından: Lord Halifax, Alman elçisi von Ribbentrop'la beraber... komiteye bırakılmasını ısrarla istemiştir. İngiltere istemiyerek komiteyi toplamış ve reylerin ittifakı yerine ekserıyet esası müzakere usulü ittihaz edildiğinden eski ingiliz plânı üzerinde ingiltere, Fransa, Almanya ve İtalya mutabık kalmışlardır. Sovyet Rusyası müstenkif olarak kenarda kalmıştır. fak ettikten sonra ingiltere ile Fransanın elinde birer âlet saydıkları Milletler Cemiyetine karşı müttefikan harekete geçebilmeleri için her üçünün de bu müesse senin haricinde kalmaları kararlaştırıl mıştır. İtalyanm Milletler Cemiyetinden ay rılması Avrupanın küçük devletlerinin de bu müesseye karşı yeni bir vaziyet almalarına saik oldu. îsviçre Milletler Cemi yetinin misakındaki kendisinin bitaraflığını uzaktan ve yakından alâkadar edecek ahkâmını bundan sonra tanımıyacağım resmen bildirdi. Holanda dahi Habeşistanın italya tarafından ilhakı tasdik edilmesini ve bu yüzden Milletler Cemiyetinde zorluk çıkmamasını îngiltere ile Fransaya teklif edilmesini kendisinin dahil bulunduğu Oslo anlaşmasında imzası bulunan şimalî Avrupa küçük devletlerine teklif etmiştir. Londrada îngiliz Başvekili Almanyanın ne istedığını öğrendıkten sonra Fransa Başve kilile Hariciye Nazırını Londraya davet ederek mevcud vaziyet üzerinde gö'rüş nıüş ve Fransız Hariciye Nazırı Delbos'un Orta Avrupaya yapacağı seyahatte Al manyaya karsı yeni bir cephe alınmayıp bilâkis bu devlet ile uzlaşmanın kolaylaştırılmasını tavsiye etmiştir. M. Delbos'un seyahati General Franco'nun faaliyeti.. D u sırada General Franco bütün kuvvetile şimalî İspanyanın Atlas Okyanusu mailesinde sol cenah hükumeti elindeki dünyanın en zengin demir madenlerini ihtiva eden eyaletlerin üzerine yüklenmişti. Evvelâ Bask'ların sakin bulunduğu eyaletler ve bunların merkezi Bilbao sukut etmiştir. Franco'nun orduları daha sonra son eyalet Asturia üzerine yürümüştü. Almanya ttalya ittifakı f spanya işlerinde ve Avrupanın diğer meselelerinde îtalya ile Almanyanın büyük tesir yapmalarında ve Sovyet Rusyasmın büsbütün kenarda bırakılmasında başlıca âmil Almanya ile İtalyanm «Berlin Roma mihveri» adı verilen sıkı bir ittifak yapmış olmalarıdır. iki bü yük devletin rejimlerinde karabet ve siyasî menfaatlerinde sıkı bir iştirak vardır. Yalnız Orta Avrupada nüfuz ve hâkimiyet noktasında aralarında zıddiyet var dı. italya, Habeşistanı zaptedip askerî ve siyasî sıklet merkezini Akdenize naklederek Orta Avrupada Almanyayı serbest bıraktıktan sonra aralarında sıkı bir itti fak tesisi için hiçbir mâni kalmamıştı. Italya büyük yaz manevralarını bütün ordusunun, donanmasının ve hava kuvvetlerinin iştirakile Akdenizin ortasında Si1cilya adası ve civannda yapmıştı. Ma nevraların sonunda M. Mussolini bolşevikliği Akdenizden kovacağını ilân etmişti. M. Delbos Orta Avrupa seyahatinde evvelâ Berline uğrayıp Almanya Hariciye Nazırile görüsmüs ve daha sonra Varşovayı, Bükreşi ve Belgradı ve en sonra Prag'ı ziyaret etmiş ve Pesteden gayriresmî geçerken Macaristan Hariciye Nazırı ile hayli görüşmüştür. Bu seyahatte Fransa Hariciye Nazırı Almanya ile Macaristanm fikir ve gayelerıni yakından bğrenmiştir. Fransa ile tedafüî ittifakı bulunan devletler Çekoslovakya müstesna olarak haricî politikalarında tam bir surette serbest ve müstakil olduklarını anlat mışlardır. Akdenizde emniyet İspanya harbi ve devletler A vrupa sulhunu 1937 de en ziyade teh"*"*' did eden tehlike Ispanyada 1936 senesi temmuzunda başlıyan ve arkası kesilmiyen dahilî harbe büyük devletlerin gizli ve aşikâr bir surette müdahaleleri olmuştur. Daha senenin ilk günü Alman donanması şimalî İspanyanın Atlas Okyanusu sevahilinde gözükerek sollar hükumeti tarafından zaptolunan bir Alman şilepine mukabil üstüste iki İspanyol vepurunu zaptetmiştir. İki taraf daha ileriye gitmediğinden bu hâdise üç geminin sahiblerinin değişmesile kapanmıştı. Fakat arkasından daha vahim hâdiseler çıktı. A yni zamanda sol cenah hükumeti Akdeniz cephesinin Saragossa cihetinden Franco'nun cephesini tazyik ederek şimaldeki yükü hafifletmeğe çalışıyordu. Harbin bu şiddetli zamanında Sovyetlerin Karadeniz limanlarından Valencia ve Barcelona limanlarına hiç durmaksızın eslıha ve gönüllü gelmesine General Franco seyirci kalmak istemediğinden elindeki bütün tahtelbahirleri Çanakkale Boğazına kadar bütün Akdenize yaymıştır. ispanyol, Rus ve diğer ecnebi vapurlar üstüste batırıldığından Akdenizin hiçbir tarafmda emniyet kalmamıştı. Yugoslavya îtalya Sovyet Rusyası /"^ eçen senenin sonlarına doğru bolşevizmr belli başlı liderlerinden Zinoviyef, Kamenef ve arkadaşlan sabık komiserlerden olup şimdi Meksikada bulunan Troçki ile münasebette bulun makla itham edilerek idam edilmişlerdi. 1937 senesin^î ise Sovyetlerin politika ve diplomasi, idare vfr'ikrısadî ve sanayi müesseseleri erkânından bir çoğu ve hatta "Komiinisî partfariîn maruf erkânından t»ir 'ıaylisi ihanet, casusluk ve tahribkârlık gibi fıillerl' itham edilerek idam edil mişlerdir. Asyadaki yerli Sovyet hükumetleri erkân ve rüesasından bir çoğu da idam edılmiştir. Bu sırada Kızılordu erkânından Umumî Erkânıharbiye Reisi Mareşal Tuhaçeviski ik ordu kumandanlarından dörd'inün idam edilmesi bu büyük devletin 1 aricdeki dostu ve düşmanı devletler üzerinde derin tesir yapmıştır. Nyon konferansı ingiltere Akdeniz emniyetini ispanya işlerinden ayrı bir mesele telâkki ederek halli için bu denizde ve tevabiinde sahih bulunan devletlerle Almanyayı îsviçrede Nyon şehrinde bir konferans toplamağa davet etmiştir. îtalya ile Almanya konferansa iştirak etmemişlerdir. Konferans Akdenizdeki açık sularda emniyetin muhafazasını İngiltere ile Fransaya ve kara sularında sahiblerine bırakmağa karar vermiştir. Lâkin bunun tatbikı çok tehlikeîi idi. Çünkü Akdenizin ortasına hâkim bulunan Italyanın senenin ilk günlerinde İngiltere ile bir anlaşma yapmış olduğu haJde İspanya işlerinden tekrar araları açılmış bulunuyordu. İngiliz ve Fransız harb gemilerile İtalyan harb gemileri arasında ergeç tesadüf ve musademelerin vukuu muhakkaktı. Buna meydan vermemek üzere ingiltere Akdenizin açık sularını pavîasmak üzere Pariste üc büyük devletin amiralları arasında bir konferans tonlamıştır. Bu konferansta Sardunya ve Tunus sahillerinden Süveys kanalına kadar bütün sahanın muhafazası İtalyan donanmasına bırakılmıştır. ftalya askerî ve siyasî sıklet merkezini Akdenize naklettikten sonra yalnız Almanya ile değıl, Orta Avrupanın ve Balkanlann anahtarı mesabesinde bulunan ve ayni zamanda Adrıyatik denızinde komşu olan Yugoslavya ile daimî surette anlaşmağı tasmim etmiştir. Yugoslavya, diğer küçük devletler gibi artık Fransanın askerî ve siyasî hegemonyasına ve Milletler Cemiyetinin müşterek emniyet sıstemine ıtımad etmeyıp Mussolini Almanyada müstakil siyasetle başının çaresini ara Daha sonra M. Mussolini Almanyayı makta olduğundan esasen (Paşıç) in on ziyaret ederek M. Hitler ile Alman sene evvel başlangıcını hazırlamış olduğu Dokuz devlet konferansı Ispanyada ecnebi müdahalesi ingiltere ile Fransa daha ziyade Ispanyada diğer ecnebi büyük devletlerin yer leşmelerinden endişe etmişlerdir. Bu suretle İspanya yalnız dahilî harb için değil, ayni zamanda büyük devletlerin siyasî ve askerî nüfuz ve rekabetlerine de sahne olmuş bulunuyordu. İngiltere bu işin Milletler Cemiyetinde Ralledilemiyeceğini bildiğinden bunun haricinde Londrada 27 devletin iştirakile Ademi Müdahale Komitesi namı altmda daimî bir konferans tertib etmişti. Bunun icra heyetine tâbi komite namı verilmiştir. Komite devletlerin İspanya işlerine müdahale etmemeleri için karada ve denizde bir kontrol sistemi kurmuştu. Denizdeki kontrol Franco'ya aid sahillerde îngiliz ve Fransız donanmalarına ve sol cenah hükumetine aid sahillerde de İtalyan ve Alman donanmalarına tevdi edilmisti. Sol cenah hükumeti sahillerinin İtalyan ve Alman donanmalarına bırakılması br hükumetin Sovyetlerden silâh ve gönüllü muharib olarak yardım almasmın men'i M. Mussolini ile M. Hitler Münih'te Alman devlet reisinin evinin balkonundan halkı selâmlıyorlar İtalya ittifakınm temelleştiğini isbat etti. • Sovyetler aleyhinde.. 1936 senesinde Almanya ile Japonya arasında komünist enternasyonale karşı bütün dünyada mücadele için bir ittifak akdedilmis ve bunu tatbik için müşterek bir erkânıharbiye kurulmuştu. Senenin sonuna kadar Romada akdolunan yeni bir muahede ile bu ittifak ve teşkilâta İtalya Yeni anlaşma teşebbüsleri dahi girmistir. Bu ittifakın gayesi üç büBu konferanstan cesaret alan İngütere yük devletin birbirinin arkasını korumak bütün İspanya işlerinin gene üç büyük ve Sovvet Rusyasının üzerine hücum devlet arasında halledilmesini teklif et etmektir. miştir. Fakat İtalya Almanyayı Karicde Milletler Cemiyeti bırakmamak için bu işlerin Londr&daki A lmanya, Japonya ve italya arasında ^ ^ yapılan ittifakın politika âleminde ilk neticesi İtalyanm Milletler Cemiyetinden kat'î surette ayrılması olmuştur. İtalya, Milletler Cemiyeti tarafından Habeş meselesinden dolayı kendi aleyhine zecrî tedkirleri kararlaştırıp tatbik edilmesinden dolayt bu müessesenin can düşmanı olmustu. Fakat bu müessesenin içinde hem kendi hem de mattefikleri hesabma mücadele yapmak için bundan birdenbire ayrılmağa lüzum görmenüşti. Hakikaten İspanya daki sol cenah hükumetinin Milletler Cemiyetinde yaptığı teşebbüslerde ve Ja ponvanın Çindeki yeni harekâtma karşı tedbir almak için ceieyan eden müzakerelerde hep italya ve •araftarları müdahale ederek ittifakla kaMrlar verilmesine mâni olmuslardı. Italyan Yugoslav anlaşmasını terviç etmiştir. Belgradda imzalanan bir muahede ile İtalya ile Yugoslavya karada ve denizde müşterek hududlarını kat'î olarak tanıyıp bunlara dokunmamağı taahhüd ettikleri gibi Arnavudluk devletinin de bugünkü hududları hakkmda ayni teminatı vermişlerdir. İki komşu devlet menfaat ve emniyet lerini o kadar müşterek saymışlardır ki herhangi fevkalâde ahval karşısmda istişare etmeği dahi kabul etmişlerdir. Daha evvel İtalya Kral hanedanı ile sıhriyeti bulunan Bulgaristanla Yugoslavya arasında ebedî dostluk muahedesi akdedılerek Makedonya meselesinin ve aradaki yarım asırlık husumet ve zıddiyetin ebe dî bir surette gömülerek iki Slav devleti nin samimî dost olmalan İtalyanm Yugoslavya ile her suretle anlaşmasını kolaylaştırmıştır. iğer taraftan Amerika ile îngiltere 1922 senesinde Vaşington'da akdolun^n Dokuz devlet muahedesinde Çinin is'klâl ve tamamiyet esası kabul edilmiş olduğuna istinaden bu konferans Brükselde toplamışlardır. Konferansa davet oluna. Sovy Rusyası hiç bir işe karıştı rılmamıştır. italya dahi Japonyanın davasını bütün kuvvetil müdafaa etmiştir. J onya konferansı hiç tanımamıştır. Amerika ile îngiltere Dokuz devlet mua hedesinde bir müeyyide bulunmamasmı Japon Çin harbi vesile göstererek konferansı tehir namı al ¥ aponya ötedenber Sovyetlere karşı tındd gömmüşlerdir. ser. bir \aziyet almıştı. Sovyet hü Panay meselesi kumeti Japonyaya bir ademi tecavüz miŞu kadar var ki Nankin'in sukutu essakının akdini ve Mançuri ile Siberya arad Amerika sefareti erkânile ecne sndalJ hüdudlara aic1 ihtilâfların dostane bilerden bir kısmınm iltica ettiği Panay hallini birkaç def teklif ettiği halde Ja isminde Amerikan topçekerinin Japon p^nya politika ve hareketinin serbestisini tayyareleri tarafındar batırılmış olması hukukan olsa da takyid edecek bu gibi ve ayni zamanda bir îngiliz harb gemısitaahhüdler altına girmekten çekinmiş idi. nin de hücuma uğraması AngloSakson Japonyanın Çin ile arası muhtelif mese devletlerile Japonyanın arasında müstesna lele den dol*y gerginleşmesi üzerine bu K gerginlik peydr etmiştir. devlet ile so.. hesabı görmeğe karar ver Amerika efkârı umumiyesi Mavi nemiştir. I"ak~t böyle bir teşebbüste Sovyet hirdeki hâdiseJere rağmen ne L'zakR jsyasınm Lir hareket ve müdahalede bu sark ne de Amerika kıt'ası haricindeki lunup bulunmıj acağını yoklamak lüzu dünya işlerine kanşmağa şiddetle nefret munu hisse'mistir Bunun için ilkbaharda ve muhale/e' gösterdiğinden Cumhurreisi Mançuri ile Siberyanın arasında 2000 ileri gitmerrıv v Japonyanın Panay hâdiküometrelik lvdud teşkil eden Amur neh sesine aid itLar notasını kabul ederek gerrinin sevkülceyş cihetinden mühim olan ^inl:w /bir nihayet vermiştir. îngiltere ile !şa/ adasına vc civarındaki Rus filo Japofya arasmdak gerginlik dahi notalar surı Japon harb gemileri ve karadaki te;$ile kanatılmıştır. tooçular hücum etmi<slerdir. Rus harb ge/ste 1937 senesi böyle dünyayı dalgamilerine bazılan batınlmış ve bazılan Ipndırılmakt olar azim siyasî ve askerî Ha sakatlan ış ve ada Japon askerleri ta Aareketler içinde nihayete ermiş bulu n fından 'ç;al edilmisti. Bu hâdise Sovyet nuyor. Ruvasını mukabil bi> harekete getirm# MUHARREM FEYZl TOGAY T\ Romanya ttalya Romanyada dahi îtalya ve Almanya ile anlaşmak ve iş birliği yapmak tema yülü kuvvet bulmuştur. Yapılan yeni umumî intihabda İtalya ve Almanya ile ittifak taraftarı partiler beş misli kuvvet buîmuşlardır. Kral yeni kabinenin teşkilinde bunların iştiraki için liderlerile temasta bulunmustur. Lord Halifax'ın seyahati Madrid civannda taarruz eden hir Frankist kıt'a A lmanyanın İtalya ile İttifakı üzerine Avrupanın ortasmdaki vaziyeti bir kat daha sağlamlaşmış ve daha ziyade aCemiyet haricinde üç btiyük devlet ğır basmıştır. Almanyanın hem kuvvetli 'n üç büyük devlet ta^ıarnile itti ve nüfuzlu ve ayni zamanda gayrımem Şanghay s'kaklarında bir Japon kıt'ası