25 Temmuz 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

İÇ SAHİFELERDE 3 üncüde : Yurddan yazılar: Artvinin dilberliği. îsmail Habib i üncüde : Hikâye: Ali Dayının merkebi. Hamdi Varoğlu 5 incide : Pazardan pazara. Server Bedi Kendini gösteren fırsat. V. Birson j nnrinrrlfinnü uıl CÜUI . Jİ7JI1 UnOUruUnCU Jll Sayl, 4 I 4 I umhuri Müthis bir infilâk arafcalarıni öı^ünüz. PAZARI >azar dü Levan İSTANBUE CAĞALOĞLÜ Q Telgraf ve mektub adresl: Cumhuriyet, tstanbul Posta kutusu: tstanbül, No 248 raZaT Telefon: Başmakarrir ve evl: 22368. Tahrlr heyeti: 24298. İdare ve matbaa tasmı 24299 24290 Toptan ve perfekende satış Beyoğlu, Istiklâl caddesi 314 J Hatayın Türk ve gayritürk bütün halkına: Şimdi Hatayın Türk ve gayritürk bütün halkına saadet getirecek olan yeni rejimi bütün bir sada katle tatbik etmekten başka yapacak şey yoktur. illetler Cemiyeti Konseyinin İskenderun Antakya ve havalisi için ittihaz ettiği karar Sancağın Türk ekseriyeti esasile tâbi olacağı hususî rejimi tahakkuk ettiren bir adalet ifadesidir. Konsey kararmı henüz vermemiş olduğu sıralarda mesele münakaşa mevzuu olabilirdi, ve nitekım oldu da. Hatta lüzumundan bir parça fazla bir ölçüde. Konsey kararmı vermiş olduktan sonra artık kimse için münakaşaya yer ve imkân kalmamıştır. Şımdi Hatayın Türk ve gayritürk bütün halkına saadet getirecek olan yeni rejimi hakkile ve bütün bir sadakat ve samımiyetle tatbik etmekten başka yapacak birşey yoktur. Kimsenin kalbinde en ufak ukdeye bile mahal kalmamak için Milletler Cemiyeti karannı bilhassa Türkiyenin büyük fedakârlık ve feragatle kabul etmiş oldu ğunu olanca ehemmiyetile tebarüz ettirmek isteriz: Bütün muahedelere göre Hatay ya Türkiye eczasından olurdu, yahud da Konseyin karar verdiği şekilde ırkî ve millî Türk haklarına hürmet olunan müstakil bir idare ile imtiyazlı bir v ziyete sahib bulunurdu. Türkiye Cumhuriyeti Hatayın bu haklarmı yerine getirmiş olmaksızın onu gelişigüzel kendi haline bırakan bir ihmali kabıl değil irtikâb edemezdi. Dikkat olunmak lâzımdır ki Hataya taalluk eden bu ahdî haklar Suriyeden de, Suriyeye teveccüh eden mandadan da mukaddemdir, ve zaten Türkiye prensip olarak manda fikrini ne kendisi için, ne de başkahm hesabma asla kabul etmemiştir. Biz Osmanlı împaratorluğundan ayrılan memleketler mukadderatının ancak o memleketlerin kendi halklan tarafından tayin olunabileceğini söyledik. İşte Lozan muahedesi meydandadır, şüphesi olanlar oraya bakıp Türkiyenin bu mevzudaki siyasetini tekrar görebilirler. Osmanlı İmparatorluğunun tasfiyesinde Hatayın hudud haricinde bırakılmasına bir tek şartla muvafakat etmiştik: Bu ülkenin Türk ekseriyeti esasına müstenid hususî, yani müstakil bir idareye mazhariyeti şartile. Daha fazla münakaşaya tahammülü olmıyan bu hakikati Milletler Cemiyeti Konseyi gördü, ve tesbit eyledi. Bu kararla Hatay Türkiye hududları haricinde kalıyor amma muahedelerde onun hesabına alınmış olan taahhüdler olsun yerine getirilmış bulunuyor. Bununla müteselli ve hatta giderek bundan memnunuz. Nıhayet Hatayda yalnız oranm Türk ekseriyeti için değıl, Türk olan ve olmıyan bütün halkı için müstesna, müstakil ve saadetl! bir idare örneği kurulabileceğini görüyoruz. Türk olan ve olmıyan bütün Hataylılar bütün dünyada eşi olmıyan mes'ud ve mümtaz bir idareye mazhariyetle bahtiyar olacaklardır. Hatayda Sünnî ve Alevî büyük Türk ekseriyetinden başka Arablar da vardır, bir kısım Rum ve Ermeniler de. Bütün bu ahali dahilî idaresinde hür ve müstakil yeni Hatay rejiminden istifade edecekler, kendi yurdlarının işlerini kendileri yürüteceklerdir. Fazla olarak bu hür ve müstakil memleket haricî siyaset külfetinden de âzade kılınmıştır. Devlet mefhumu bakımmdan Suriyeye bağlı bırakılmış olan Hatayın hudud ve hukukunu Milletler Cemiyetinin zamânı altında Türkiye ve Fransa devletleri deruhde etmiş bulunuyorlar. Bu itibarla tam ve kâmil emniyeti teminat altına alınmış olan Hatay bugün bütün dünyanın altında ezildiği millî müdafaa yüklerinden vareste tutulmuş oluyor. Hatay yarın endişesinden ari olarak bütün gayretini kendi imar ve ihyasına hasredebilecektir. Yeryüzünde cennet hayatı olsa olsa budur. Bu, İsviçrenin en modern, en parlak ve en ileri yeni bir nümunesidir. Dahası var: Bütün dünyada eşsiz bir îdare nümunesi olarak yaratılan Hatayın bu hususî vaziyette alabildiğine mes'ud inkişaflara mazhar olması için gerek Türkiye, gerek Fransa tarafından yapılabilecek yardımlann azamisi yapılacak, bu ülkenin halkı müstesna idaresinde bahtiyar olsun diye hiçbir fedakârlık esirgenmiyecektir. Hatayda yerine getirilen ada Reyhaniye hâdisesinin kurbanları Meyva ihracatımız Bir mühimmat fabrikaAltı ay altı gün hiçbir sorguya tâbi tutulmadan sında yüzlerce amele öldü Uzümler büyük merasimle vapura yükletildi, zindanda kalan 13 genc Antakyada Londraya gönderilen karpuzlar çok beğenildi Belgrad 24 (Hususî) Straga ci varındaki mühimmat fabrikalarmdan bi büyük tezahüratla kârşılandı Antakya: Temmuz 937 ' Son üç günde Hatayın meşgul olKaza hakkında tahkikat yapılmakta duğu üç hâdıse şundır. Straga'nın 25 kilometro uzağmdaki lardır: şehirlerde bile birçok binaların camları kı1 Altı ay evrılmıştır. vel Cemiyeti Ak vamın gönderdiği müşahid heyeti Ha tay kasabalannı gezerken Reyhaniyeye de uğramış, burada halkla temas etmek istemişti. İşte bu esnada gayretkeş SuKöylüleri okutmağa giden gencler Halkevinde riye memurları berson öğüdleri dinliyorlar mutad Arabları çokluk göstermek kaygusile etraftan, Ha Türklerin yuvalarına gelişleri, coşkun teleb civarından topladıkları bedevileri Rey zahüratla karşılanmış, köylüler ve şehirhaniyeye yığmışlar ve buna pek hakh ola liler tarafından davul zurnalar ve alkış rak itiraz eden Türklere saldırtmışlardı. larla karşılanmışlar, kucaklaşmışlar, öpüş Müşahid heyetin gozleri önünde cereyan müşler ve sevine sevine ağlaşmışlardır. eden o arbedede ölenler, yaralananlar Kurtulanların evlerinin önleri, sabahlara olmuş, fakat neticede Türkler suçlu sa kadar ziyarete ve geçmiş olsun demeğe yılarak 17 kişi tevkif edilerek Haleb Ha gelen binlerle insanla geçilmez bir hal alpisanesine altılmıştı. Diğer taraftan yaka mıştı. lanacaklannı anlıyan bir o kadar daha Antakya Halkevinin çok güzel Türk genci de bu manasız zulümden kurbir teşebbüsü tulmak için kaçmışlar, gizlenmişlerdi. 2 Mektebler tatil, mevsim yaz.. işte bu defa Hatayda yeni rejimin Antakya Halkevi bu iki fırsattan istifade ilânı üzerine Antakyada Kont de Mar ederek hayırlı bir teşebbüse girişmişti. tel'e müracaat eden Türkler, kendisin Buradaki muallimlerin yanlarına gerek den bu arkadaşların affedilecekleri va Türkiyede okuyan ve tatili geçirmek üzedini almışlardı. Filhakika Kont sözünde re buraya gelmiş olan talebeyi, gerek durarak Suriyeye avdet eder etmez Su Antakya lisesi taîebesîni Tcatarak T44 kiriye Reisicumhurundan af karannı istih şilik bir kafile halinde bir müddet hazırsal etmiş ve hemen o gün mevkuflar tah lamış, sonra çantalarına defter, kalem, liye edilmişler ve bunun üzerine kaçan tebeşir ve saire gibi okuma yazma levazılar da derhal yurdlarına dönmüşlerdir. mmı yerleştirerek köylüleri okutmak üzeTam altı ay altı gün biran bile bir hâ re, muntazam bir şekilde onları köylere kim, bir mahkeme huzuruna çıkarılma göndermişti. (Yazısı 6 ncı sahifemizdedır) [Arkast Sa. 2 sütun 1 de] dan, sorgusuz sualsiz hapiste bırakılan bu rinde kaza neticesinde bir infilâk olmuş, yüzlerce amele ölmüştür. infilâk neticesinde civardaki orman tutuşmuş ve el'an yanmaktadır. Haleb zindanına atılan Türk gencleri affedildi Yugoslavyada çok feci bir kaza oldu Izmirden Londraya 25ton yaş üzüm ihrac edildi Moda koyundaki deniz bayramı Bugün büyük kayık yarışları yapılıyor İhrac mallarunız İzmir limanında vapurlara yükletiliyor İzmir 24 (Telefonla) Üzüm Kurumu tarafından bugün Londraya 25 ton miktannda yaş üzüm gönderilmiştir. Bu, İzmirde ilk defa yapilan bir sevkiyattır. Yaş üzümler, Norveç bandırah bir va pura büyük merasimle yükletilmiş ve bu merasimde İzmir Valisi Fazlı Gülec, İktısad Vekâleti mütehassıslanndan profesör Bade, diğer alâkadar zevat hazır bulunmuştur. Bu münasebetle limanda bü yük şenlikler yapılmıştır. Vapur on beş gün sonra Londraya varacaktır. Vapur kaptanile görüştüm, bana şunlan söyledi: « Vapurumuzdaki soğuk hava tesisatı çok mükemmeldir. Taze meyva ve sebzeler bir sene bile depolarımızda kal sa, bozulmaz, bütün nefasetini muhafaza eder.» Gelecek sene, taze elma sevkiyatı için burada bir şirket teşekkül edecektir. Evvelce îngiltereye gönderilen kar puzlar Londraya varmıştır. Buraya gelen, malumata göre, karpuzlarımız Londra piyasasında çok beğenilmiştir. Sevkiyat devam edecektir. Uzüm Kurumu muhtelif ecnebi firmalarla temasa geçerek anlaşmıştır.. Bu sene üç bin ton kadar yaş üzüm ihracatı yapılacaktır. * Dost memleket gemileri Limanımıza gelecek Yugoslav, Japon ve İtalyan mekteb gemileri büyük merasimle karşılanacak Dost ve ecnebi memleketlerin deniz talebelerini hâmil bulunan mekteb gemileri bu perşembe gününden itibaren limanımıza gelmeğe başlıyacaklardır. Bunun için hazırlanan merasim programını aşağıya dercediyoruz: mekteb gemisine aid program 29 temmuz: Yugoslavyanın Jadran mekteb gemisi Marmara açıklarında ir tibat zabitini ve Yugoslavya sefaretinden bir memuru hâmil bir motör tarafından karşılanacak ve geminin demirliyeceği yer gösterilecektir. Mekteb gemisi Selimiye açıklarına gelir gelmez 21 pâre top atarak şehri selâmlıyacak ve Selimiye kışlasmdan da mukabeleten 21 pâre top atılacaktır. Gemi demirledikten sonra irtibat zabiti deniz binbaşısı 'Süreyya Akalm mekteb gemisine giderek Amirale merasim pro gramını takdim edecektir. Oğleden sonra Gemi kumandanı Dolmabahçe sarayma giderek defteri mahsusu imzalıyacaktır. Bundan sonra resmen istanbul Vali vekilini, İstanbul Kumandanını, Deniz Kumandanını ve Harb Akademisi Kumandanını ziyaret edecek ve bu ziyaretler ayni zevat tarafından iade edilecektir. Akşama Vali vekili tarafından Parkotelinde 40 kişilik bir ziyafet verilecek, bunu bir süvare takib edecektir. Talebe akşam yemeğini Taksim bahçesinde yiyecek, müteakiben süvareye iştirak edeceklerdir. 30 temmuz: Amiral, Cumhuriyet abidesine çelenk koyacak ve bu merasimYugoslav Ispanya ihtilâli Diin Madrid civarında bazı yerler bombardıman edildi. İhtilâlciler 9 tayyare düşürdüler Albaracin 24 (A.A.) Havas Ajansı muhabiri bildiriyor: Albaracin üzerine bir çok bombalar tılmışsa da maddî hasarattan başka bir şey olmamıştır. Teruel 24 (A.A.) Havas Ajansı muhabiri bildiriyor: Burada iki haftadır süren çarpışmalardan sonra dünkü gün nisbeten sükunetle eçmiştir. Sıhhiye servisleri hükumetçilerin ter kettikleri cesedleri daha süratle defne debilmeleri için takviye edilmiştir. Şiddetli sıcaklann tesirile bu cesedlerin tefessühü yüzünden salgın hastalıklar çıkmasından korkulmaktadır. Rabat 24 (A.A.) Nasyonalistler, dokuz hükumet tayyaresi düşürmüşler dir. Diğer taraftan meşhur tayyareci Castro'nun idare ettiği bir asi tayyare hüumet hatlarına düşmüştür. Aragon cephesinde Teruel mmtaka smda hükumetçilerin takibine devam edilmektedir. Nasyonalistler şimdiden Cuenca vilâyeti hududunu aşmışlardır. Teruel cephe hattı Guadalajara cep hesile birleşmiştir. Madrid 24 (A.A.) Dün burada, asiler lehine hareket etmekle suçlu kim ııııııııııııiıııııııııııııı i Miıııtiıııııııılıııı • • •ıııııııtııi Kendi kendimizi tenkid: Yer altındaki göl Yeşilköyde sudan sıkıntı çeken evler bulunduğunu bize bir âşina söyledi Halbuki bu köyün kuyulannda bol su vardır. Ancak az çok derin kuyulartn suyu yeryüzündeki su ihtiyacının çok kolay bir tatmin çaresi değildir. Fakat bu vesile ile Yeşilköyün altındaki göl hatınmıza geldi. Cumhuriyet okuyucularından hafızaları sağlam olanlar bilirler*ki Yeşilköyün altında, ve çok değil, yalnız 800 1000 metro derinlıkte, bir göl vardır. Bu göl orada mahpustur. Anlaşılan onun kaynağı İstıranca dağlarındadır. Kaynağı yüksekte olduğu için bu göle bir menfez açılınca su havaya fışkırmağa hazırdır. Bunu nereden mi biliyoruz? Bu dava sabittir: Bakırköyü Bez Fabrikasında açılmış olan ve günde 800 1000 ton su veren arteziyen kuyusu orada galiba lıiç eksilmeden hâlâ fışkırmakta devam edÂyor. Bu arteziyen vesilesile yapilan ilmî tetkikler İstanbul suru haricinde, lâakal Çekmecelere kadar yeraltında büyük bir su tabakası olduğu kuvvetli ihtimalini çok kanaat verid bir surette ortaya koymuştu. etin parlak neticeleri bu kıt'ayı dünyanın hayret ve ibret gözüne saadet imkânlarının filiyatım arzetmiş olsun diye elimizden gelebilen herşeyi yapacağız. Bu bahtiyar idareden müstefid ve mütena'im lacaklar Hatayın Türk olan ve olmıyan bütün halkıdır. Milletler Cemiyeti Konseyinin karan üzerinden günler geçtikçe siyasî ihtiraslar kuvvetlerini kaybederek onların yerine Hatay halkını bekliyen saadetlerin hakikatleri kaim olacağında şüphe yoktur. Bu şartlar içinde Hatayın Türk olan ve olmıyan bütün halkının yeni idareye elbirliğile sanlmalarından daha tabiî birey olamaz. Hatta nihayet Suriyenin de yeni rejimle Hatayda kaybettiği büyük Anlaşılan bizde ilmî tecessüs fikri General Franco'nun yeni Berlin elçisi çok inkişaf etmemiş olacak. Öyle olmasa Marques de Magaz Bez Fabrikasındaki arteziyen hakika selerin paralannm bulunduğu büyük bir tinden sonra bu kuvvetli ihtimali unutbankanın kasalarında araştırmalar yapıl maz, onun arkasını kovalıyardk şimdi mış, 11 küsur milyon pezeta kıymetinde ye kadar bütün Yeşilköy havalisini, hatesham ve mücevherat musadere olunmuş ta Floryayı suya garketmiş olurduk. [Arkası Sa. 7 sütun 4 4e] tur. Dahasını söyliyelim: İstırancaya muııııııııııııiMiıııııtıııiııııııtiMiıııiıııııııııııı ıııııııııiKiııııııııııııııııı vazi bütün Trakyanın Marmara boyunbirşey olmadığını anlamakta daha ziyade ca yeraltı su ile doludur, hem de jışkırgecikmiyeceği tahmin olunabılir. isken mıya salih arteziyen suyu ile. derun limanı bütün geniş hinterlandı araBunun ne demek olduğunu biliyor sında Suriye için de serbest ve açıktır. musunuz? Bütün bu havalıde altın maHatayın yeni ve mes'ud rejimi karşı denleri bulunsa idi bu su haznesi kadar sında dahilî idaresindeki istiklâlüe mes'ud kıymetli olmazdı! bir ülke olacak olan bu memleketin Suriye ile Türkiye arasında hergün daha ziyade artarak büyüyecek bir sevgi ve saygıya köprülük edebileceğini düşünmekten de ayrıca memnun bulunduğumuzu bütün samimiyetimizle kayid ve be Kıymetli edib M. Turhan Tanın hazırladığı bu tarihî tetkik serisini yan ederiz. İşte Türk olan ve olmıyan bütün Hataylıların bilecekleri ve ehemmiyetle gözleri önünde tutacaklan hakikî Merakla ve zevkle takib edeceksiniz vaziyet budur. de İstanbul Valisile kumandanlar, De niz Harb okulundan bir müfreze ve Gedikli mızıkası bulunacaktır. Saat 13 te Tarabyada Tokatlıyan otelinde îstanbul Kumandanı tarafından 30 kişilik bir ziyafet verilecektir. Talebe saat 10 dan itibaren Deniz Müzesini, Harb Akademisini, Gedikli Zabit Namzed mektebini ve Tersaneyi gezeceklerdir. 31 temmuz: Misafirler müzeleri gezecekler, Boğaziçinde bir cevelân yapacaklar, akşama Heybeli mektebinde bir gardenparti verilecektir. 1 ağustos: Saat 4,30 da Suadiyede 100 kişilik bir çay ziyafeti verilecek, gece 21 de Deniz Harb Okulu kumanda nı tarafından kulübde bir ziyafet verilecektir. 2 ağustos: Serbest gezintiler yapıla cak. [Arkast Sa. 6 sütun 4 te\ s ıııı<>ıııııııııııııııııiııiMiııııııııııııııııııııııııııııııııııiııııııııılııııııııııııııııılıııılıllııııılııınılllllııııııı<ııııııı>ııı>ııılınıııııııııııııııııııuıııııııiıııııuı Vekillerimizin Rusya seyahati ^ tstanbulun tasları Pek yakında YUNUS NAD1 Geçenlerde Moskovayı ziyaret eden Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Arasla Dahılıye Vekili ve Halk Partısi Genel Sekreteri Şükrü Kayanm Sovyet Hariciye Komiseri Litvinof'la görüştüklerini yazmıgtık. Yukarıki resim bu görüşme eenasmda alınmıştır. Soldan sağa sıra ile: Mosko*;a Büyük Elçimiz Zekâi Apaydın, Şükrü Kaya, Tevfik Rüştü Aras, Hariciye Komiseri Lıtvınof ve Sovyetlerin Ankara elçisi Karski.